death-life-3reich_360x240

Περί της λογικής του ναζισμού

Του Σωτήρη Βανδώρου

«Κάποιες φορές δεν σου μένει παρά να κλάψεις. Αν αγαπάς τόσο πολύ τα παιδιά, όπως εγώ, δεν είναι καθόλου εύκολο», παραπονιέται ο αστυνομικός επιθεωρητής Fritz Jacob σε βαθμοφόρο των Ες-Ες. Λίγο καιρό αργότερα, όμως, θα του γράψει: «Σου είμαι ευγνώμων για τη φιλική επίπληξη. Έχεις δίκιο. Εμείς οι άνδρες της νέας Γερμανίας πρέπει να είμαστε σκληροί με τον εαυτό μας».

Προφανώς, ο ανώτερος αξιωματικός τού υπενθύμισε ότι δεν επιτρέπεται πλέον να ακολουθούν τις ψευδεπίγραφες χριστιανικές αξίες της ευσπλαχνίας και του ελέους κι ότι, σε κάθε περίπτωση, σε λίγα χρόνια τα παιδιά θα είναι ενήλικες Εβραίοι. Ο Jacob εξακολουθεί να διακατέχεται από αμφιθυμία και σε αυτή τη δεύτερη επιστολή, ωστόσο δείχνει να πείθεται για την ιστορικών διαστάσεων αναγκαιότητα που τον καθιστά συνεργό στη γενοκτονία: «Είναι υπερβολικό να εξοντώνεται μια ολόκληρη οικογένεια όταν μόνο ο πατέρας είναι ο δράστης… Θα καθαρίσουμε το δρόμο χωρίς τύψεις συνείδησης και στη συνέχεια ο κόσμος θα ειρηνεύσει».

Πρόκειται για χαρακτηριστική μαρτυρία η οποία αναφέρεται στο βιβλίο του Peter Fritzsche, «Ζωή και θάνατος στο Τρίτο Ράιχ» που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά. Ο συγγραφέας, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι, ανανεώνει την, όπως φαίνεται, ανεξάντλητη βιβλιογραφία για τον εθνικοσοσιαλισμό, εξετάζοντας εκ παραλλήλου με τα γεγονότα, επιστολές, προσωπικά ημερολόγια κι άλλες αυτοβιογραφικές μαρτυρίες «απλών», κυρίως, Γερμανών πολιτών και στρατιωτών, θυτών και θυμάτων. Μολονότι η εναντίωση προς φρικαλέες πράξεις ή ο συγκλονισμός από αυτές δεν λείπουν, το γενικό συμπέρασμα είναι ότι οι Γερμανοί δρούσαν εν συνειδήσει κι εσκεμμένα. Δεν μπορεί να υποστηριχθεί ότι οι Ναζί τους κατέστησαν συνεργούς ή αδιάφορους μάρτυρες μέσω παραπλάνησης ή εξαπάτησης. Μάλιστα, προς το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κι ενόψει της διαφαινόμενης ήττας, στόχευαν να ενδυναμώσουν το φρόνημα του γερμανικού λαού μέσω της γνώσης του εγκλήματος (κατεξοχήν του Ολοκαυτώματος). «Πρόκριναν την οικειότητα της συνενοχής, όχι την απόσταση της άγνοιας».

