Νικόλα Ματζίροφ: «Πιστεύω περισσότερο στη σιωπή των ανθρώπων, παρά στη βουή των μνημείων»

Έρχεσαι στην Ελλάδα για να συμμετάσχεις στο Πανθεσσαλικό Φεστιβάλ Ποίησης. Συμμετέχεις, γενικά, σε πολλά φεστιβάλ. Τι προσφέρουν τα φεστιβάλ ποίησης που τα βιβλία δεν μπορούν να προσφέρουν;

Τα φεστιβάλ είναι βιβλία χωρίς εξώφυλλα. Το ποίημα γίνεται πιο ορατό όταν μετατρέπεται σε ήχους, όταν επιστρέφει στην πηγή των λέξεων. Τα φεστιβάλ είναι σύγχρονα νησιά μέσα στα οποία εξαφανιζόμαστε μετά από ένα κουραστικό ταξίδι, ψάχνοντας ένα ασφαλές σπίτι. Τα φεστιβάλ είναι τόποι όπου τα σώματά μας συναντούν τις σκιές των γραπτών μας λέξεων. Είναι ένας τόπος όπου η αστραπή της παρουσίας συναντά τη βροντή της μνήμης.

Στα ποιήματά σου, η μνήμη έχει μια εξέχουσα θέση. Τι είναι η μνήμη για σένα; Πώς σχετίζεται με τα ποιήματα σου αλλά και με τον κόσμο γύρω σου;

Αρχικά, τη μνήμη μου διατρέχει αίμα. Νιώθω, επίσης, ότι υπάρχουν μνήμες που κυλούν στο αίμα μου. Κάθε φορά που βρίσκω ένα προσωρινό σπίτι κάπου, σκέφτομαι την ευαλωτότητα των μελλοντικών μου αναμνήσεων. Το θεμέλιο της μόνιμης πραγματικότητάς μας στα Βαλκάνια είναι η λαχτάρα για το πρόσκαιρο ταξίδι πίσω — για τo ξανάνιωμα των αναμνήσεών μας. Οι άνθρωποι εγκαταλείπουν τα σπίτια και τις αναμνήσεις τους λόγω πολέμων ή λόγω επιβεβλημένης φτώχειας και κάθε αντικείμενο που παίρνουν μαζί τους γίνεται έργο τέχνης ή σύμβολο, μια θαμπή φωνή προσωπικής τελετουργίας και μνήμης. Η γιαγιά μου κρατούσε το κλειδί από το εγκαταλελειμμένο σπίτι της στο ίδιο ντουλάπι όπου φύλαγε τα φάρμακά της, νομίζοντας ότι αυτό το κλειδί κάποια μέρα μπορεί να ανοίξει αυτή την πόρτα που δεν υπάρχει πια. Στα δωμάτιά μας όλοι έχουμε αντικείμενα που αναβάλλουν το θάνατό μας. Η μητέρα μου κρατούσε όλα μου τα ρούχα από την παιδική μου ηλικία, μου έλεγε κρυφά ότι θέλει να γίνει γιαγιά και να δώσει στο αγέννητο παιδί μου τα ρούχα με τα οποία ήμουν ντυμένος. Η μητέρα μου κρατούσε όλες τις χρησιμοποιημένες οδοντόβουρτσες στο σπίτι, πιστεύοντας ότι κρατούν ακόμα μέσα τους έναν κόκκο από την ψυχή αυτών που τις χρησιμοποιούσαν. Πέθανε πριν από πέντε χρόνια και, τώρα, βλέπω τον πατέρα μου να καθαρίζει την ασπρόμαυρη φωτογραφία της στην ταφόπλακα με τη χρησιμοποιημένη της οδοντόβουρτσα προσεκτικά, σαν αρχαιολόγος πριν από μια σημαντική ανακάλυψη. Κάθε αντικείμενο ήταν μια ανοιχτή πύλη σε μια προσωπική απουσία και μια ανάμνηση. Είχαμε εμμονή με τα αντικείμενα και τη χρηστική τους μεταμόρφωση κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης στον κομμουνισμό. Τα αντικείμενα διέσχιζαν τα σύνορα όλων των γνωστών συμβολικών κλιμάκων και συστημάτων. Η έλλειψη χρημάτων έκανε τους ανθρώπους να φτιάχνουν γλάστρες για να φυτεύουν λεμόνια από μεγάλους άδειους τσίγκινους κουβάδες που χρησιμοποιούσαν για να φυλάνε το τυρί, να μετατρέπουν άδεια κουτάκια αναψυκτικών σε μολυβοθήκες. να φτιάχνουν χάρτινους κώνους για τους κολοκυθόσπορους και τα φιστίκια των πλανόδιων πωλητών από λογιστικά φύλλα και διοικητικά έγγραφα, να χρησιμοποιούν κέρματα 1 ή 2 δηναρίων σαν ανοιχτήρια μπουκαλιών, να χρησιμοποιούν το χερούλι της πόρτας σαν συσκευή για το άνοιγμα μπύρας, τα καπάκια των μπουκαλιών της μπύρας και της Coca Cola για να στηρίζουν τα ασταθή πόδια τραπεζιών και καρεκλών, τα κουτιά των παπουτσιών σαν αποθηκευτικούς χώρους για βιβλία και ταινίες.

