Ρίτσαρντ Όσμαν: «Όλοι κάνουμε κάτι άλλο πριν, κανείς δε γεννιέται συγγραφέας»

Η πρώτη συγγραφική απόπειρα του δημοφιλή τηλεπαρουσιαστή Ρίτσαρντ Όσμαν στη συγγραφή αστυνομικού μυθιστορήματος με τίτλο Λέσχη φόνων της Πέμπτης πούλησε εκατομμύρια αντίτυπα και ο Στίβεν Σπίλμπεργκ κατοχύρωσε τα δικαιώματα για την κινηματογραφική της μεταφορά. Ο Ρίτσαρντ Όσμαν μιλά στον Άλεξ Κλαρκ για τα φτωχικά παιδικά του χρόνια, για τη συνάντηση με τον χαμένο πατέρα του και για τον λόγο που έγραψε το πρώτο του βιβλίο σε άκρα μυστικότητα.

Κάποιες φορές, μου αναφέρει ο Ρίτσαρντ Όσμαν, κάποιοι τελείως άγνωστοι στον δρόμο, του φωνάζουν το όνομα Έλεν Μίρεν. Το βρίσκει αστείο και αναρωτιέται τι να σκέφτονται οι περαστικοί. Αν έχουν διαβάσει ένα από τα εκατομμύρια (και βάλε) αντίτυπα που πούλησε το πρώτο του μυθιστόρημα, Η Λέσχη φόνων της Πέμπτης, και αν έχουν τόσο ανεπτυγμένη δημιουργική σκέψη όπως η τετράδα των ερασιτεχνών ντετέκτιβ του βιβλίου, τότε ίσως αντιλαμβάνονται ότι η Μίρεν είναι μία εξαιρετική επιλογή για τον ρόλο της Ελίζαμπεθ, της πρώην κατασκόπου, που η ικανότητά της να βγάζει συμπεράσματα παίζει κεντρικό ρόλο στο επόμενο βιβλίο της σειράς με τίτλο ο Άνδρας που πέθανε δυο φορές.

Η Ελίζαμπεθ είναι φοβερός χαρακτήρας: μυστηριώδης, ψυχρή, έχει επίγνωση όχι μόνο όσων συμβαίνουν γύρω της, αλλά, παραδόξως, γνωρίζει και όσα πρόκειται να συμβούν. Στις αποστολές εξιχνίασης φόνων, έχει πάντα τη βοήθεια των τριών γειτόνων της στον οικισμό ευγηρίας, ο οποίος βρίσκεται στα σύνορα Κεντ και Σάσεξ: ο πρώην συνδικαλιστής Ρον, ο κολλητός του, ψυχίατρος ονόματι Ιμπραΐμ και η Τζόις, μία συνταξιούχος νοσοκόμα, που ψήνει κέικ και είναι σε μόνιμη αναζήτηση της αγάπης. Μεταξύ των ημερολογιακών καταχωρίσεων της Τζόις -που έχουν μια δόση συναισθηματισμού από Βικτόρια Γουντ καθημερινού χιούμορ από Άλαν Μπένετ- παρεμβάλλεται η τριτοπρόσωπη αφήγηση του μυθιστορήματος.

Το αν θα καταλήξει η Μίρεν να ενσαρκώνει την Ελίζαμπεθ είναι απόφαση του Στίβεν Σπίλμπεργκ, ο οποίος έχει αγοράσει τα δικαιώματα για τη Λέσχη φόνων της Πέμπτης και που, όπως πιστεύει ο Όσμαν, θα ξεκινήσει τα γυρίσματα του χρόνου. Ο συγγραφέας, όπως ο ίδιος λέει χαρακτηριστικά, αφήνει τους ανθρώπους του σινεμά να κάνουν τη δουλειά τους, όσο εκείνος καταπιάνεται με το τρίτο του βιβλίο. Αλλά και ο ίδιος φαίνεται να είναι συντονισμένος στη συχνότητα της επιτυχίας. Ως τηλεοπτικός παραγωγός, πρώτα με την εταιρεία παραγωγής Hat Trick Productions και έπειτα, για δύο δεκαετίες μέχρι και το τέλος της προηγούμενης χρονιάς, με την εταιρεία Endemol, ήταν υπεύθυνος για δημοφιλέστατες εκπομπές για το ευρύ κοινό, όπως το “Deal or No Deal”, το “Total Wipeout”, το “8 Out of 10 Cats” και το “Pointless” - το τηλεπαιχνίδι του BBC μέσα από το οποίο αναδείχθηκε, και το οποίο παρουσίαζε, μαζί με τον φίλο του από το πανεπιστήμιο, Αλεξάντερ Άρμστρονγκ. Είναι, επίσης, τόσο μπροστά, όσο και πίσω από τις κάμερες, στην εκπομπή “ Richard Osman’s House of Games”, όπου διάσημοι διαγωνίζονται σε πολύ ντροπιαστικές προκλήσεις.

