Ζέφη Κόλια: «Κάτι που σήμερα μας φαίνεται υπερβολή, ίσως είναι το αυριανό mainstream»

Το βιβλίο σου διατρέχει έναν αιώνα: κοινωνικά κινήματα, μόδες, φορέματα… Αναρωτιέμαι πώς τα εθνικά χαρακτηριστικά επηρεάζουν τη μόδα. Τι έχει π.χ. η αγγλική μόδα που δεν έχει η γαλλική; Υπάρχει κάτι που χαρακτηρίζει την ιταλική μόδα και που μας δίνει πληροφορίες για τους Ιταλούς;

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ένδυση έχει πράγματι αναδείξει κάποια εθνικά χαρακτηριστικά. Ας πούμε, η Γαλλία (το Παρίσι) ήταν ανέκαθεν το κέντρο της μόδας του δυτικού κόσμου – αν και ο ιδρυτής της υψηλής ραπτικής Charles Frederic Worth ήταν Βρετανός, που όμως πολύ μικρός μετακόμισε στο Παρίσι: η γαλλική μόδα λοιπόν έχει αναδείξει σχεδόν όλες τις σχεδιαστικές πρωτοπορίες· ακόμα και αν το μίνι θεωρείται η λονδρέζικη επανάσταση της Mary Quant, ήταν ο Γάλλος André Courrèges που το 1964 παρουσίασε πρώτος στην πασαρέλα το μήκος «πάνω από το γόνατο».

Η γαλλική μόδα έχει αναδείξει σχεδόν όλες τις σχεδιαστικές πρωτοπορίες

Η βρετανική ένδυση χαρακτηρίζεται κυρίως από το άψογο «tailoring», δηλαδή την κοπή και ραφή υψηλής τεχνικής κατά παραγγελία, στην οποία διέπρεψαν τα παραδοσιακά ανδρικά ραφεία της Savile Row του κεντρικού Λονδίνου, με πελατεία από τον ναύαρχο Νέλσον και τον Ουίνστον Τσόρτσιλ, μέχρι τον (εκάστοτε) Τζέιμς Μποντ, τον Πολ ΜακΚαρτνεϊ, τον βασιλιά Κάρολο και τον Τζουντ Λο. Άλλωστε η «Britishness» –το σύνολο των τυπικών βρετανικών χαρακτηριστικών– διέπει ένα κομμάτι της μόδας, που έχει να κάνει κυρίως με το διευρυμένο mod style.

Όσο για την Ιταλία, υπήρξε ιστορικό κέντρο παραγωγής δερμάτινων ειδών (παπούτσια, τσάντες, βαλίτσες) μέσω θρυλικών οικογενειακών οίκων όπως οι Fendi, Trussardi, Gucci αλλά και Salvatore Ferragamo με τα χειροποίητα υποδήματα. Ο Ferragamo στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο –λόγω έλλειψης υλικών– επινόησε τις πλατφόρμες από φελλό…

Πόσα πράγματα μαθαίνω! Τους κοθόρνους; Δεν ήταν αρχαιοελληνικό δάνειο;

Ω, ναι, δεν το είχα σκεφθεί! Οι πρόγονοι των σημερινών παπουτσιών με πλατφόρμα, ήταν οι κόθορνοι των ηθοποιών της αρχαίας τραγωδίας. Σωστά!

Τι έλεγες για την ιταλική μόδα…;

Επίσης, περίφημα ήταν πάντα τα ιταλικά πλεκτά και τα φρέσκα μεσογειακά χρώματα που διέκριναν τις κολεξιόν τους. Οι ΗΠΑ πάλι είναι η πηγή του μαζικού έτοιμου ενδύματος που κατέκλυσε τις αγορές μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και του αθλητικού στιλ το οποίο έχει εκτοξευτεί   σε δυσθεώρητα μεγέθη. Να μην παραλείψουμε βέβαια την ιαπωνική μόδα της πλήρους αποδόμησης που έφεραν στις πασαρέλες «τα παιδιά της ατομικής βόμβας» Issey Miyake, Yohji Yamamoto, Rei Kawakubo.