Η ανακάλυψη αυτού του πραγματισμού των πολλαπλών χρήσεων ήταν, με ένα τρόπο, το ίδιο σημαντική με την αισθητική του Ντε Κίρικο και την αποκάλυψη της «μυστικής ζωής» των αντικειμένων.

Η ανακάλυψη αυτού του πραγματισμού των πολλαπλών χρήσεων ήταν, με ένα τρόπο, το ίδιο σημαντική με την αισθητική του Ντε Κίρικο και την αποκάλυψη της «μυστικής ζωής» των αντικειμένων. Η μνήμη γίνεται σπίτι και άδυτο, ενώ το σπίτι μετατρέπεται σε μουσείο καλοδιατηρημένων συναισθημάτων. Ο πατέρας μου θυμάται, προκειμένου να ζήσει. Τραγουδάει τραγούδια από το έτος της γέννησής μου, αποκαλεί τους δρόμους με τα ονόματα των ηρώων από τα παλιά βιβλία ιστορίας, ζητά από τους οδηγούς ταξί να σταματάνε μπροστά σε κτήρια που δεν υπάρχουν πια. Ο πατέρας μου θυμάται ακόμα ότι το κρατικό τηλεοπτικό κανάλι ήταν στο νούμερο 1 στο τηλεχειριστήριο. Ίσως όταν επισκέπτεται ξανά τις κοινές μας αναμνήσεις, ο πατέρας μου αναζητά έναν τρόπο να είναι μόνος του, να πλέκει το φράχτη της κοινωνιολογικής και συναισθηματικής του ασφάλειας, γιατί μερικές φορές μου φαίνεται ότι οι αναμνήσεις του διαρκούν περισσότερο από το φόβο του θανάτου. Μπορούμε εύκολα να χωρίσουμε τη ζωή μας σε δύο περιόδους: την παιδική ηλικία και τις αναμνήσεις. Όλοι περιπλανιόμαστε στον κύκλο του χρόνου για να βρούμε το μουσείο της αθωότητας του κόσμου. Και η περιπλάνηση είναι το πρώτο βήμα για να επιστρέψεις κάπου — στο δωμάτιο ή στην παιδική σου ηλικία πριν τη δημιουργία των αναμνήσεων.

Εκτός από τη μνήμη, ο χώρος είναι επίσης πολύ σημαντικός στη γραφή σου. Τόσο ιδιωτικοί χώροι, όπως σπίτια και δωμάτια, όσο και δημόσιοι χώροι, όπως πόλεις, δρόμοι, χωριά, λιμάνια κ.λπ. Αλλά και μεταφορικοί χώροι - χώροι μεταξύ ανθρώπων, αποστάσεις από τον εαυτό και τις αφηρημένες έννοιες. Συχνά γράφεις για την εγκατάλειψη τόπων. Ο καθένας χρειάζεται έναν δικό του χώρο ή είναι δυνατόν να ζεις σαν μόνιμος ταξιδιώτης;

