Συνέντευξη με τον Κώστα Κατσουλάρη
Με το νέο του μυθιστόρημα ο Τάκης Θεοδωρόπουλος φτάνει στον πυρήνα μιας προβληματικής η οποία τον απασχολεί
{jcomments on}
σταθερά, και όχι μονάχα στα τελευταία του βιβλία. Η σχέση του ιδιωτικού με τον δημόσιο λόγο, η αρχαία κληρονομιά και η σημασία τους για εμάς τους σύγχρονους, τα ιστορικά παράδοξα, το ήθος και η ηθική του βίου και πώς αυτά επηρεάζουν την πολιτική μας σκέψη κ.ά. Στο «Ξυπόλυτο σύννεφο» (Ωκεανίδα) φέρνει στο προσκήνιο ορισμένες από τις εμβληματικότερες μορφές της ελληνικής αρχαιότητας, τον Περικλή, τον Αριστοφάνη, τον Σωκράτη. Στο κέντρο της αφήγησης, η «γελοιοποίηση» του Σωκράτη από τον Αριστοφάνη στις «Νεφέλες», όταν όλα δείχνουν ότι μάλλον δεν γνώριζε τη διδασκαλία του.
Πιάνετε την ιστορία σας από τα πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου και αφότου ο λοιμός έχει «θερίσει» τουςΑθηναίους, έχει κλονίσει τα πιστεύω τους. Είχατε καθόλου στον νου σας τη σημερινή Ελλάδα;
Θα αναρωτηθεί κανείς: Μα δεν υπάρχουν άλλα θέματα, σύγχρονα, για έναν πεζογράφο; Είναι δυνατόν να επιστρέφουμε ξανά και ξανά στους αρχαίους;
Ούτως ή άλλως, ένας μυθιστοριογράφος, ακόμη και όταν γράφει για τον 5ο αιώνα π.Χ., για την εποχή του μιλάει. Εξάλλου, θεωρώ ότι έχουμε φτάσει στο μη παρέκει, και η μόνη λύση είναι να επιστρέψουμε στην αρχή για να αντιληφθούμε πότε πήραμε «τη ζωή μας λάθος». Αυτοί οι άνθρωποι έζησαν σε καταστάσεις ανάλογες με τις σημερινές. Έζησαν την κρίση της δημοκρατίας, την ηθική και πνευματική παράλυση του κόσμου τους. Και παρ’ όλα αυτά, έκαναν τον κόπο να σκεφτούν και να γράψουν τις σκέψεις τους. Είμαστε τυχεροί που έχουμε τέτοιους συνομιλητές και οφείλουμε να το εκμεταλλευτούμε.
Αφηγητής στο μυθιστόρημά σας είναι το περίφημο «Δαιμόνιο» του Σωκράτη. Παράξενη επιλογή…
Δώστε μου το δικαίωμα κάποιας μυθιστορηματικής αυθαιρεσίας. Το Δαιμόνιο του βιβλίου μου που ζει σήμερα δίνει τη δυνατότητα στον συγγραφέα να κάνει και το σχετικό πέρασμα από το τότε στο σήμερα. Άλλωστε, εκείνο που με ενδιαφέρει είναι η συνομιλία με αυτόν τον κόσμο, χωρίς ποτέ να ξεχνώ ότι είμαι άνθρωπος που ζει στον 21ο αιώνα και θέλω να καταλάβω σε τι μπορούν να με βοηθήσουν όλοι αυτοί, όπως ο Σωκράτης και ο Αριστοφάνης.
Επίσης, παρακολουθούμε σκηνές από τη ζωή των θεών, την πλήξη τους, τις ορέξεις τους. Τελικά, παρά τη διάθεσή τους να «χώνουν τη μύτη» τους παντού, φαίνεται ότι δεν επηρεάζουν όσο θα ήθελαν τα ανθρώπινα…
Οι Έλληνες θεοί παρενέβαιναν στα ανθρώπινα, αλλά δεν τα καθόριζαν με τον τρόπο που τα καθορίζει ο Θεός της Βίβλου. Και αυτό τους κάνει πολύ ενδιαφέροντες συνομιλητές για έναν κόσμο που κινδυνεύει να βυθιστεί στο πρωτογενές χάος, όπως είναι ο δικός μας.