Οι Ιάπωνες δανείστηκαν από την ευρωπαϊκή τέχνη… όχι; Η εποχή της παγκοσμιοποίησης ήρθε άραγε νωρίτερα στη μόδα από ό,τι σε άλλους τομείς δημιουργίας;

Οι Ιάπωνες δανείστηκαν στοιχεία από την ασιατική φιλοσοφία, όπου τα πάντα υπάρχουν σε αρμονία με το αντίθετό τους. Η αισθητική των τριών αυτών «αυστηρών διανοουμένων» της μόδας, χαρακτηρίστηκε από σεμνότητα, τραχύτητα, ασυμμετρία και μουντές μονοχρωμίες, κόντρα στις επιταγές της μόδας εκείνης την εποχής που ήθελε λάμψη, όγκους και ζωηρά χρώματα.

Αναμφίβολα η παγκοσμιοποίηση ήρθε πολύ νωρίς στην μόδα. Κυρίως όταν τα ταξίδια έγιναν οικονομικά προσβάσιμα στον μέσο άνθρωπο, οι επιρροές στο ντύσιμο άρχισαν να καταφθάνουν από παντού. Η τάση που άνθισε την δεκαετία του εβδομήντα από τους χίπις, έφερε στο προσκήνιο το ethnic, boho και folk style με ρούχα από όλες τις φυλές και τις κουλτούρες: ινδικά, αφγανικά, ινδιάνικα, καουμπόικα, μεξικάνικα, περουβιανά, τουρκικά, αφρικανικά, μαροκινά.

Όταν ως έφηβη ήμουν στην ΚΝΕ, με είχαν κατηγορήσει για «αμερικάνικο τρόπο ζωής», επειδή φορούσα μπαλωμένα μπλουτζίν και τρία σκουλαρίκια. Κομφούζιο!

Πράγματι, εκείνη την εποχή υπήρξαν πολλές ιδεολογικές, θρησκευτικές και αισθητικές εισαγωγές από την Ανατολή.

Η ανάμειξη εξωτικών στοιχείων με τη σύγχρονη ενδυματολογική φόρμα είναι ένα παιχνίδι που έχει παίξει συχνά η μόδα, αναδεικνύοντας κατά κάποιον τρόπο παγκοσμιοποιημένες εικόνες ανθρώπων στους δρόμους των πόλεων. Ο Yves Saint Laurent συχνά διοχέτευε στοιχεία που συνέλεγε στις ταξιδιωτικές του αποδράσεις –από το Μαρόκο ως την Κίνα και από την Ινδία ως τη Ρωσία– στις συλλογές των ρούχων του.

Αλλά και όταν ο κομμουνιστής ηγέτης της Κίνας Μάο Τσετούνγκ επέβαλε στους πολίτες της αχανούς χώρας του να φορούν ομοιόμορφα ρούχα, δεν φανταζόταν ότι κόμιζε μια νέα στιλιστική τάση – τις «Μάο πουκαμίσες» που φόρεσε για μια περίοδο ο ανθός της δυτικής νεολαίας. Τώρα θυμάμαι και κάτι αστείο: όταν ως έφηβη ήμουν στην ΚΝΕ, με είχαν κατηγορήσει για «αμερικάνικο τρόπο ζωής», επειδή φορούσα μπαλωμένα μπλουτζίν και τρία σκουλαρίκια. Κομφούζιο!

Καλά σου είπαν! Και καλά να πάθεις! Έπρεπε να φοράς εργατική ποδιά και να κρατάς ταγάρι που να ταλαντεύεται στον ώμο. Το ντύσιμο που θυμάμαι από τα φοιτητικά μου χρόνια μού φαίνεται μια τρομερή οπισθοδρόμηση, διότι λίγο παλιότερα γίνονταν στην Αθήνα επιδείξεις μόδας, είχαν μάλιστα γίνει διάσημα πολλά φωτομοντέλα και μανεκέν… Ύστερα, σημειώθηκε η επέλαση του προλεταριάτου…

Έχεις δίκιο, θυμάμαι κι εγώ στην τηλεόραση (ακόμα και επί δικτατορίας) πασαρέλες του Γιάννη Τσεκλένη με τα πρώτα διάσημα μοντέλα της εποχής, ανάμεσα στα οποία ήταν και η γυναίκα του, Έφη Μελά. (Καλέ, τι μου θύμισες!) Η αλήθεια είναι ότι η μεταπολίτευση μας έκανε να τα βλέπουμε όλα αυτά ως μικροαστικά(!) και (ως κομματικά στρατευμένα νιάτα) να στραφούμε στη «μάχιμη μόδα» –που μαζί με την «γκαρνταρόμπα του ακτιβιστή» κατέχουν δυο κεφάλαια του βιβλίου– με τα αμπέχονα, τα ταγάρια και τις άφρο-περμανάντ. Τι πλάκα!

