death-life-3reich_360x240

Περί της λογικής του ναζισμού

Του Σωτήρη Βανδώρου

«Κάποιες φορές δεν σου μένει παρά να κλάψεις. Αν αγαπάς τόσο πολύ τα παιδιά, όπως εγώ, δεν είναι καθόλου εύκολο», παραπονιέται ο αστυνομικός επιθεωρητής Fritz Jacob σε βαθμοφόρο των Ες-Ες. Λίγο καιρό αργότερα, όμως, θα του γράψει: «Σου είμαι ευγνώμων για τη φιλική επίπληξη. Έχεις δίκιο. Εμείς οι άνδρες της νέας Γερμανίας πρέπει να είμαστε σκληροί με τον εαυτό μας».

Προφανώς, ο ανώτερος αξιωματικός τού υπενθύμισε ότι δεν επιτρέπεται πλέον να ακολουθούν τις ψευδεπίγραφες χριστιανικές αξίες της ευσπλαχνίας και του ελέους κι ότι, σε κάθε περίπτωση, σε λίγα χρόνια τα παιδιά θα είναι ενήλικες Εβραίοι. Ο Jacob εξακολουθεί να διακατέχεται από αμφιθυμία και σε αυτή τη δεύτερη επιστολή, ωστόσο δείχνει να πείθεται για την ιστορικών διαστάσεων αναγκαιότητα που τον καθιστά συνεργό στη γενοκτονία: «Είναι υπερβολικό να εξοντώνεται μια ολόκληρη οικογένεια όταν μόνο ο πατέρας είναι ο δράστης… Θα καθαρίσουμε το δρόμο χωρίς τύψεις συνείδησης και στη συνέχεια ο κόσμος θα ειρηνεύσει».

Πρόκειται για χαρακτηριστική μαρτυρία η οποία αναφέρεται στο βιβλίο του Peter Fritzsche, «Ζωή και θάνατος στο Τρίτο Ράιχ» που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά. Ο συγγραφέας, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι, ανανεώνει την, όπως φαίνεται, ανεξάντλητη βιβλιογραφία για τον εθνικοσοσιαλισμό, εξετάζοντας εκ παραλλήλου με τα γεγονότα, επιστολές, προσωπικά ημερολόγια κι άλλες αυτοβιογραφικές μαρτυρίες «απλών», κυρίως, Γερμανών πολιτών και στρατιωτών, θυτών και θυμάτων. Μολονότι η εναντίωση προς φρικαλέες πράξεις ή ο συγκλονισμός από αυτές δεν λείπουν, το γενικό συμπέρασμα είναι ότι οι Γερμανοί δρούσαν εν συνειδήσει κι εσκεμμένα. Δεν μπορεί να υποστηριχθεί ότι οι Ναζί τους κατέστησαν συνεργούς ή αδιάφορους μάρτυρες μέσω παραπλάνησης ή εξαπάτησης. Μάλιστα, προς το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κι ενόψει της διαφαινόμενης ήττας, στόχευαν να ενδυναμώσουν το φρόνημα του γερμανικού λαού μέσω της γνώσης του εγκλήματος (κατεξοχήν του Ολοκαυτώματος). «Πρόκριναν την οικειότητα της συνενοχής, όχι την απόσταση της άγνοιας».