«Όλη μου η καριέρα βασίζεται σε συγκεκριμένες συνταγές, αλήθεια», εξηγεί καθώς κάνει διάλειμμα από την υπογραφή μιας στοίβας αντιτύπων. «Και το κλειδί με τις συνταγές είναι, νομίζω, να τις μετατρέπεις σε κάτι οικείο, αλλά και ξένο. Μπορεί να ακουστεί κυνικό, αλλά εμένα η ψυχή μου πάντα ηρεμεί με αυτόν τον τρόπο. Η μητέρα μου ζει σε αυτόν τον οικισμό ευγηρίας και, όταν βρέθηκα εκεί και μίλησα με όλους και άκουσα την ιστορία της ζωής του καθενός, μου κόλλησε η ιδέα ότι θα μπορούσε να γίνει κάποιος φόνος εκεί και ότι οι τρόφιμοι θα μπορούσαν να τον εξιχνιάσουν. Κι αυτό μου φάνηκε τόσο οικείο, όσο και ξένο. Είναι όπως οι νότες στο πιάνο. Οπότε, σκέφτηκα: Αν τοποθετήσω αυτή την ιδέα στο επίκεντρο καθετί που κάνω, τότε μπορώ να πετύχω τα πάντα».

Ως παιδί, ήταν φαν της αμερικανικής κωμικής σειράς “The A-Team” και η ιδέα του να φτιάξει μια συμμορία τον ενθουσίαζε. Τα ασυνήθιστα χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτής της ιδιαίτερης ομάδας ανθρώπων ήταν που πυροδότησαν τον δημιουργικό του οίστρο.

«Έχω υπόψη μου ανθρώπους για τους οποίους οι συνέπειες δεν έχουν και τόσο μεγάλη σημασία. Και έχω υπόψη μου και ανθρώπους, τους οποίους οι γύρω τους τους θεωρούν ασήμαντους. Μονίμως. Και έχω επίσης υπόψη μου και ανθρώπους οι οποίοι δημιουργούν αταίριαστες φιλίες. Κι αν έχεις υπόψη σου όλα τα παραπάνω, τότε ξέρεις ότι σε αυτή τη βάση μπορείς να στήσεις όποια ιστορία μυστηρίου θέλεις. Και οι αναγνώστες θα την απολαύσουν».

Και, πράγματι, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι αναγνώστες την απόλαυσαν. Συμπεριλαμβανομένων και των αναγνωστών στις ΗΠΑ, όπου ο Όσμαν δεν έχει γίνει ακόμα τόσο γνωστός. Εντούτοις, ήδη βρίσκεται κι εκεί στις λίστες με τα μπεστ σέλερ. Τι συνέβη, όμως, με τη μητέρα του και την παρέα της; Έστησε ομάδες έρευνας; Τους ζήτησε να βοηθήσουν στο στήσιμο της πλοκής; «Όχι, για τον Θεό», απαντάει γελώντας και ελαφρώς νευρικά. Η μητέρα του διαβάζει το νέο βιβλίο και του είπε ότι το βρίσκει πολύ πιο ξεκούραστο από το πρώτο, το οποίο το διάβασε κυριευμένη από έναν «τυφλό πανικό», μήπως τυχόν ο γιος της φωτογράφησε αρκετά εμφανώς τη ζωή τη δική της, αλλά και των φίλων της.