volksgemeinschaftΓια τον Φρίτσε, μόνον αν πάρουμε στα σοβαρά την ιδεολογία του εθνικοσοσιαλισμού, τα αξιώματά του περί κοινότητας, έθνους και φυλής, όπως και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί, θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε σε βάθος πώς κατάφερε να κινητοποιήσει έναν ολόκληρο λαό και να τον καταστήσει συμμέτοχο στο καταστροφικό του πρόγραμμα. Οι Ναζί αξιοποίησαν προϋπάρχουσες ιδέες των οποίων το περιεχόμενο είτε εμπλούτισαν είτε παράλλαξαν και κυρίως τις συνάρθωσαν σε μια νέα, επαναστατική αφήγηση που μετασχηματίζει την κατάσταση κρίσης της Γερμανίας σε αγώνα εθνικής επιβίωσης. Σε αυτό το πλαίσιο, φερ’ ειπείν η Volksgemeinschaft, η λαϊκή κοινότητα, που ανέκαθεν συνδυαζόταν με ένα δραματικό και πολεμικό στοιχείο, αναθεωρείται καταλήγοντας στην ακραία εκδοχή της: είναι διαρκώς εκτεθειμένη σε θανάσιμο κίνδυνο και ταυτόχρονα είναι αυτή που προσδίδει στο γερμανικό έθνος την τόσο ποθούμενη, μετά τις ταπεινωτικές συνέπειες της ήττας του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενότητα κι αλληλεγγύη. Αυτός ο αγώνας για επιβίωση επενδύεται με ιδέες κοινωνικού δαρβινισμού και ανατιμά τη βία όχι απλώς σε επιβεβλημένο μέσο, αλλά σε πρωταρχική αξία και κινητοποιό δύναμη: Μόνο η απόλυτη διαθεσιμότητα για πάλη μπορεί να εγγυηθεί τη ζωή. Προϋπόθεση της υγείας και της ίδιας της ζωής του σώματος της κοινότητας καθίσταται έτσι η εξολόθρευση των εχθρών της. Επομένως, το να ανήκει κανείς ή να μην ανήκει στη λαϊκή κοινότητα όχι απλώς του προσδίδει την ιδιότητα του συντρόφου ή, αντίστροφα, του εχθρού (εξαφανίζοντας ενδιάμεσες εκδοχές και κάθε διαμεσολάβηση), αλλά μετατρέπεται κυριολεκτικά σε ζήτημα ζωής ή θανάτου.

Ο απαράμιλλα φονικός χαρακτήρας του εθνικοσοσιαλισμού εδράζεται στη διατύπωση αυτού του σκεπτικού με βιολογικούς, φυλετικούς και ιατρικούς όρους. Η λαϊκή κοινότητα οφείλει να μετατραπεί σε μια φυλετικά «καθαρή», ομοιογενή μάζα κι αυτό το σχέδιο εντέλει είναι που, αν μιλήσουμε με σύγχρονους όρους, αναγάγει την πολιτική σε βιοπολιτική αλλά εξίσου σε θανατοπολιτική: Οι υγιείς άριοι διαχωρίζονται από τους βιολογικά ξένους, οι ζωές που χρήζουν υποστήριξης (π.χ. προγράμματα επιλεκτικού ζευγαρώματος, επιδόματα μητρότητας κ.ο.κ.) διακρίνονται από τις ανάξιες ζωές (π.χ. προγράμματα ευθανασίας σωματικά ή διανοητικά πασχόντων, στείρωση ομοφιλόφυλων κ.ά., υποχρεωτικές αμβλώσεις από μια ηλικία και άνω, και βεβαίως εξολόθρευση των Εβραίων που κι αυτοί εκλαμβάνονται με φυλετικούς όρους, εφόσον για τους Ναζί σημασία έχει η βιολογική τους καταγωγή και είναι αδιάφορο αν ορισμένοι είναι πια στο θρήσκευμα Καθολικοί ή Προτεστάντες κτλ.).

Η βιολογία ως πεπρωμένο

Με αυτή την έννοια, η βιολογία θεωρήθηκε το πεπρωμένο του γερμανικού λαού και ο ρατσισμός ως μια επιστημονικά θεμελιωμένη, σύγχρονη μορφή πολιτικής οργάνωσης. Κι έτσι, μπροστάρηδες σε αυτό τον αγώνα μέχρις εσχάτων ήταν «...οι μορφωμένοι ιδεολόγοι επαγγελματίες, υψηλόβαθμα στελέχη των Ες-Ες, που θεωρούσαν εαυτούς ως τη φυλετική προφυλακή του εθνικοσοσιαλισμού. Ήταν ο μοντέρνος, επιστημονικός κόσμος των «εθνοκρατών» και ειδημόνων της βιοϊατρικής· αυτοί επινόησαν τα πιστοποιητικά γενετικής υγείας, αυτοί αξιολογούσαν τη γενετική αξία των ατόμων – όχι οι αντικομμουνιστές παλαίμαχοι των Freikorps που επάνδρωναν τα Τάγματα Εφόδου».