Σήμερα είμαστε νομάδες κληρονομημένων φόβων. Ο κόσμος ζει τους νέους τοπικισμούς και τους απομονωτισμούς του — αντί για χιλιόμετρα, οι ορίζοντες της παρουσίας μας μετρώνται σε kilobytes. Οι άνθρωποι φεύγουν για να ξεχάσουν. Πριν από εκατοντάδες χρόνια, η νοσταλγία θεωρούνταν ασθένεια στην Ευρώπη και οι άνθρωποι που επιθυμούσαν ασταμάτητα να επιστρέφουν στα σπίτια τους λάμβαναν θεραπεία με όπιο, βδέλλες ή μακροχρόνιες παραμονές στα βουνά. Το επώνυμό μου σημαίνει «μετανάστης» και το ανακάλυψα αφού ξεκίνησα τα εντατικά μου ταξίδια. Αυτή η γνώση μού δημιούργησε φόβο, κι έτσι άρχισα να ονομάζω προσεκτικά τα πράγματα που βλέπω, αγγίζω, ανακαλύπτω ξανά… Από τον Wittgenstein μέχρι τον Milosz, οι συγγραφείς μιλούν για τη γλώσσα ως το μόνο πραγματικό σπίτι. Εγώ θα ήθελα να μιλήσω για το σπίτι ως γλώσσα. Τα προσωρινά μου σπίτια συνεχίζονται μέσα από τις γλώσσες που δεν καταλαβαίνω και τις αναμνήσεις στις οποίες δεν θα επιστρέψω ποτέ. Φωτογραφίζω τα δωμάτια που αφήνω, αντί για τα μνημεία γύρω από τα ξενοδοχεία. Κάθε ζάρωμα στο σεντόνι, στα αποστειρωμένα δωμάτια του ξενοδοχείου ή κάθε βαθύ ίχνος του ποδιού της καρέκλας στο χοντρό χαλί — είναι η παρουσία κάποιου που μπορεί να επιστρέψει. Η δομή των αντικειμένων στο δωμάτιο είναι η κυκλοφορία του αίματος των σπιτιών που μένω και αφήνω. Όταν πάω κάπου, μου φαίνεται σαν να επιστρέφω. Εδώ και καιρό βιώνω το σπίτι σαν μια πραγματικότητα εν κινήσει, σαν ένα δέντρο με ρίζες στον αέρα. Στο Παρίσι, το σπίτι μου ήταν το συγκρότημα Les Récollets, κάποτε μοναστήρι του Τάγματος Recollects, που αργότερα μετατράπηκε σε στρατιωτικό νοσοκομείο, ένας χώρος που με τον καιρό διατήρησε την ένταση ανάμεσα στη σιωπή των μοναχών και τις κραυγές των τραυματιών. Στο σαγηνευτικό Βερολίνο, ζούσα κοντά στο ιατρείο του Gottfried Benn, όπου οι μεταλλικές αιχμές στις προεξοχές των παραθύρων έκαναν τα περιστέρια να πετούν ατελείωτα και να μετατρέπονται σε νομάδες που είχαν ήδη ξεχάσει τι είχαν αφήσει πίσω τους και πού θα προσγειωνόντουσαν. Οι νομάδες δεν πιστεύουν στα μνημεία. Προτιμούν τραγούδια και ιστορίες που δεν θα καταγραφούν ούτε θα ηχογραφηθούν ποτέ. Συνήθως είναι οι εργάτες οικοδομής που μένουν σε προκατασκευασμένα δωμάτια γύρω από το κτήριο που θα μείνει εκεί για πάντα. Για τους Βαλκανικούς λαούς, η απόδραση είναι περισσότερο ζήτημα μέτρησης του χρόνου, παρά ημερολόγιο χωρικής απουσίας. Μετά από τόσους πολέμους, πιστεύω περισσότερο στη σιωπή των ανθρώπων, παρά στη βουή των μνημείων.

Η μυθολογία της παιδικής ηλικίας ήταν το πρώτο μου καταφύγιο από το φόβο της προβλέψιμης πραγματικότητας. Έφευγα από το σπίτι μου όταν ήμουν παιδί, με πιτζάμες και με τα τρεις φορές μεγαλύτερα παπούτσια του πατέρα μου.