Η ιστορία σας κορυφώνεται με το «ανέβασμα» του έργου του Αριστοφάνη «Νεφέλες». Τι τον έκανε να βάλει στο στόχαστρο ένα πρόσωπο που τότε ήταν ακόμη σχετικά άγνωστο στην πόλη;
Ακριβώς αυτή την απορία έχω κι εγώ. Η απορία μάλιστα γίνεται ακόμη πιο έντονη αν σκεφτεί κανείς πως αυτά που σούρνει ο Αριστοφάνης στον Σωκράτη είναι τα ίδια που σούρνει ο Σωκράτης στους σοφιστές. Γι’ αυτό και όλη αυτή η ιστορία με τις «Νεφέλες» είναι ένα από τα μεγαλύτερα πνευματικά αινίγματα όλων των εποχών. Να πούμε ότι έπαιξε ρόλο και ο ψυχολογικός παράγων, κάποιος φθόνος ίσως; Πιστεύω όμως πως έπαιξε ρόλο και το γεγονός ότι ο Αριστοφάνης χτυπώντας τον Σωκράτη ήθελε να αποδείξει στο κοινό του πως η κωμωδία είναι ένα είδος που πρέπει να το πάρει στα σοβαρά, αφού μπορεί με τον τρόπο της να ασχοληθεί με τα μεγάλα ζητήματα.
Οι περιγραφές σας της Αθήνας του 5ου αιώνα διακρίνονται για το «καρναβαλικό» στοιχείο. Μήπως στην πορεία ο Αριστοφάνης κέρδισε μέσα σας έδαφος σε σχέση με τους τραγικούς, ακόμη και σε σχέση με τον Σωκράτη;
Ο Αριστοφάνης πάντα με γοήτευε. Θεωρώ πως οι περιγραφές της Αθήνας που μας έχει παραδώσει είναι άκρως ρεαλιστικές. Δεν νομίζω ότι η καθημερινότητά της θα διέφερε και πολύ από αυτόν τον κόσμο, τον γεμάτο ποταπότητα και γελοιότητα που μας δίνει. Δεν είναι όμως καταπληκτικό ότι αυτός ο ίδιος κόσμος που βρόμαγε κρεμμύδι και κλοτσοπατινάδα κατάφερε να χτίσει τον Παρθενώνα, να οικοδομήσει τη δημοκρατία και να μας αφήσει μνημεία όπως το έργο του Πλάτωνα, του Θουκυδίδη και των τραγικών;
Χωρίς να υπάρχουν ωμές περιγραφές σεξουαλικών πράξεων, το βιβλίο σας διακρίνεται από έντονο ερωτισμό. Απουσιάζει ωστόσο πλήρως η αντρική ομοφυλοφιλία. Γιατί;
Προσπάθησα όσο μπορούσα να αποφύγω τα στερεότυπα. Και η ανδρική ομοφυλοφιλία είναι ένα από τα στερεότυπα με τα οποία βλέπουμε την αρχαία Ελλάδα. Εξάλλου, ως μυθιστοριογράφος, μου επιτρέπεται να προβάλω τις προτιμήσεις μου.