Ο Φρίτσε εξετάζει, μεταξύ άλλων, την κλιμάκωση της επιθετικότητας έναντι των Εβραίων μέχρι την «τελική λύση» κάτι που παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον γιατί δείχνει πώς ακριβώς προϋπάρχουσες αντιλήψεις ευρέως διαδεδομένες σταδιακά αναβαθμίζονται και σε ένα συγκεκριμένο πολιτικό περιβάλλον μπορούν να προσλάβουν πια ακραίες μορφές. Έτσι, ο αντισημιτισμός δεν ήταν βέβαια κάτι που επινόησαν οι ναζί –ήταν κάτι οικείο για τους Γερμανούς– αλλά οι Ναζί το συνδύασαν με τον πυρήνα της γερμανικότητας και καλλιέργησαν συστηματικά στερεότυπα που δίνουν έμφαση στη σωματική διάσταση. Έτσι, ήδη από τις αρχές του καλοκαιριού του 1933 σε ορισμένες πόλεις οι Εβραίοι αποκλείστηκαν από τις πισίνες και τα εβραιόπουλα από το μάθημα κολύμβησης στα σχολεία. Το μήνυμα, αν και ήπιο σε σχέση με το τι θα ακολουθούσε, ήταν σαφές.

ewigerjudefilmΌσο περισσότερο οι Γερμανοί εξοικειώνονταν και τελικά υιοθετούσαν το φυλετικό τρόπο σκέψης, τόσο περισσότερο πρόθυμοι ήταν να συμμετέχουν ενεργά στα παρακολουθήματά του. Ας πούμε, σύμφωνα με επιστολές προς τους οικείους τους, οι ίδιοι οι φαντάροι στο μέτωπο θεωρούσαν ότι συμμετέχουν σε κοσμοϊστορικά γεγονότα κι αντιμετώπιζαν τους εχθρούς, π.χ. τους Ρώσους, με ρατσιστικά στερεότυπα, κάτι που διευκόλυνε και τη συστηματική εξόντωση εκ μέρους τους του άμαχου πληθυσμού. Κατ’ αναλογία, το ίδιο εύκολο φάνηκε πως ήταν όχι μόνο για τους σχεδιαστές, αλλά και για τους Γερμανούς κατοίκους η μετατροπή του Άουσβιτς σε πρότυπη βιομηχανική πόλη, με οικογενειακές μονοκατοικίες και γκαράζ, ακριβώς την περίοδο που στο στρατόπεδο συστηματοποιήθηκε η δολοφονία των Εβραίων. «Κοντολογίς, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν ήταν το τρομακτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ξεσπούσαν πογκρόμ και κτηνωδίες. Ήταν κάτι ακόμη πιο φοβερό: ένας υπαρξιακός πόλεμος των Εθνικοσοσιαλιστών, που στόχευαν να επιβάλουν μια νέα φυλετική τάξη πραγμάτων, όπου η υγεία του γερμανικού σώματος ισοδυναμούσε με την καταστροφή των μη γερμανικών εθνών της ανατολικής Ευρώπης και τη φυσική εξόντωση των Εβραίων».

Δεν είναι εδώ ο χώρος για μια αναλυτική διαπραγμάτευση της ιδεολογίας της Χρυσής Αυγής, που θα έδειχνε ότι η εκδοχή του «εθνικισμού» που πρεσβεύει (και) σήμερα είναι ο εθνοφυλετισμός, δηλαδή στην ουσία του ο εθνικοσοσιαλισμός στο ακέραιο. Αλλά ο πειρασμός είναι μεγάλος και θα διατυπώσω μια μόνο σκέψη με μορφή ερωτήματος. Μήπως η καμπάνια που προωθεί «Αίμα μόνο για Έλληνες» δεν είναι απλώς μια ψευδοακτιβιστική δράση, αλλά συμβολίζει κυρίως την ιδέα ότι το όμαιμον κάνει τους Έλληνες Έλληνες; Κι ότι, επιπλέον, εφόσον η μετάγγιση αίματος σώζει ζωές, αξιοβίωτες μπορούν να θεωρηθούν μόνον οι «δικές μας»;

ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΝΔΩΡΟΣ

3reich-exof Ζωή και θάνατος στο Τρίτο Ράιχ
 Πήτερ Φρίτσε
 Μτφρ. Βασιλεία Αβραμίδου - Κώστας Δεσποινιάδης
 Επιμέλεια Γιάννης Αβραμίδης - Εκδόσεις Θύραθεν, 2013
 Τιμή € 17,89, σελ. 350

politeia-link

 

 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Τι θέλουμε να κάνει το σχολείο μας;

Τι θέλουμε να κάνει το σχολείο μας;

Σκέψεις γύρω από τα πιο αποτελεσματικά εκπαιδευτικά συστήματα στον κόσμο και αναπόφευκτες συγκρίσεις με το «ελληνικό παράδειγμα», με αφορμή το βιβλίο-μελέτη της Lucy Crehan «Φυτώρια ευφυΐας» (μτφρ. Μαρία Παπαηλιάδη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Του Σωτήρη Βανδώρου ...

Οι άνθρωποι την εποχή των έξυπνων μηχανών

Οι άνθρωποι την εποχή των έξυπνων μηχανών

Για το βιβλίο «Life 3.0» του Max Tegmark (μτφρ. Νίκος Αποστολόπουλος, εκδ. Τραυλός).

Του Σωτήρη Βανδώρου

Εξολοθρευτής, Μάτριξ, Blade Runner κτλ. κτλ. Οι συνειρμοί που κάνουμε οι περισσότεροι όταν ακούμε περί τεχνητή...

Το παρόν και το μέλλον της σοσιαλδημοκρατίας

Το παρόν και το μέλλον της σοσιαλδημοκρατίας

Για το βιβλίο «Το πρωτείο της δημοκρατίας - Η σοσιαλδημοκρατία μετά τη σοσιαλδημοκρατία» του Γιώργου Σιακαντάρη (εκδ. Αλεξάνδρεια).

Του Σωτήρη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Άρης Μαραγκόπουλος: «Τα μαρξιστικά διαβάσματα ξεθώριασαν όταν διάβασα

Άρης Μαραγκόπουλος: «Τα μαρξιστικά διαβάσματα ξεθώριασαν όταν διάβασα "Το δικαίωμα την τεμπελιά"»

Από τον «Εραστή της λαίδης Τσάτερλυ» στους «Υπνοβάτες» και από τις «Μεταμορφώσεις» στον «Οδυσσέα», αυτά είναι κάποια από τα-βιβλία-της-ζωής του Άρη Μαραγκόπουλου.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Το πρώτο βιβλίο που θυμάμαι...

«Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» του Αρμάντο Ρομέρο – Ποίηση όπως το φως κι η θάλασσα

«Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» του Αρμάντο Ρομέρο – Ποίηση όπως το φως κι η θάλασσα

Για την ποιητική συλλογή του Αρμάντο Ρομέρο (Armando Romero) «Το χρώμα του Αιγαίου και άλλα ποιήματα» (μτφρ. Αγαθή Δημητρούκα, εκδ. Τόπος). 

Γράφει ο Χρήστος Κούκης

Ο Αρμάντο Ρομέρο έλκει την καταγωγή του από την Ελλάδα. Σ...

Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Βλέπω τα μυθιστορήματα ως το πεδίο όπου η ανθρώπινη κατάσταση μετατρέπεται σε μυστήριο που πρέπει να λυθεί»

Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Βλέπω τα μυθιστορήματα ως το πεδίο όπου η ανθρώπινη κατάσταση μετατρέπεται σε μυστήριο που πρέπει να λυθεί»

«Γράφω για να επικοινωνήσω με τον αναγνώστη, γι’ αυτό και έχω πάντα στο νου μου να διεγείρω το ενδιαφέρον του» μας είπε ο Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες (Juan Gabriel Vásquez), που συμμετέχει στο Φεστιβάλ ΛΕΑ. Με αφορμή το βιβλίο του «Η μετάφραση του κόσμου» (μτφρ. Αχ. Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος), μιλά για την πολιτική μυθοπλα...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Επτά νέες ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά νέες ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά ποιητές και ποιήτριες παραδίδουν τους στίχους τους στο αναγνωστικό κοινό μέσα από τις νέες τους ποιητικές συλλογές που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

Επτά ποιητικά βιβλία από τις εκδόσεις Βακχικόν. 

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