volksgemeinschaftΓια τον Φρίτσε, μόνον αν πάρουμε στα σοβαρά την ιδεολογία του εθνικοσοσιαλισμού, τα αξιώματά του περί κοινότητας, έθνους και φυλής, όπως και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί, θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε σε βάθος πώς κατάφερε να κινητοποιήσει έναν ολόκληρο λαό και να τον καταστήσει συμμέτοχο στο καταστροφικό του πρόγραμμα. Οι Ναζί αξιοποίησαν προϋπάρχουσες ιδέες των οποίων το περιεχόμενο είτε εμπλούτισαν είτε παράλλαξαν και κυρίως τις συνάρθωσαν σε μια νέα, επαναστατική αφήγηση που μετασχηματίζει την κατάσταση κρίσης της Γερμανίας σε αγώνα εθνικής επιβίωσης. Σε αυτό το πλαίσιο, φερ’ ειπείν η Volksgemeinschaft, η λαϊκή κοινότητα, που ανέκαθεν συνδυαζόταν με ένα δραματικό και πολεμικό στοιχείο, αναθεωρείται καταλήγοντας στην ακραία εκδοχή της: είναι διαρκώς εκτεθειμένη σε θανάσιμο κίνδυνο και ταυτόχρονα είναι αυτή που προσδίδει στο γερμανικό έθνος την τόσο ποθούμενη, μετά τις ταπεινωτικές συνέπειες της ήττας του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενότητα κι αλληλεγγύη. Αυτός ο αγώνας για επιβίωση επενδύεται με ιδέες κοινωνικού δαρβινισμού και ανατιμά τη βία όχι απλώς σε επιβεβλημένο μέσο, αλλά σε πρωταρχική αξία και κινητοποιό δύναμη: Μόνο η απόλυτη διαθεσιμότητα για πάλη μπορεί να εγγυηθεί τη ζωή. Προϋπόθεση της υγείας και της ίδιας της ζωής του σώματος της κοινότητας καθίσταται έτσι η εξολόθρευση των εχθρών της. Επομένως, το να ανήκει κανείς ή να μην ανήκει στη λαϊκή κοινότητα όχι απλώς του προσδίδει την ιδιότητα του συντρόφου ή, αντίστροφα, του εχθρού (εξαφανίζοντας ενδιάμεσες εκδοχές και κάθε διαμεσολάβηση), αλλά μετατρέπεται κυριολεκτικά σε ζήτημα ζωής ή θανάτου.

Ο απαράμιλλα φονικός χαρακτήρας του εθνικοσοσιαλισμού εδράζεται στη διατύπωση αυτού του σκεπτικού με βιολογικούς, φυλετικούς και ιατρικούς όρους. Η λαϊκή κοινότητα οφείλει να μετατραπεί σε μια φυλετικά «καθαρή», ομοιογενή μάζα κι αυτό το σχέδιο εντέλει είναι που, αν μιλήσουμε με σύγχρονους όρους, αναγάγει την πολιτική σε βιοπολιτική αλλά εξίσου σε θανατοπολιτική: Οι υγιείς άριοι διαχωρίζονται από τους βιολογικά ξένους, οι ζωές που χρήζουν υποστήριξης (π.χ. προγράμματα επιλεκτικού ζευγαρώματος, επιδόματα μητρότητας κ.ο.κ.) διακρίνονται από τις ανάξιες ζωές (π.χ. προγράμματα ευθανασίας σωματικά ή διανοητικά πασχόντων, στείρωση ομοφιλόφυλων κ.ά., υποχρεωτικές αμβλώσεις από μια ηλικία και άνω, και βεβαίως εξολόθρευση των Εβραίων που κι αυτοί εκλαμβάνονται με φυλετικούς όρους, εφόσον για τους Ναζί σημασία έχει η βιολογική τους καταγωγή και είναι αδιάφορο αν ορισμένοι είναι πια στο θρήσκευμα Καθολικοί ή Προτεστάντες κτλ.).

Η βιολογία ως πεπρωμένο

Με αυτή την έννοια, η βιολογία θεωρήθηκε το πεπρωμένο του γερμανικού λαού και ο ρατσισμός ως μια επιστημονικά θεμελιωμένη, σύγχρονη μορφή πολιτικής οργάνωσης. Κι έτσι, μπροστάρηδες σε αυτό τον αγώνα μέχρις εσχάτων ήταν «...οι μορφωμένοι ιδεολόγοι επαγγελματίες, υψηλόβαθμα στελέχη των Ες-Ες, που θεωρούσαν εαυτούς ως τη φυλετική προφυλακή του εθνικοσοσιαλισμού. Ήταν ο μοντέρνος, επιστημονικός κόσμος των «εθνοκρατών» και ειδημόνων της βιοϊατρικής· αυτοί επινόησαν τα πιστοποιητικά γενετικής υγείας, αυτοί αξιολογούσαν τη γενετική αξία των ατόμων – όχι οι αντικομμουνιστές παλαίμαχοι των Freikorps που επάνδρωναν τα Τάγματα Εφόδου».

