Ρεμπέκα Γουέστ: «Ήμασταν ένθερμες φεμινίστριες και αυτό μάς έδινε έμπνευση»

H Dame Rebecca West (Ντέιμ Ρεμπέκα Γουέστ, ψευδώνυμο της Cicily Isabel Andrews, 1892-1983) ήταν δημοσιογράφος, μυθιστοριογράφος και κριτικός. Γνωστή για την αρθρογραφία της πάνω σε φεμινιστικά και κοινωνικά ζητήματα, η φήμη της εκτοξεύτηκε χάρη στα ρεπορτάζ της από τη δίκη της Νυρεμβέργης. Ξεκίνησε να εκδίδει μυθιστορήματα το 1918. Μεταξύ άλλων, τo πολυσέλιδο βιβλίο της Black Lamb and Grey Falcon του 1941 θεωρείται το αριστούργημά της και ένα από τα σημαντικότερα βιβλία της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας. Η έκδοση του βιβλίου συνέπεσε με τη ναζιστική εισβολή στη Γιουγκοσλαβία. Η Random House Modern Library το κατέταξε στα 100 καλύτερα non fiction βιβλία του αιώνα.

Στο χολ του σπιτιού της Rebecca West στο Λονδίνο κρεμόταν ένα πορτρέτο της φιλοτεχνημένο από τον Wyndham Lewis στη δεκαετία του 1930, «πριν από την καταστροφή», όπως ανέφερε χαρακτηριστικά η ίδια. Τα καστανά της μάτια ήταν λαμπερά και διαπεραστικά, η φωνή της ζωηρή και η προσοχή της στο καθετί οξεία. Όταν συναντηθήκαμε πρώτη φορά, φορούσε ένα καφτάνι με σχέδια σε έντονα χρώματα, ενώ στη δεύτερη συνάντησή μας μια φαρδιά μπλούζα κι ένα παντελόνι. Εξαιτίας του καταρράκτη ήταν υποχρεωμένη να έχει δύο ζευγάρια γυαλιά, τα οποία κρέμονταν με αλυσιδάκια από τον λαιμό της, σαν κολιέ· η αρθρίτιδα καθιστούσε απαραίτητη τη χρήση μπαστουνιού. Τα μαλλιά της ήταν λευκά και κοντοκουρεμένα, ενώ τα δάχτυλά της στόλιζαν όμορφα δαχτυλίδια. Πρόφερε τα φωνήεντα υιοθετώντας την προφορά της εδουαρδιανής εποχής, ενώ στις ξένες λέξεις, όπως για παράδειγμα «memoirs», χρησιμοποιούσε την προφορά της εκάστοτε γλώσσας από την οποία προέρχονταν. Καθίσαμε στο σαλόνι της, ένα δωμάτιο γεμάτο σκίτσα και πίνακες. Από το μεγάλο τρίφατσο παράθυρο βλέπαμε τα ψηλά δέντρα, με τα φύλλα τους να χαϊδεύουν τα τζάμια.

Στο μυθιστόρημά σας Το σιντριβάνι ξεχειλίζει, το πρώτο μέρος της τριλογίας «Το χρονικό μιας οικογένειας», περιγράφετε πολύ όμορφα τη φτώχεια της μορφωμένης τάξης. Αυτό ήταν και το δικό σας υπόβαθρο;

Ναι. Η κατάσταση ήταν η εξής: Είχαμε πολλά ωραία έπιπλα που ανήκαν στην οικογένεια του πατέρα μου, αλλά κανένα από την οικογένεια της μητέρας μου, καθώς τα μέλη της ζούσαν μέχρι τα ογδόντα ή και τα ενενήντα τους. Ωστόσο είχαμε έπιπλα και τόνους βιβλία, αλλά και ένα πολύ καλό πιάνο στο οποίο έπαιζε η μητέρα μου. Ήμασταν φτωχοί επειδή ο πατέρας του πατέρα μου πέθανε όταν οι τέσσερις γιοι του ήταν ακόμη σχολειαρόπαιδα. Η μητέρα τους ήταν μέλος των Αδελφών του Πλίμουθ, βαθιά θρησκευόμενη, με την πεποίθηση ότι θα έπρεπε να συγκρατηθεί και να παραιτηθεί ως γυναίκα. Δεν δέχτηκε το ετήσιο επίδομα που της χορήγησε η βασιλική οικογένεια. Κανείς δεν ξέρει γιατί της δόθηκε, όταν όμως εκείνη ανακάλυψε τον λόγο, το αρνήθηκε. Έπειτα από αυτό παρέμειναν για πάντα φτωχοί. Το εξοργιστικό ήταν ότι κανείς δεν έμαθε ποτέ γιατί είπε στη βασίλισσα Βικτώρια ότι δεν μπορεί να δεχτεί το συγκεκριμένο βοήθημα. Ήταν σκληρό για τον πατέρα μου, που ήταν στον στρατό, γιατί χρειάζονταν χρήματα για να γίνει κανείς αξιωματικός. Ο πατέρας μου ήταν ειδικός στη βαλλιστική. Γενικά, ήταν αρκετά καλός σε διάφορα πράγματα.