Η μυθολογία της παιδικής ηλικίας ήταν το πρώτο μου καταφύγιο από το φόβο της προβλέψιμης πραγματικότητας. Έφευγα από το σπίτι μου όταν ήμουν παιδί, με πιτζάμες και με τα τρεις φορές μεγαλύτερα παπούτσια του πατέρα μου. Ο Michael Krüger στο ποίημά του «Migration» γράφει: «Τώρα τα δωμάτια είναι άδεια, οι βαλίτσες / ευθυγραμμίζονται στο διάδρομο δίπλα σε σκυθρωπά κουτιά / στα οποία τα βιβλία παλεύουν με τις εφημερίδες». Βιβλία που θα διαβαστείτε, κρατήστε την πίστη μου στην επιστροφή. Έτσι ζω γύρω από τα πράγματα για τα οποία γράφω, προσπαθώντας να φτιάξω ένα σπίτι με λέξεις και κινήσεις. Ο Zagajewski λέει ότι το να γράφεις ποιήματα είναι σαν να οδηγείς ένα μπαλόνι - βασίζεσαι περισσότερο στους ανέμους παρά στο τιμόνι. Βλέπω το ποίημα σαν ένα σώμα που εξαρθρώνεται με κάθε νέα ανάγνωση. Τα ταξίδια είναι αθώα μέχρι να ονομαστούν «κατάκτηση του διαστήματος», η φυγή είναι πιο ασφαλής μέχρι να ονομαστεί «εγκατάλειψη». Έχουμε μάθει να πιστεύουμε ότι το να φεύγεις είναι το πρώτο βήμα στην αυτογνωσία, ωστόσο, είναι στην επιστροφή που ανακαλύπτουμε τη γενναιότητα τού να ερχόμαστε αντιμέτωποι με αυτά από τα οποία προσπαθήσαμε να ξεφύγουμε. Αναζητώντας μια καλύτερη ζωή, χιλιάδες άνθρωποι έφυγαν από τη χώρα μου• για να καλύψουν την εσωτερική φωνή της αιώνιας ενοχής, χτίζουν πενταόροφα σπίτια στην πατρίδα τους, με την ελπίδα να επιστρέψουν μια μέρα, όπως όλοι ελπίζουν να ξαναδιαβάσουν τις υπογραμμισμένες γραμμές σε ένα βιβλίο. Ωστόσο, στο τέλος αυτά τα κτήρια γίνονται τα μαυσωλεία τους. Θα ήθελα να επιστρέψω χωρίς το φόβο ότι εγώ και το μέρος που άφησα δεν είμαστε πια το ίδιο, να δεχτώ ότι ο κόσμος άλλαξε περισσότερα πράγματα μέσα μου, ενώ ονειρευόμουν εγώ να αλλάξω τον κόσμο… Ο Brodsky έλεγε ότι η λογοτεχνία ξεκίνησε με ποίηση, με «το τραγούδι του νομά που προηγείται της γραφής του αποίκου». Η ποίηση ξεκίνησε με εκείνους που δεν κατείχαν ποτέ τίποτα και ποτέ δεν ανήκαν σε κανέναν.

Σε ένα δοκίμιό σου έγραψες «Νιώθω ασφάλεια στην ανοιχτή σπηλιά του μη ανήκειν». Τι εννοούσες με αυτό; Πώς αντικατοπτρίζεται αυτό στην ποίησή σου;

