του Γιώργου Π. Πεφάνη
Ο Σάββας Πατσαλίδης, καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, είναι ο βαθύτερος, ίσως, γνώστης του αμερικανικού θεάτρου στην Ελλάδα. Οι επιμέρους έρευνές του (λ.χ. για το φεμινιστικό ή το μετα-αποικιακό θέατρο) και οι αναλύσεις του σε μορφές και θέματα της αμερικανικής σκηνής βρίσκουν τώρα, νομίζω, το πληρέστερο καταστάλαγμά τους σε ένα έργο που μόνο υπερήφανη μπορεί να κάνει την ελληνική θεατρολογία.
Πρόκειται για μια συνθετική ιστορία του αμερικανικού θεάτρου, που στηρίζεται ακριβώς στην πολυσχιδία και στη διασπορά των χαρακτηριστικών που παρουσιάζει η αμερικανική κοινωνία στην ιστορία και στην κουλτούρα της. Πίσω και μέσα στην ιστορική αφήγηση κρύβεται και ενεργεί διαρκώς μια εδραία φιλοσοφική θεώρηση της ιστορίας, της πολιτισμικής εξέλιξης και των κοινωνικών φαινομένων, σύμφωνα με την οποία ο χρόνος των ανθρώπων δεν είναι ενιαίος και συμπαγής, άρα δεν μπορεί να κεφαλαιοποιηθεί εύκολα σε παρατακτικές και «κλειστές» κατηγορίες και περιόδους. Αντιθέτως, παρουσιάζεται ρωγμώδης, ετερογενής και ασυνεχής.
Αυτή η αίσθηση, εξηγεί εν πολλοίς τις βασικές θεωρητικές αφετηρίες του (επιλεκτική και νηφάλια σύνθεση νεομαρξιστικών, μεταμοντέρνων, νεοϊστορικιστικών, φεμινιστικών, αλλά και φορμαλιστικών θέσεων), καθώς και τις μεθοδολογικές επιλογές του (εστίαση στο μερικό, ανάδειξη της ιδιοτυπίας του και ταυτόχρονη αναγωγή του στο γενικό, μόνιμη αποφυγή των ολιστικών σχημάτων, θεώρηση των κεντρικών πόλων, αλλά και προσοχή στις έκκεντρες δυνάμεις). Το σχέδιο αυτό διευκολύνεται από τις εκτενείς αναλύσεις του κοινωνικοπολιτικού και οικονομικού χάρτη της εκάστοτε περιόδου, οι οποίες προηγούνται κάθε ενότητας, ώστε ο αναγνώστης να εισάγεται απρόσκοπτα στη θεατρική σκηνή. Άλλωστε, η οργανωτική βάση των ενοτήτων συγκροτείται από σημαντικά κοινωνικά, θρησκευτικά και καλλιτεχνικά γεγονότα.
Το αμερικανικό θέατρο, λοιπόν, τόσο στη ρεαλιστική του εκδοχή (τι πραγματικά συνέβη στις σκηνές) όσο και στην ιδεατή του μορφή (τι «επένδυσαν» οι Αμερικανοί και οι άλλοι λαοί σε αυτό, ποιες ουτοπίες του προέβαλαν): αυτό είναι η μία προσφορά του βιβλίου. Και η δεύτερη: η εγγραφή στο θεατρικό σώμα ενός σημαντικού τμήματος της ιστορίας του αμερικανικού έθνους και συνάμα η ενδιαφέρουσα επένδυση της θεατρικότητας σε αυτήν την ιστορία.
Γιώργος Π. Πεφάνης