Ήταν επαγγελματίας στρατιώτης;

Όχι, όχι σε όλη του τη ζωή. Αποχώρησε από τον στρατό αφότου έγινε λοχαγός. Πήγε στην Αμερική, όπου διηύθυνε ένα ορυχείο και καταπιάστηκε με τη συγγραφή βιβλίων, κατά κύριο λόγο γύρω από τις πολιτικές επιστήμες. Μάλιστα, έγραφε καλά. Είχε σπουδαία αντίληψη και έκανε εξαιρετικά σχέδια. Έκανε διάφορες δουλειές και είχε λάβει μια αρκετά καλή εκπαίδευση στη Βασιλική Στρατιωτική Ακαδημία του Γούλγουιτς. Εμείς ήμασταν παιδιά του από τον δεύτερο γάμο του κι εκείνος δεν μπορούσε πλέον να κερδίζει αρκετά χρήματα. Πήγε στην Αφρική, όπου και αρρώστησε. Επέστρεψε και άφησε την τελευταία του πνοή στο Λίβερπουλ, όταν ήμουν περίπου δεκατριών ετών.

Ήταν μια φιγούρα απόμακρη αλλά άξια θαυμασμού, όπως ο πατέρας στο βιβλίο σας Το σιντριβάνι ξεχειλίζει;

Δεν ήταν τόσο σαλεμένος ούτε πουλούσε έπιπλα που δεν του ανήκαν. Αυτό ήταν μάλλον ανάμνηση κάποιου άλλου παράξενου χαρακτήρα.

Σε πολλά βιβλία σας έχετε αναφερθεί στο πόσο σκληρός είναι ο φυσικός θάνατος, σε αντιδιαστολή με κάποιους από τους πλέον βίαιους θανάτους, για τους οποίους επίσης έχετε γράψει. Η απώλεια του πατέρα σας όταν ήσασταν παιδί ήταν μια πολύ τραυματική εμπειρία για εσάς;

Ναι, ήταν απαίσια… Η ζωή ήταν ιδιαίτερα δύσκολη για εμάς την εποχή εκείνη. Αντιμετωπίζαμε φοβερά οικονομικά προβλήματα, παρόλο που κανείς μας δεν ήταν υπαίτιος γι’ αυτά. Η μητέρα μου χρειάστηκε να δουλέψει πολύ σκληρά. Αν και ήταν πολύ καλή πιανίστρια, είχε πλέον σκουριάσει και όταν συνειδητοποίησε ότι ο πατέρας μου ήταν μεγάλης ηλικίας και δεν θα μπορούσε να συνδράμει οικονομικά την οικογένειά του, εκείνη αποφάσισε να μάθει γραφομηχανή. Οι άνθρωποι πάντα γράφουν σε χαρτιά και λένε ότι οι δακτυλογράφοι εμφανίστηκαν στον τελευταίο πόλεμο, όμως η δουλειά τους είχε ήδη αρχίσει από την περίοδο 1880-1900. Η μητέρα μου, λοιπόν, έκανε κάποιες δακτυλογραφήσεις για λογαριασμό του πάστορα Reuben Archer Torrey και του τραγουδιστή γκόσπελ Charles McCallon Alexander κι έπαιζε μουσική στις περιοδείες τους. Επισκέφτηκαν μαζί πολλά μέρη στην Αγγλία, και η μητέρα μου τότε κουτσόπαιζε στο πιάνο με ουρά που υπήρχε στην εξέδρα τον διάσημο ύμνο The Glory Song – μπορεί να ακούσεις κάποιους να τον σφυρίζουν ακόμη στους δρόμους. Πολύ αξιοπρεπές εκ μέρους της… Όμως δεν ήταν καλά και δεν ήταν νέα. Στη συνέχεια πήγαμε στη Σκοτία. Η μια αδερφή μου σπούδαζε ιατρική, ενώ η άλλη είχε πάρει μια υποτροφία για το Cheltenham, κάτι που της ήταν μάλλον άχρηστο. Ήταν πράγματι πανέξυπνη, αλλά και διασκεδαστική.