Από όσα ξέρουμε για τον Σωκράτη, έχουμε να κάνουμε με έναν φιλόσοφο που βασική του έγνοια και μέθοδος είναι να σπείρει την αμφιβολία σε κάθε τομέα του επιστητού. Μήπως έχει κάποιο δίκιο ο Αριστοφάνης που τον παρουσιάζει σαν έναν επικίνδυνο για τη δημοκρατία αιθεροβάμονα;
Απολύτως! Καμία κοινωνία δεν μπορεί να ζήσει μόνο με την αμφιβολία. Γι’ αυτό και ο Σωκράτης αρνιόταν συστηματικά να παίξει πολιτικό ρόλο στην Αθήνα. Στην Απολογία του λέει εκείνο το περίφημο «ιδιωτεύειν και ου δημοσιεύειν», περιγράφοντας, κατά κάποιον τρόπο, και τον ρόλο του διανοούμενου μέσα στις κοινωνίες. Ο ρόλος του διανοούμενου δεν είναι να παπαγαλίζει τους πολιτικούς. Είναι να υπενθυμίζει πως, πέρα από τις βεβαιότητες που στήνουν την ζωή μας, υπάρχει κι ένα υπόστρωμα αμφιβολίας, και είναι αυτή η αμφιβολία που μετατρέπει τη ζωή σε πείραμα και όχι σε αριθμητικό άθροισμα.
Έπεται συνέχεια;
Ήδη έχω αρχίσει να δουλεύω το δεύτερο μυθιστόρημα με θέμα τον Σωκράτη. Ο Σωκράτης, που έγινε γνωστός ως κωμικός ήρωας με τις «Νεφέλες», περνάει την υπόλοιπη ζωή του για να αποδείξει πως ήταν τραγικός ήρωας. Έτσι, όταν ο φίλος του Κρίτων του προτείνει να δραπετεύσει, εκείνος αρνείται, λέγοντας πως δεν θέλει να γελοιοποιηθεί. Δεν πιστεύετε κι εσείς πως αυτό που χάσαμε σήμερα είναι το αίσθημα του γελοίου, η αιδώς που σε κάνει να αισθάνεσαι το βλέμμα του άλλου όταν ξέρεις ότι ξέρει πως το Καγιέν που οδηγάς το κέρδισες ως πειρατής;
[έχει γράψει]
Οι θεοί, συνταξιούχοι εδώ και πολλούς αιώνες, ξέχασαν τον Δαίμονα που είχαν στείλει στην Αθήνα για να καθοδηγήσει τον Σωκράτη. Και αυτός, λίγο πριν εγκαταλείψει το σύμπαν των ανθρώπων, αποφασίζει να αφηγηθεί την ιστορία των καιρών εκείνων. Πώς έφτασε στην πόλη στα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου, πώς συνάντησε τον αλλόκοτο προστατευόμενό του;
Η τυχαία ανακάλυψή της το 1820, η απαγωγή και μεταφορά της στο Λούβρο αποκαλύπτουν ένα μόνο μέρος του μυστικού της Αφροδίτης της Μήλου. Ποιος και γιατί την πρωτοβάφτισε Αφροδίτη; Ποια ήταν η τύχη των απαγωγέων της; Ποιος ο ρόλος του Έλληνα συλλέκτη αρχαιοτήτων Νικολάκη Μουρούζη; Και αν όντως βρέθηκε το αριστερό χέρι της, ποιος το πήρε και πού χάθηκε;
Όταν πλησιάζεις τα σαράντα κι ανακαλύπτεις πως είσαι έτοιμος για όλα, μπορεί να περάσεις λαθραία από τα σύνορα μερικά αρχαία αγαλματίδια, να πυροβολήσεις κάποιον που σε κυνηγάει σε έναν δρόμο στο Παρίσι και να διακτινιστείς στην άλλη άκρη του κόσμου, στο παγωμένο Ντιτρόιτ... Ο Νάρκισσος, για να καταλάβει πως ζει, πρέπει να πέσει.
[BIO]
TOΠΟΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ: Αθήνα
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΝΗΣΗΣ: 1954
ΠΡΩΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: «Ο ψίθυρος της Περσεφόνης» (Άγρα 1985)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Έχει γράψει μυθιστορήματα, νουβέλες και δοκίμια. Είναι ο νέος πρόεδρος του ΕΚΕΒΙ.