Θυμάμαι να έχω μαλώσει τόσο άσχημα με την μαμά μου μια μέρα που ήθελε να με πάει για ψώνια για να μου αγοράσει ένα κοτλέ κοστούμι για να πάμε σε κάποιον γάμο, που στο τέλος έφυγε μόνη της τσαντισμένη και πήγε κι αγόρασε με αυτά τα χρήματα ένα δικό της παλτό: εγώ επέμενα να πάω (με το ζόρι) στον γάμο με ινδική πουκαμίσα, μπλουτζίν και ταγάρι με κρόσσια!

Μη με συγχύζεις. Μη.

Καλά, δεν...

Είναι γεγονός ότι σπουδαίοι σχεδιαστές σε όλη την διάρκεια του 20ού αιώνα, εμπνεύστηκαν από την αρχαία Ελλάδα.

Η μόδα δεν είναι μόνο ένα πεδίο συγχρονικών επιρροών, αλλά και διαχρονικών, από το παρελθόν… Πιστεύεις ότι έχει αξιοποιήσει τη μυθολογία της αρχαίας Ελλάδας;

Είναι γεγονός ότι σπουδαίοι σχεδιαστές σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, εμπνεύστηκαν από την αρχαία Ελλάδα: Το πτυχωτό «Delphos dress» (1907) του Ισπανού Mariano Fortuny που λατρεύτηκε από τις πρωτοπόρες ντίβες της εποχής του, ήταν εμπνευσμένο από τον χιτώνα του Ηνίοχου των Δελφών. Η Γαλλίδα Madeleine Vionnet, γνωστή και ως «Ευκλείδης της ραφής» έφτιαξε φορέματα κόβοντας λαξευτά τα υφάσματα, όπως σκάλιζαν το μάρμαρο οι γλύπτες και με οδηγό το ένδυμα των αρχαίων Ελληνίδων προσάρμοσε τον χιτώνα, τη χλαμύδα και το πέπλο σε ντραπέ δημιουργίες για τις πρωτοπόρες γυναίκες που είχαν απελευθερωθεί από τον κορσέ.

Αντίστοιχες επιρροές είχε η σχεδιάστρια Madame Grès, με ρούχα ελληνορωμαϊκής αισθητικής, που το 1939 απέσπασαν το πρώτο βραβείο στην Διεθνή Έκθεση του Παρισιού. Να πούμε εδώ ότι και ο Έλληνας σχεδιαστής Γιάννης Τσεκλένης, με τα αέρινα μοντέλα του φωτογραφημένα κάτω από το αιγαιοπελαγίτικο φως, με δημιουργίες που αντλούσαν μοτίβα από αρχαιοελληνικά αγγεία, βυζαντινά χειρόγραφα και παραδοσιακά ξυλόγλυπτα, έβαλε για πρώτη φορά την Ελλάδα στη δεκαετία του ’70 στο διεθνές κάδρο της μόδας. Όσο για τον Jean Paul Gaultier, το 1985 έσπασε ένα από τα μεγαλύτερα ταμπού του 20ού αιώνα, με τη φούστα για άνδρες, εμπνευσμένη από τα σκοτσέζικα κιλτ αλλά και τις φουστανέλες των Ελλήνων ευζώνων.

Και τις φουστίτσες των ιπποτών φαντάζομαι, τύπου Ρομπέν των Δασών…

Μα γύρω στο 1968, το μίνι φόρεμα είχε το μήκος μιας τουνίκ και φοριόταν ιδανικά με ένα ζευγάρι μπότες: το περίφημο Robin-Hood style!

Σοβαρά; Τυχαία το είπα. Τι θεωρείς «υπερβολή» στη μόδα; Μιλάς συχνά για «συντηρητισμό»: τι θεωρείς «συντηρητική» μόδα;