«Πραγματικά, διάβαζε το βιβλίο και σκεφτόταν: Μήπως θα με βάλει σε μπελάδες; Και, προφανώς, όταν συνειδητοποίησε ότι δε θα την έβαζε σε κανένα μπελά, μπόρεσε και το διάβασε πιο ήρεμα. Από την άλλη, τα σχόλια και η αντίδραση όλων των τροφίμων ήταν παραπάνω από θετικά, καθώς υποθέτω πως κατάλαβαν ότι κανείς δεν πατρονάρεται μέσα στην ιστορία. Και μάλιστα, τους σκιαγραφώ ως λάτρεις του ποτού, ως ζαβολιάρηδες και πολλά άλλα, αλλά όντως είναι! Δε θέλω να τους σκιαγραφήσω απλώς ως γλυκούληδες και χαριτωμένους. Και, νομίζω, αναγνωρίζουν ότι τους πήρα και στα αστεία αλλά και στα σοβαρά. Και είναι ωραίος ο συνδυασμός αυτών των δύο».

Πράγματι, υπάρχει πολλή σοβαρότητα μέσα στο κωμικό στοιχείο που αφθονεί στη Λέσχη και στους συνεργάτες της, ανάμεσα στους οποίους βρίσκονται και δύο αστυνομικοί και ένας πολύ αφοσιωμένος οικοδόμος, ονόματι Μπόγκνταν. Αυτόν φωνάζει η Ελίζαμπεθ μέσα στη νύχτα για να ηρεμήσει τον σύζυγό της, Στίβεν, του οποίου η μνήμη βαθμιαία ασθενεί, όσο η άνοια εντείνεται […]

Αυτό δε συνέβη τυχαία. Ο Όσμαν έχει πολύ στενή σχέση με τη μητέρα του, Μπρέντα, η οποία ανέθρεψε μόνη της αυτόν και τον μεγαλύτερο αδερφό του, Ματ, τον μπασίστα του βρετανικού συγκροτήματος Suede. Ο πατέρας των δύο αγοριών τους εγκατέλειψε όταν εκείνοι ήταν μικροί. Δυσκολεύτηκαν πολύ οικονομικά, αλλά ο Όσμαν αναφέρει ότι μεγάλωσε «σε ένα περιβάλλον με μια μητέρα που μας λάτρευε και που αξίζει το βάρος της σε χρυσάφι». Ανακαλεί, επίσης, στη μνήμη του την περίεργη απουσία οποιουδήποτε συναισθήματος κατά τη συνάντησή του με τον πατέρα του, χρόνια αργότερα.

«Προσπαθήσαμε να επανασυνδεθούμε, αλλά δεν μπορέσαμε να είμαστε αρκετοί ο ένας για τον άλλον», αναφέρει. Όταν ο πατέρας του πέθανε, πέντε περίπου χρόνια αργότερα, πήγε στην κηδεία και έκλαψε:

«Δεν έκλαψα για τον άνθρωπο που έχασα, άλλωστε αυτόν δεν τον ήξερα∙ έκλαψα για τη σχέση που δεν είχα ποτέ».

Για αρκετό καιρό μετά από αυτό, ήξερε ότι ο πόνος παραμόνευε και θα τον αιφνιδίαζε, αλλά αυτό δε συνέβη ποτέ. «Δεν άγγιξε ποτέ καμία πτυχή του εαυτού μου, ήταν απλώς ένας άνθρωπος με τον οποίο, προφανώς, είχα κάποια σχέση, αλλά δεν υπήρχε…» σταματά.

«Ο πόνος συνδέεται με την αγάπη, έτσι δεν είναι; Οπότε, δεν υπήρχε τίποτα μέσα μου, γεγονός που το βρίσκω συναρπαστικό. Την τελευταία φορά που ο Ματ κι εγώ πήγαμε να δούμε τον πατέρα μας, δεν είπαμε τίποτα, πραγματικά. Προσπαθήσαμε, αλλά δεν είχε τίποτα να μας προσφέρει. Και είπα στον αδελφό μου ότι αυτές ήταν οι πιο στερημένες συναισθήματος συναισθηματικές στιγμές που πέρασα ποτέ».

Πρόσφατα, ο Όσμαν έλαβε μέρος στη βρετανική σειρά ντοκιμαντέρ Who Do You Think You Are? που διερευνά το γενεαλογικό δέντρο διάφορων διασήμων. Είπε στους παρουσιαστές:

«Μπορείτε να ψάχνετε όσο θέλετε στην οικογένεια του πατέρα μου, αλλά δεν πρόκειται να βγάλετε κάτι∙ και δεν πρόκειται και να αντιδράσω κάπως, γιατί πολύ απλά δε με ενδιαφέρει. Δε νιώθω αυτή την οικογένεια σαν οικογένειά μου επειδή δεν ήταν ποτέ!»