Η ποίηση μπορεί να είναι ένα σπίτι με ορθάνοιχτα παράθυρα: νιώθεις προστατευμένος, αλλά το δωμάτιό σου δεν ζεσταίνεται ποτέ — ο άνεμος του κόσμου σε απογυμνώνει από όλες τις ιδέες ενός κατεστημένου ανήκειν. Η Simone Weil λέει: «Το ανήκειν είναι ίσως η πιο σημαντική και η λιγότερο αναγνωρισμένη ανάγκη της ανθρώπινης ψυχής». Ωστόσο, αν υπάρχουν πολλές ρίζες βαθιά στο έδαφος, τα δέντρα αρχίζουν να πεθαίνουν από την πείνα. Η βαρύτητα του ανήκειν είναι πολύ ισχυρή στις καλά οργανωμένες κοινωνίες, ωστόσο, νομίζω ότι ο άνθρωπος ανήκει επίσης στους ενδιάμεσους χώρους, στα σπίτια που μένουν ημιτελή. Ζω στη Στρούμιτσα, μια πόλη κοντά στα σύνορα Ελλάδας και Βουλγαρίας, και πάντα ένιωθα πιο ασφαλής σε αυτή τη λωρίδα εκατοντάδων μέτρων ανάμεσα στα δύο σύνορα, έναν χώρο χωρίς μνημεία ή προϋποθέσεις ιστορικής μνήμης. Ταξιδεύει κανείς και μέσα από τις ρωγμές στον τοίχο της επίσημης ιστορίας, που είναι φυτεμένος στο χωράφι της προσωπικής λήθης. Πρέπει να ξεχάσει κανείς το εξώφυλλο της προσωπικής του ιστορίας για να μπει στο φωτογραφικό λεύκωμα της συλλογικής ιστορίας. Πιστεύω ότι η ονομασία των πραγμάτων είναι το πρώτο σημάδι του ανήκειν. Στη συνέχεια προσπαθούμε να μετονομάσουμε τα πάντα ώστε να νιώθουμε μοναδικοί — δίνουμε παρατσούκλια στους έρωτές μας και στα παιδιά μας, αλλάζουμε τη σημασιολογία και το πλαίσιο των λέξεων για να αποφύγουμε τo ανήκειν στη «συλλογική» γλώσσα. Όταν ήμουν παιδί, νόμιζα ότι στην Ερυθρά Θάλασσα ζουν μόνο κόκκινα ψάρια, ότι η Μαύρη Θάλασσα εμφανίζεται μόνο τα μεσάνυχτα... Οι μοναχοί αλλάζουν τα ονόματά τους όταν μπαίνουν στη μοναστική κοινότητα και κάθε κατακτητής αλλάζει τα ονόματα των πόλεων και των ποταμών, ενώ οι άνθρωποι αγωνίζονται για τη δική τους προσωπική ιστορία, χρησιμοποιώντας τα παλιά ονόματα των δρόμων και των αντικειμένων. Το γράψιμο είναι ένας τρόπος να αναβάλλω το δικό μου ανήκειν.

Στα ποιήματά σου, δεν αποφεύγεις τα «μεγάλα» θέματα• αντίθετα, καταπιάνεσαι με αυτά που ονομάζουμε «μεγάλες αλήθειες». Αισθάνομαι ότι πιστεύεις στη δυνατότητα να μιλήσει κανείς για τον κόσμο ως σύνολο, και, κατ’ επέκταση, στον σαφή διαχωρισμό μεταξύ καλού και κακού, μεταξύ του τι πρέπει και τι δεν πρέπει να γίνεται. Αυτό δεν είναι τόσο συνηθισμένο σήμερα. Υπάρχει καθολικό καλό, και αν ναι, ποιο είναι αυτό; Πώς μπορεί η ποίηση να φέρει αυτό το καλό στην καθημερινότητά μας;

Η ποίηση δεν πρέπει να κρίνει, αφού τόσες φορές κρίθηκε η ίδια σε όλες τις εύθραυστες εποχές της ιστορίας. Θεωρούσαμε ότι η ποίηση μόνο καλό μπορεί να φέρει, ακόμα κι όταν μιλάει για απουσία. Σε πολλές χώρες τα σχολικά βιβλία είναι γεμάτα με ύμνους και εγκωμιαστικές ωδές που κανείς δεν θυμάται πια. Αν και η λέξη «ποίημα» ακούγεται πολύ εύθραυστη και αθώα, μπορεί να φέρει χάος μέσα στις άκρως ελεγχόμενες κοινωνίες. Οι δικτάτορες φοβούνται τη μεταφορά και τις πολλαπλασιαζόμενες σκιές των λέξεων, γιατί θέλουν να οικοδομήσουν μια απόλυτη σημασιολογία της ζωής, στην οποία όλα έχουν ένα μόνο νόημα. Μερικές φορές αποφασίζουμε να κάνουμε ένα τατουάζ για να καλύψουμε μια ουλή στο σώμα μας. Η ποίηση δεν είναι ουλή. Μπορεί να είναι μια ανοιχτή πληγή στην οποία θα μπορούσαμε να φυτέψουμε ένα λουλούδι. Η Hannah Arendt λέει ότι τίποτα που είναι, στο βαθμό που φαίνεται, δεν υπάρχει στον ενικό. Όλα όσα υπάρχουν, προορίζονται να γίνουν αντιληπτά από κάποιον. Ο πλουραλισμός είναι ο νόμος της γης. Τα ταξίδια με βοήθησαν να αγκαλιάσω την πολλαπλότητα του κόσμου και την ατέλεια των λέξεων, να κατανοήσω τον κίνδυνο των μεγάλων μύθων. Αν η ποίηση υπήρχε αποκλειστικά για να επιβεβαιώνει ιστορικές «αλήθειες», θα είχε γίνει ιστορία εδώ και πολύ καιρό.