Νομίζω ότι η «υπερβολή» ως έννοια, πρέπει να συγκρίνεται με την αισθητική και τα ήθη της εποχή της. Εννοώ ότι κάτι που σήμερα μας φαίνεται υπερβολή, ίσως είναι το αυριανό mainstream. Ας πούμε, τα σκισμένα και φθαρμένα jeans ήταν μια ακραία στιλιστική στάση που πρόβαλαν οι νεανικές υποκουλτούρες· κι όμως, έγινε μια μεγάλη τάση της μόδας την οποία υπέγραψαν κορυφαίοι σχεδιαστές σε πανάκριβες εκδοχές. Συντηρητική μόδα δεν ξέρω αν υπάρχει (όπως, ας πούμε, η «φούστα-μπλούζα») – υπάρχουν όμως συντηρητικές συμπεριφορές ανθρώπων που δίνουν τον τόνο στα ρούχα που φοράνε. Δυο διαφορετικές γυναίκες με «φούστα-μπλούζα» ίσως αποπνέουν διαφορετικά στιλ. Το προσωπικό στιλ είναι το κουκούτσι της (αισθητικής τουλάχιστον) αλήθειας του καθενός, όποια μόδα κι αν ακολουθεί. Δεν είναι τυχαίο που ο Φλομπέρ έλεγε «Πριν απ’ όλα εκτιμώ το ύφος και μετά την αλήθεια».

Κλασικό είναι οτιδήποτε αποπνέει κομψότητα και φινέτσα («class»), αλλά εγώ θεωρώ κλασικό ό,τι έχει αντέξει στον χρόνο.

Τι έχει γίνει «κλασικό» άραγε;

Κλασικό είναι οτιδήποτε αποπνέει κομψότητα και φινέτσα («class»), αλλά εγώ θεωρώ κλασικό ό,τι έχει αντέξει στον χρόνο: το γυναικείο ταγιέρ και το κοστούμι, η καμπαρντίνα, το μικρό μαύρο φόρεμα (LBD), το κρουαζέ φόρεμα (wrap dress), το biker jacket, το λευκό πουκάμισο, η μαρινιέρα, το μπλουτζίν, είναι ρούχα που έχουν αντέξει και αποτελούν κλασικές αξίες στη γυναικεία ντουλάπα.

Τι είναι η «μαρινιέρα» που να με πάρει η ευχή; Το ναυτικό στιλ;

Χαχαχα… Λοιπόν, μαρινιέρα είναι η ριγέ φανέλα των ναυτικών (οριζόντιες ρίγες) που πρώτη έβαλε στο κάδρο της μόδας η Coco Chanel, αποθέωσαν οι beatniks και οι υπαρξιστές και φοράει σχεδόν πάντα ο Jean Paul Gaultier.

Αχά. Το σημειώνω κι αυτό.

Ναι, σημείωνε.

Η μόδα έχει πάντοτε μια αυθόρμητη πλευρά. Πολλές μορφές ένδυσης διαδόθηκαν μέσα από τη λαϊκή κουλτούρα χωρίς την παρέμβαση μόδιστρων και βιομηχανίας. Συμβαίνει σήμερα κάτι τέτοιο;

Αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι νομίζω κάτι που δεν έχει να κάνει καν με μόδιστρους και βιομηχανία της μόδας. Σήμερα το μήνυμα διαδίδεται μέσα από τα social media: από τους fashion bloggers του Instagram και του Tik-Tok. Παρόλα αυτά, ως ρομαντική boomer που είμαι, πιστεύω ακόμα στην αυθόρμητη πλευρά της μόδας, αυτής του mix & match που μπορεί να συνδυάσει ένα σχεδιαστικό με ένα βασικό ρούχο ή ακόμα και με ένα vintage ρούχο αγορασμένο από thrift shop· αυτή θα έλεγα ότι είναι η επιτομή του στιλ, που –μέσα κι από τα ανάλογα αξεσουάρ– αναδεικνύει την προσωπική αισθητική του καθενός. Επίσης, με την ευκαιρία να τονίσουμε την ανάγκη πλέον της επαναχρησιμοποίησης των ρούχων προς όφελος της οικολογικής βιωσιμότητας, που είναι το μεγαλύτερο στοίχημα της μόδας του καιρού μας.

[...] μετά το 2000 η μόδα δεν έχει αναδείξει καμιά σχεδιαστική πρωτοπορία: ανακυκλώνονται ξανά και ξανά οι τάσεις του περασμένου αιώνα, μέσα από τη cyber αισθητική του διαδικτύου.