Η οικογένεια της μητέρας του είναι άλλο θέμα. Είναι πάρα πολύ περήφανος για κείνους, ακόμα κι αν, όπως συμβαίνει με πολλές οικογένειες της εργατικής τάξης, γνωρίζει πολύ λίγα για το παρελθόν τους. Όπως επισημαίνει ο Ρίτσαρντ Όσμαν:

«Κάθε αριστοκράτης γνωρίζει το γενεαλογικό του δέντρο. Ο λόγος είναι ότι έχουν αξιώματα». Πιστεύει ότι αυτό το τηλεοπτικό πρόγραμμα «είναι, στην ουσία, κάτι σαν δώρο από εμένα για την οικογένεια της μητέρας μου. Ας μάθουμε κάτι παραπάνω για μας. Και είναι πολύ ωραίο αυτό».

Ο Όσμαν μεγάλωσε στο Κάκφιλντ του Σάσεξ, μια μικρή πόλη στην οποία, όπως τονίζει, θα επέστρεφε χωρίς δεύτερη σκέψη. Και γιατί δεν το κάνει; «Ξέρεις κάτι; Ώρες ώρες αναρωτιέμαι κι εγώ», γελάει και συνεχίζει λέγοντας ότι η δουλειά του και όλος ο κόσμος του βρίσκονται πλέον στο Λονδίνο. Ζει μόνος του στο Τσίσγουικ και βρίσκεται πολύ συχνά με τα δύο παιδιά που έχει από μία προηγούμενη σχέση, τη Ρούμπι και τον Σόνι∙ είναι και τα δύο γύρω στα 20. Οι φίλοι του από το σχολείο εξακολουθούν όλοι τους να ζουν στο Σάσεξ. Ο Όσμαν λατρεύει τη βρετανική παραθαλάσσια ύπαιθρο, με τους ανέμους και την ομίχλη, σε περιόδους που δεν είναι τουριστικές. (Ο Ματ, αναφέρει, ανυπομονούσε να πάει στη μεγαλούπολη). Τον ρωτάω αν τον ενοχλεί η ερημιά της περιοχής. «Τη λατρεύω», αναφέρει.

Ο Ρίτσαρντ Όσμαν έφυγε πρώτη φορά από το Κάκφιλντ για να πάει για σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Πήγε εκεί και ήταν απολύτως πεπεισμένος ότι θα κουβαλάει πάντα μέσα του μια ταξική πικρία, κάτι που εν μέρει ακόμα ισχύει, όπως χαρακτηριστικά λέει.

Ο Ρίτσαρντ Όσμαν έφυγε πρώτη φορά από το Κάκφιλντ για να πάει για σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Πήγε εκεί και ήταν απολύτως πεπεισμένος ότι θα κουβαλάει πάντα μέσα του μια ταξική πικρία, κάτι που εν μέρει ακόμα ισχύει, όπως χαρακτηριστικά λέει. Ωστόσο, συνάντησε εκεί μια παρέα από φοιτητές που προέρχονταν από δημόσια σχολεία, αλλά και αρκετούς αριστοκράτες από ιδιωτικά σχολεία, που ήταν ωραίοι τύποι. «Και έπειτα σκέφτεσαι: Τι ενοχλητικό που είναι αυτό!» Αναφέρει ότι αυτό το γεγονός τον έκανε μια και καλή να καταλάβει ότι «ορισμένοι αριστοκράτες είναι, πραγματικά, πολύ ωραίοι και πολύ χαρισματικοί τύποι» - ο συνεργάτης του, ο Αλεξάντερ Άρμστρονγκ είναι «το καλύτερο παράδειγμα». Εξακολουθεί, ωστόσο, να χρησιμοποιεί έναν εμπειρικό αξιολογικό κανόνα.