Η παντελής απουσία κυνισμού στην ποίησή σου, ενώ αναγνωρίζεις, ταυτόχρονα, ότι ο κόσμος είναι γεμάτος αδικία και πόνο, είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Είναι εύκολο να είσαι κυνικός σε έναν ατελή κόσμο. Ποιο είναι το αντίθετο του κυνισμού; Ποια κοσμοθεωρία είναι δύσκολο, αλλά, την ίδια στιγμή, ωφέλιμο (αν μπορούμε να πούμε, ακόμη και απαραίτητο) να αποκτήσουμε;

Το αντίθετο του κυνισμού είναι ο θάνατος. Αν και έχω δει σπουδαίες επιγραφές σε ταφικές στήλες όπως: «Ciao Tutti»! Λατρεύω την ειρωνεία, το σκοτεινό χιούμορ, τον κυνισμό… Είναι η καλύτερη παρέα μου στις αίθουσες αναμονής του νοσοκομείου, στις δημόσιες τουαλέτες ή στους γάμους με πεντακόσιους καλεσμένους. Με βοηθάει να μην αντιλαμβάνομαι την πραγματικότητα. Θυμάμαι όταν απαγορευόταν στα σούπερ μάρκετ να δίνουν πλαστικές σακούλες στους πελάτες τους… Την επόμενη κιόλας μέρα, σε κάποια μπαλκόνια, είδα πλυμένες και κρεμασμένες παλιές πλαστικές σακούλες «Lidl» που πιθανότατα τις είχαν φέρει κάποιοι συγγενείς που εργάζονταν στο εξωτερικό. Τώρα ήταν έτοιμες να χρησιμοποιηθούν ξανά. Το επόμενο πρωί, γκράφιτι σε έναν τοίχο εμφανίστηκαν: «Οι άνθρωποι που πλένουν τις πλαστικές τους σακούλες, δεν θα κινδυνεύσουν ποτέ με εξαφάνιση». Όμορφη, αιχμηρή και σαρκαστική απάντηση στην πλαστική πραγματικότητα! Η ειρωνεία εμφανίζεται σαν παιχνίδι πάνω στα ερείπια μετά από σεισμό και μοιάζει με πιθανότητα ζωής. Ωστόσο, μερικές φορές δεν με ικανοποιεί μόνο αυτή η δυνατότητα. Μου αρέσει να σκάβω κάτω από τα κατεστραμμένα τείχη έχοντας πλήρη επίγνωση ότι ο σεισμός είναι απλώς μια προσπάθεια της φύσης να επιτύχει την ισορροπία. Προσπαθώ να είμαι κυνικός με τον εαυτό μου και έτσι να είμαι πιο φιλικός με τον κόσμο. Αλλά πώς να αγνοήσω τις βόμβες και τα σύνορα; Ο Danilo Kiš είπε ότι έγραφε επειδή ήταν ανικανοποίητος από τον εαυτό του και απ’ τον κόσμο. Συμφωνώ μαζί του, ρωτώντας, όμως, τον εαυτό μου: πώς μπορώ να είμαι δυσαρεστημένος με τον κόσμο, αν δεν τον γνωρίζω καλά; Κάθε παράξενη ερώτηση ενός παιδιού για τους πολέμους μας φαίνεται πολύ κυνική, γιατί δεν καλύπτεται από το πέπλο της ιστορίας.