Ισχύει σήμερα το φιλόδοξο σύνθημα της δεκαετίας του 1980 «Dress to success, dress to impress»; Ή ισχύει το «anything goes»; Μήπως γινόμαστε όλο και πιο κακόγουστοι; Η σύγχρονη τέχνη, ιδιαίτερα οι installations, μού φαίνεται αποτύπωση της περιρρέουσας ασχήμιας. Όχι ότι η ασχήμια είναι κάτι καινούργιο: μεγάλο μέρος της ποπ ήταν κακόγουστη, κιτς, με προσβλητικά χρώματα και σχήματα… Αλλά νομίζω ότι το ενδυματολογικό στιλ έχει πληγεί από τις αθλητικές αμφιέσεις – όχι; Η άνεση αποτελεί προτεραιότητα έναντι της κομψότητας – όχι; Όταν βλέπω θηριώδη αθλητικά παπούτσια με φωσφορίζουσες αποχρώσεις ανατριχιάζω.

Θα συμφωνήσω απόλυτα ότι σήμερα, περισσότερο από ποτέ, ισχύει στη μόδα το «anything goes». Άλλωστε μετά το 2000 η μόδα δεν έχει αναδείξει καμιά σχεδιαστική πρωτοπορία: ανακυκλώνονται ξανά και ξανά οι τάσεις του περασμένου αιώνα, μέσα από τη cyber αισθητική του διαδικτύου. Η κομψότητα έχει όντως σχεδόν καταργηθεί έναντι της άνεσης· μεγάλη τάση ας πούμε σήμερα είναι τα χοντροκομμένα ugly shoes που κάνουν τα παλιά, κλασικά Dr. Martens να μοιάζουν με τα γοβάκια της Σταχτοπούτας (και τα οποία κι εγώ φοράω – και μη γελάς!).

Γελάω, γελάω…Αλλά οπωσδήποτε τα προτιμώ από τα παπούτσια του στίβου που είναι εντελώς μη-σέξι. Ας είμαστε λίγο σέξι οι καημένοι… Πάντως, μερικές κολεξιόν και μερικά κόκκινα χαλιά σε τελετές με διασημότητες είναι για γέλια και για κλάματα. Λες και οι μόδιστροι και οι στιλίστες μισούν τις διασημότητες και θέλουν να τις κάνουν ρεζίλι στα όμματα του πλήθους.

Ιστορικοί οίκοι των οποίων οι σχεδιαστές ήταν η επιτομή της κομψότητας, όπως οι Balmain, Balenciaga κ.λ.π, στις σημερινές κολεξιόν τους περιλαμβάνουν ρούχα τα οποία αν έβλεπαν οι ιδρυτές τους θα πάθαιναν έμφραγμα. Αυτό είναι κάτι που δεν μου αρέσει: το ότι οι περισσότεροι παραδοσιακοί οίκοι υψηλής ραπτικής αγοράστηκαν από πολυεθνικές εταιρείες, οι οποίες στο βωμό του κέρδους ξεπούλησαν τα ονόματα των ιδρυτών τους.

Θα μπορούσαν οι νέοι αυτοί σχεδιαστές οι οποίοι τους διευθύνουν, να λανσάρουν τις δικές τους εταιρείες με την δική τους υπογραφή, όπως έχει κάνει πολύ επιτυχημένα ο Rick Owens. Γιατί το να λες ότι πουλάς «Balenciaga», δεν θα σε κάνει ποτέ τον «El Maestro» Cristobal Balenciaga. Αλλά αυτοί είναι οι καιροί μας και με αυτούς πορεύεται και η μόδα, όπως έκανε πάντοτε— σε όλους τους καιρούς και με όλα τα ήθη.

Νομίζω ότι στο «anything goes» χωράνε όλες οι μόδες από την αρχή του 20ού αιώνα… Σήμερα μπορείς να δεις hippie chic, grunge, gothic, little black dress, ιαπωνική street fashion σε ένα πεζοδρόμιο, την ίδια στιγμή. Το βρίσκω νόστιμο.

Κι εγώ το βρίσκω πολύ ωραίο, η μόδα ανακυκλώνεται και οι πιτσιρικάδες είναι οι νέοι απόστολοι των παλαιότερων ιστορικών τάσεων, αλλά θα ήθελα να γνωρίζουν κάπως την ιστορία των ρούχων που φορούν και με καμάρι ανεβάζουν στα social media: Ειδικά σήμερα που η πληροφορία είναι τόσο εύκολα διαθέσιμη. Ε, τότε θα τους έβρισκα όχι απλώς νόστιμους, αλλά super cool.

 ^＊ Η ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ είναι συγγραφέας, ιστορικός και μεταφράστρια. Τελευταίο της βιβλίο, το μυθιστόρημα «Άκου το λιοντάρι» (εκδ. Πατάκη).