«Το δικό μου μέτρο είναι το εξής. Σκέφτομαι: Αν είχες πάει στο σχολείο που πήγαινα εγώ, θα έκανες τη δουλειά που κάνεις;» Συχνά, αναφέρει, η απάντηση είναι ναι. «Αλλά υπάρχουν και πάρα πολλοί άνθρωποι για τους οποίους σκέφτομαι: Όχι, σε καμία περίπτωση δε θα έκανες αυτή τη δουλειά. Δε θα ήσουν σε καμία δουλειά σαν αυτή που κάνεις τώρα, αν πήγαινες στο σχολείο που πήγαινα εγώ. Και ο κόσμος εξακολουθεί να μην το καταλαβαίνει αυτό. Εξακολουθούν να μην το αναγνωρίζουν. Και το καταλαβαίνω∙ κανείς δεν θέλει να σκέφτεται κάτι τέτοιο σήμερα, κανείς δε θέλει να σκέφτεται πού θα ήταν. Αλλά εγώ το σκέφτομαι. Και πολύ μάλιστα. Και πάντα προσπαθούσα στις επαγγελματικές μου υποθέσεις να σιγουρεύομαι ότι είμαι προσιτός στους ανθρώπους. Και αν έχω σκοπό να κάνω κάτι τα επόμενα δέκα ή είκοσι χρόνια, θα ήθελα να προσπαθήσω περισσότερο σε αυτό το κομμάτι».

Η άποψη του Όσμαν για την προσβασιμότητα είναι αξιέπαινη ως γενική προσέγγιση. Ωστόσο, μία από τις πιο άχαρες συζητήσεις στον εκδοτικό χώρο σχετίζεται με την άνοδο των μυθιστορημάτων που είναι γραμμένα από διάσημους. Πρόκειται για τα βιβλία που θα απαιτήσουν παχυλό προϋπολογισμό για την προώθησή τους, θα μονοπωλούν τις σχετικές στήλες των εφημερίδων και θα είναι στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων, επειδή οι αναγνώστες θα αναγνωρίσουν αμέσως τον συγγραφέα. Σκέφτηκε κάτι τέτοιο πριν ξεκινήσει να γράφει; «Το καταλαβαίνω», λέει ξανά. «Και αυτό ήταν κάτι που με ανησυχούσε για τη Μ. Βρετανία. Γι’ αυτό και έγραψα στα κρυφά αυτό το βιβλίο». Λέει ότι το μέγεθος της επιτυχίας του εκτός Μ. Βρετανίας του έδωσε την αυτοπεποίθηση για να συνεχίσει να γράφει.

«Είναι δύσκολο να είσαι συγγραφέας και είναι ακόμα πιο δύσκολο να κάνεις επιτυχία ως πρωτοεμφανιζόμενος συγγραφέας. Και, ξέρεις, δεν το υποτιμώ. Όμως η Βαλ Μακντέρμιντ ήταν ρεπόρτερ πριν γίνει συγγραφέας αστυνομικών, ο Μαρκ Μπίλινγκχαμ ξεκίνησε ως κωμικός και έπειτα έγινε συγγραφέας αστυνομικών. Όλοι κάνουμε κάτι άλλο πριν γίνουμε συγγραφείς. Κανείς δε γεννιέται συγγραφέας αστυνομικών. Και εγώ γράφω αστυνομικά επειδή διαβάζω αστυνομικά! Και επειδή μου αρέσει να γράφω, και επειδή μου αρέσει να γράφω βιβλία σαν αυτά που διαβάζω. Επομένως, είμαι πολύ περήφανος για όσα έχω κάνει και για το πώς τα έχω κάνει».

[…]
Για πολύ καιρό, μου αναφέρει, το κίνητρό του δεν ήταν ακριβώς η φιλοδοξία, αλλά ο φόβος της επιστροφής στην οικονομική αστάθεια και την ανασφάλεια της παιδικής του ηλικίας.

«Ξεκίνησα από το μηδέν, ή μάλλον, κάτω από το μηδέν. Και ξέρω πολύ καλά τι σημαίνει αυτό. Και ακόμα καλύτερα ξέρω ότι μου αρέσει πιο πολύ εδώ που είμαι τώρα. Είναι πολύ δύσκολο να συνειδητοποιήσεις ότι έχεις περάσει το σημείο εκείνο από το οποίο δεν υπάρχει επιστροφή στα προηγούμενα. Και ξέρεις, γύρω στα πέντε χρόνια αφού συμβεί αυτό, τότε είναι που λες εντάξει, τώρα μπορώ να φροντίσω τον εαυτό μου».