Το βιβλίο Απομεινάρια μιας άλλης εποχής είναι ένα βιβλίο με μια επιλογή ποιημάτων σου από διάφορα βιβλία, σε μετάφραση Ελευθερίας Τσίτσα, από τις εκδόσεις Θράκα. Είναι η πρώτη φορά που ένα βιβλίο σου μεταφράζεται στα ελληνικά. Τα βιβλία σου έχουν δει τον κόσμο και έχουν ταξιδέψει σε τόσες πολλές χώρες. Είσαι και ο ίδιος μεταφραστής. Τι πιστεύεις, ποιο είναι το συγκεκριμένο «δώρο» που προσφέρει η μετάφραση, που τίποτα άλλο δεν μπορεί να προσφέρει;

Η μετάφραση είναι σαν να επιστρέφεις σε μέρη που δεν έχεις πάει ποτέ. Αισθάνομαι τιμή που, χάρη στη Θράκα και την Ελευθερία Τσίτσα, το βιβλίο μου μεταφράστηκε στη γλώσσα ποιητών με τους οποίους συνομιλούσα μέσα στα χρόνια — Καβάφης, Ρίτσος, Σεφέρης, Ελύτης, Κική Δημουλά, Λειβαδίτης, Παλαμάς και πολλούς Έλληνες σύγχρονούς μου τους οποίους έχω διαβάσει και συναντώ σε φεστιβάλ ποίησης. Η μετάφραση σε διαφορετικές γλώσσες είναι το όμορφο καταφύγιο του συγγραφέα τις στιγμές που ξεχνά τις λέξεις που έχει γράψει. Ο Heidegger λέει: «Η γλώσσα είναι ο οίκος του Είναι. Στο σπίτι της κατοικεί ο άνθρωπος. Αυτοί που σκέφτονται και αυτοί που δημιουργούν με λέξεις είναι οι φύλακες αυτού του σπιτιού». Οι μεταφραστές είναι σίγουρα οι αρχιτέκτονες των δρόμων και των εισόδων σε αυτό το σπίτι. Ο μεταφραστής ξαναγράφει αυτό που δεν έχει πει, ενώ ο συγγραφέας γράφει για αυτό που δεν αποσιώπησε. Υπάρχουν πολλά ποιήματα στα οποία μπορούμε να αναγνωρίσουμε τον εαυτό μας χωρίς να τα έχουμε γράψει, όπως υπάρχουν πόλεις που έχουμε φανταστεί πολύ πριν ταξιδέψουμε εκεί. Ο μεταφραστής είναι ένας σιωπηλός αποδομητής, ένας νυχτοφύλακας των γεφυρών της διαφορετικότητας και της κατανόησης. Μεταφράζοντας σε άλλη γλώσσα, ο/η μεταφραστής/τρια διασώζει, επίσης, τη γλώσσα από την οποία μεταφράζει. Κάθε αντικατάσταση μιας λέξης με μια άλλη διασώζει και τις δύο λέξεις από τη λήθη, σε αντίθεση με έναν κοινό κλέφτη που ξαναβάφει το κλεμμένο αυτοκίνητο, όχι μόνο για να το κάνει καινούργιο, αλλά και για να διασφαλίσει ότι το παλιό θα ξεχαστεί. Επομένως, δεν συμφωνώ με αυτούς που θεωρούν ότι ο μεταφραστής «κλέβει» τα νοήματα και χάνει τις λέξεις. Γράφουμε για να θυμόμαστε, μεταφράζουμε για να μην ξεχνάμε. Έχω μεταφράσει πολλούς συγγραφείς και πάντα αγωνιζόμουν για να περιηγηθώ στη χειρουργική ακρίβεια των λεξικών που κατατάσσουν τις λέξεις με βάση την ένταση της χρήσης τους και όχι με βάση την ένταση του βάθους ή της αδάμαστης φύσης τους. Όταν μεταφράζεται ένα ποίημα, πρέπει πρώτα να αποδομηθεί και μετά να ξαναγεννηθεί μέσα από τη δύναμη του ηλεκτροσόκ της νέας γλώσσας. Νιώθω ότι με κάθε νέα μετάφραση ένα ποίημα σπάει σε κομμάτια, σαν καθρέφτης σε άδειο διάδρομο, και μετά αναδημιουργείται σε μια κάπως διαφορετική ακεραιότητα. Σε όλη αυτή τη διαδικασία ερμηνείας των λέξεων, θεωρώ τη σιωπή ως μια παγκόσμια γλώσσα. Αν και η σιωπή χάνεται πλέον ακόμη και σε μέρη όπως τα νεκροταφεία, γιατί ακόμα και εκεί οι άνθρωποι μιλούν δυνατά για τις αναμνήσεις τους από εκείνους που δεν είναι πια ανάμεσά μας. Λέμε ότι η μετάφραση χτίζει τη γέφυρα που συνδέει τις ακτές διαφορετικών πολιτισμών, ωστόσο, η ομορφιά αυτής της γέφυρας είναι ότι εξακολουθεί να επιτρέπει στο ποίημα να ρέει ελεύθερα κάτω από αυτήν.