Ποια αδερφή ήταν αυτή;

Η Γουίνιφρεντ, που είναι λίγο πολύ σαν τη Μαίρη στο βιβλίο Το σιντριβάνι ξεχειλίζει. Κι ύστερα ήμουν εγώ, που έπρεπε να παίρνω υποτροφίες, όπως και γινόταν συνήθως, για το σχολείο. Τελικά η μητέρα μου ασχολήθηκε επαγγελματικά με τις δακτυλογραφήσεις. Εγώ τη βοηθούσα και αυτή η διαδικασία με διασκέδαζε, οξύνοντας παράλληλα την οπτική μου αντίληψη, κάτι που μου έχει φανεί αρκετά χρήσιμο. Δακτυλογραφούσε χειρόγραφα κυρίως για τη σχολή μουσικής του Εδιμβούργου. Εκεί δίδασκε ένας Γερμανός καθηγητής που η μητέρα μου τον ήξερε χρόνια. Της έστελνε κομμάτια και ακόμα θυμάμαι με τρόμο ένα δικό του τεράστιο βιβλίο στα γερμανικά για την προγραμματική μουσική, που είχε φράσεις όπως «Αν ο ακροατής στρέψει την προσοχή του στα φλάουτα και στα πίκολα, σίγουρα θα του έρθει στο μυαλό ο ήλιος που ανατέλλει πάνω από τα χάλκινα άλογα της Βενετίας».

Εσείς μάθατε να παίζετε μουσική;

Έπαιζα, αλλά δεν ήμουν καλή. Από μικρή ηλικία είχα προβλήματα με την ακοή μου, κάτι που διαπιστώθηκε πολλά, πολλά χρόνια αργότερα. Τελικά την έχασα σχεδόν εξ ολοκλήρου στο συγκεκριμένο αυτί. Έπειτα θεώρησα ότι η ακοή μου επανερχόταν σταδιακά, όμως στην πραγματικότητα είχα μάθει να διαβάζω τα χείλη. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι πολλοί νέοι άνθρωποι, αν χάσουν την ακοή τους σε μικρή ηλικία, μαθαίνουν ασυναίσθητα να διαβάζουν τα χείλη… Είναι αρκετά συνηθισμένο φαινόμενο. Όταν έπαθα διπλό καταρράκτη, ξαφνικά διαπίστωσα ότι, εκτός από την όρασή μου, μειώθηκε και η ακοή μου. Τότε είπα: «Θεέ μου, κουφάθηκα την ίδια στιγμή που χάλασαν και τα μάτια μου». Ο ωτορινολαρυγγολόγος μου όμως, ο οποίος είναι πολύ καλός άνθρωπος, μου απάντησε: «Όχι. Η ικανότητά σου να διαβάζεις τα χείλη περιορίζεται». Ήταν κάτι πολύ απογοητευτικό, ωστόσο με εξέπληξε η ευρηματικότητα του ανθρώπου. Μου φάνηκε όλο αυτό εξαιρετικό.

Στο σπίτι σας υπήρχε έντονο το πνεύμα της χειραφέτησης επειδή είχατε μείνει μόνες;

Ακριβώς. Μείναμε μόνες. Είχαμε έναν θείο, τον Sir Alexander MacKenzie, ο οποίος ήταν ιδιαίτερα ανήσυχος. Ήταν διευθυντής της Βασιλικής Ακαδημίας Μουσικής και, πέρα από τη σύζυγό του, δεν είχε σε μεγάλη υπόληψη τις υπόλοιπες γυναίκες. Αδιαφορούσε για την ίδια του την κόρη, η οποία ήταν ηθοποιός, με εξαιρετικές ερμηνείες στα πρώτα έργα του Τσέχοφ. Η συμπεριφορά του απέναντί της ήταν ασυλλόγιστη. Μάλιστα, την ανάγκασε να παρατήσει την καριέρα της και να αναλάβει τη φροντίδα της μητέρας της, να αφήσει τον άντρα της στο Παρίσι. Έξι χρόνια αργότερα ο σύζυγός της έχασε την υπομονή του κι έφυγε με κάποια άλλη… Ήμασταν ένθερμες φεμινίστριες γενικά και αυτό το γεγονός μάς έδινε έμπνευση.

* Απόσπασμα από συνέντευξη της Rebecca West στη Marina Warner για το περιοδικό The Paris Review την άνοιξη του 1981. Αναδημοσίευση από τον ιστότοπο του www.metaixmio.gr