Ο Φρίτσε εξετάζει, μεταξύ άλλων, την κλιμάκωση της επιθετικότητας έναντι των Εβραίων μέχρι την «τελική λύση» κάτι που παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον γιατί δείχνει πώς ακριβώς προϋπάρχουσες αντιλήψεις ευρέως διαδεδομένες σταδιακά αναβαθμίζονται και σε ένα συγκεκριμένο πολιτικό περιβάλλον μπορούν να προσλάβουν πια ακραίες μορφές. Έτσι, ο αντισημιτισμός δεν ήταν βέβαια κάτι που επινόησαν οι ναζί –ήταν κάτι οικείο για τους Γερμανούς– αλλά οι Ναζί το συνδύασαν με τον πυρήνα της γερμανικότητας και καλλιέργησαν συστηματικά στερεότυπα που δίνουν έμφαση στη σωματική διάσταση. Έτσι, ήδη από τις αρχές του καλοκαιριού του 1933 σε ορισμένες πόλεις οι Εβραίοι αποκλείστηκαν από τις πισίνες και τα εβραιόπουλα από το μάθημα κολύμβησης στα σχολεία. Το μήνυμα, αν και ήπιο σε σχέση με το τι θα ακολουθούσε, ήταν σαφές.

ewigerjudefilmΌσο περισσότερο οι Γερμανοί εξοικειώνονταν και τελικά υιοθετούσαν το φυλετικό τρόπο σκέψης, τόσο περισσότερο πρόθυμοι ήταν να συμμετέχουν ενεργά στα παρακολουθήματά του. Ας πούμε, σύμφωνα με επιστολές προς τους οικείους τους, οι ίδιοι οι φαντάροι στο μέτωπο θεωρούσαν ότι συμμετέχουν σε κοσμοϊστορικά γεγονότα κι αντιμετώπιζαν τους εχθρούς, π.χ. τους Ρώσους, με ρατσιστικά στερεότυπα, κάτι που διευκόλυνε και τη συστηματική εξόντωση εκ μέρους τους του άμαχου πληθυσμού. Κατ’ αναλογία, το ίδιο εύκολο φάνηκε πως ήταν όχι μόνο για τους σχεδιαστές, αλλά και για τους Γερμανούς κατοίκους η μετατροπή του Άουσβιτς σε πρότυπη βιομηχανική πόλη, με οικογενειακές μονοκατοικίες και γκαράζ, ακριβώς την περίοδο που στο στρατόπεδο συστηματοποιήθηκε η δολοφονία των Εβραίων. «Κοντολογίς, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν ήταν το τρομακτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ξεσπούσαν πογκρόμ και κτηνωδίες. Ήταν κάτι ακόμη πιο φοβερό: ένας υπαρξιακός πόλεμος των Εθνικοσοσιαλιστών, που στόχευαν να επιβάλουν μια νέα φυλετική τάξη πραγμάτων, όπου η υγεία του γερμανικού σώματος ισοδυναμούσε με την καταστροφή των μη γερμανικών εθνών της ανατολικής Ευρώπης και τη φυσική εξόντωση των Εβραίων».

Δεν είναι εδώ ο χώρος για μια αναλυτική διαπραγμάτευση της ιδεολογίας της Χρυσής Αυγής, που θα έδειχνε ότι η εκδοχή του «εθνικισμού» που πρεσβεύει (και) σήμερα είναι ο εθνοφυλετισμός, δηλαδή στην ουσία του ο εθνικοσοσιαλισμός στο ακέραιο. Αλλά ο πειρασμός είναι μεγάλος και θα διατυπώσω μια μόνο σκέψη με μορφή ερωτήματος. Μήπως η καμπάνια που προωθεί «Αίμα μόνο για Έλληνες» δεν είναι απλώς μια ψευδοακτιβιστική δράση, αλλά συμβολίζει κυρίως την ιδέα ότι το όμαιμον κάνει τους Έλληνες Έλληνες; Κι ότι, επιπλέον, εφόσον η μετάγγιση αίματος σώζει ζωές, αξιοβίωτες μπορούν να θεωρηθούν μόνον οι «δικές μας»;

ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΝΔΩΡΟΣ

3reich-exof Ζωή και θάνατος στο Τρίτο Ράιχ
 Πήτερ Φρίτσε
 Μτφρ. Βασιλεία Αβραμίδου - Κώστας Δεσποινιάδης
 Επιμέλεια Γιάννης Αβραμίδης - Εκδόσεις Θύραθεν, 2013
 Τιμή € 17,89, σελ. 350

politeia-link

 

 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Τι θέλουμε να κάνει το σχολείο μας;

Τι θέλουμε να κάνει το σχολείο μας;

Σκέψεις γύρω από τα πιο αποτελεσματικά εκπαιδευτικά συστήματα στον κόσμο και αναπόφευκτες συγκρίσεις με το «ελληνικό παράδειγμα», με αφορμή το βιβλίο-μελέτη της Lucy Crehan «Φυτώρια ευφυΐας» (μτφρ. Μαρία Παπαηλιάδη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Του Σωτήρη Βανδώρου ...