Λίγα λόγια για τον ποιητή

Ο Nikola Madžirov γεννήθηκε στη Στρούμνιτσα της Β. Μακεδονίας το 1973 και κατάγεται από οικογένεια προσφύγων των Βαλκανικών Πολέμων. Μεγάλωσε στην πρώην Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας υπό το καθεστώς του Τίτο. Όταν ήταν 18 ετών, η κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας έμελλε να καθορίσει την ταυτότητά του ως συγγραφέα, αφού έπρεπε να ξαναδημιουργήσει τον εαυτό του, ζώντας σε μια χώρα που θεωρούνταν νέα αλλά που διέθετε μακραίωνη, βαθιά ριζωμένη ιστορική παράδοση. Μέχρι σήμερα έχει εκδώσει πολλές ποιητικές συλλογές, μεταξύ των οποίων τις Locked in the City (1999) η οποία απέσπασε το βραβείο «Studentski Zbor», Somewhere Nowhere (1999) για την οποία τιμήθηκε με το βραβείο «Aco Karamanov», και Relocated Stone (2007) για την οποία του απονεμήθηκαν το βραβείο «Hubert Burda» για ποιητές γεννημένους στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και το πιο σημαντικό βραβείο ποίησης της Βόρειας Μακεδονίας «Miladinov Brothers» του Φεστιβάλ «Struga Poetry Evenings». Μεταξύ άλλων, έχει αποσπάσει το βραβείο Ευρωπαϊκής Ποίησης «Xu Zhimo Silver Leaf» του King’s College (Cambridge, Ηνωμένο Βασίλειο).

Ποιήματα του Madžirov έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 40 γλώσσες. Η πρώτη μετάφραση ποιημάτων του στην αγγλική γλώσσα Remnants Of Another Age πραγματοποιήθηκε από τους Peggy Reid, Graham W. Reid, Magdalena Horvat και Adam Reed και εκδόθηκε σε πρόλογο της Carolyn Forché από τον εκδοτικό οίκο BOA Editions στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής το 2011 και από τον εκδοτικό οίκο Bloodaxe Books στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2013. Ο εκδοτικός οίκος Hanser Verlag εξέδωσε συλλογή ποιημάτων του που μεταφράστηκαν στα γερμανικά από τον Alexander Sitzmann με τίτλο Versetzter Stein το 2011. Μουσική βασισμένη σε ποιήματά του συνέθεσαν οι Oliver Lake -Αμερικανός συνθέτης της τζαζ και συνεργάτης της Björk και του Lou Reed- Michael League και Becca Stevens.

Έχει συμμετάσχει σε πολλά λογοτεχνικά φεστιβάλ, όπως το «Poetry Parnassus» στο Southbank Centre του Λονδίνου το 2112 και το «Aldeburgh Poetry Festival» το 2013. Έχει λάβει υποτροφίες και έχει συμμετάσχει σε προγράμματα λογοτεχνικών διαμονών, μεταξύ των οποίων: International Writing Program του Πανεπιστημίου της Άιοβα, DAAD και LCB στο Βερολίνο, Villa Waldberta στο Μόναχο, KulturKontakt στη Βιέννη, Marguerite Yourcenar στη Γαλλία, Civitella Ranieri στην Ιταλία, Yaddo and MacDowell στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, καθώς και για το πρόγραμμα Traduki. Είναι ένας από τους συντονιστές του Παγκόσμιου Δικτύου Ποίησης Lyrikline που εδρεύει στο Βερολίνο. Επιμελήθηκε τη μακεδονική έκδοση της Anthology of World’s Poetry: XX and XXI Century και έχει μεταφράσει, μεταξύ άλλων, Louise Glück, Yehuda Amichai, Vasko Popa, Slavenka Drakulić, Georgi Gospodinov, Ilya Kaminsky, Serhiy Zhadan, Li-Young Lee, Marko Pogačar, Aleksandar Ristović, Ana Ristović. Ήταν μέλος της κριτικής επιτροπής του «The Griffin International Poetry Prize 2023». Ζει στον τόπο γέννησής του.