Οι άνθρωποι την εποχή των έξυπνων μηχανών

Οι άνθρωποι την εποχή των έξυπνων μηχανών

Για το βιβλίο «Life 3.0» του Max Tegmark (μτφρ. Νίκος Αποστολόπουλος, εκδ. Τραυλός).

Του Σωτήρη Βανδώρου

Εξολοθρευτής, Μάτριξ, Blade Runner κτλ. κτλ. Οι συνειρμοί που κάνουμε οι περισσότεροι όταν ακούμε περί τεχνητή...

Το παρόν και το μέλλον της σοσιαλδημοκρατίας

Το παρόν και το μέλλον της σοσιαλδημοκρατίας

Για το βιβλίο «Το πρωτείο της δημοκρατίας - Η σοσιαλδημοκρατία μετά τη σοσιαλδημοκρατία» του Γιώργου Σιακαντάρη (εκδ. Αλεξάνδρεια).

Του Σωτήρη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη για το βιβλίο «ρησπέκτ» του Άρι Γεωργίου

Εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη για το βιβλίο «ρησπέκτ» του Άρι Γεωργίου

Εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου ΡΗΣΠΕΚΤ [λέξεις για τρίτους] του Άρι Γεωργίου διοργανώνει στη Θεσσαλονίκη ο εκδοτικός οίκος University Studio Press, την Τετάρτη 20 Νοεμβρίου 2024 ώρα 19:00, στον χώρο ΥΨΙΛΟΝ.

Επιμέλεια Book Press

Η ...

Εκδήλωση για το λεύκωμα «200 χρόνια Ελλάδα - 200 χρόνια Εθνικές Υποδομές»

Εκδήλωση για το λεύκωμα «200 χρόνια Ελλάδα - 200 χρόνια Εθνικές Υποδομές»

Η Πανελλήνια Ένωση Συνδέσμων Εργοληπτών Δημοσίων Έργων (ΠΕΣΕΔΕ) και οι εκδόσεις Καπόν, διοργανώνουν εκδήλωση για την παρουσίαση του λευκώματος «200 χρόνια Ελλάδα - 200 χρόνια Εθνικές Υποδομές». Στην κεντρική εικόνα, Εγνατία οδός, Γέφυρα της Κρυσταλλοπηγής. 

Επιμέλεια Book Press

...
Στη Ρέιτσελ Κασκ το βραβείο Γκόλντσμιθς 2024: Για το Parade που «γυρίζει τον κόσμο μας ανάποδα»

Στη Ρέιτσελ Κασκ το βραβείο Γκόλντσμιθς 2024: Για το Parade που «γυρίζει τον κόσμο μας ανάποδα»

Στη Ρέιτσελ Κασκ [Rachel Cusk] απονεμήθηκε το βραβείο Γκόλντσμιθς [Goldsmiths] για το μυθιστόρημά της Parade. Τα βιβλία της Κασκ κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg.

Επιμέλεια Book Press

Στη ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο εραστής του Ντεβ Μάρτιν» του Δημήτρη Τσεκούρα (προδημοσίευση)

«Ο εραστής του Ντεβ Μάρτιν» του Δημήτρη Τσεκούρα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Δημήτρη Τσεκούρα «Ο εραστής του Ντεβ Μάρτιν – Ένα queer αστυνομικό ψυχόδραμα» που θα κυκλοφορήσει στις 14 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Η ανάκριση»

...
«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Γκουντ λακ», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

(Στο μπαρ του Μότζο. Ο ΜΗΤΣ με τον ΑΛΚΗ σ’ ένα τραπέζι. Ο ΜΗΤΣ έχ...

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Βάννας Κατσαρού «Το παιδί και το κρι κρι», σε εικονογράφηση της Μαίης Σταθοπούλου, το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίγα λόγια για...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