Στα βιβλιοπωλεία είναι ήδη το νέο του μυθιστόρημα «Η βία της αποτυχίας», ενώ στο μυαλό του σχεδιάζει το επόμενο. Με αφορμή την παρουσία του στο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων, συνομιλήσαμε με τον Πέτρο Μάρκαρη για λογοτεχνία, πολιτική και Τεχνητή Νοημοσύνη.
Συνέντευξη στον Διονύση Μαρίνο
Είναι μακράν ο πιο επιτυχημένος Έλληνας συγγραφέας από τη στιγμή που τα βιβλία του έχουν σπάσει το στενό ελληνικό φράγμα και πωλούνται κατά χιλιάδες στο εξωτερικό.
Ο Πέτρος Μάρκαρης είναι ιδιαίτερα αγαπητός στον κόσμο όχι μόνο λόγω των βιβλίων του, αλλά και εξαιιτίας των απόψεων που δεν διστάζει να εκφέρει δημόσια. Το ίδιο έκανε και στη συνέντευξη που μας παραχώρησε.
Το Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων είχε ως βασική θεματική το παρόν και το μέλλον της Ευρώπης. Επομένως, σας ρωτώ ευθέως: προς τα πού πάει η Ευρώπη στις μέρες μας;
Αυτή τη στιγμή είναι χαμένη στο υπερπέραν. Ολες οι φιλίες και οι σχέσεις μεταξύ κρατών περνούν τέτοιες φάσεις, το θέμα είναι να το συνειδητοποιείς το πρόβλημα και να ψάχνεις διεξόδους σε συνεργασία με τις άλλες χώρες. Όταν το αγνοείς το πρόβλημα και δημιουργείς στον κόσμο στην ψευδαίσθηση ότι όλα πάνε καλά και ότι όλα θα τα λύσουμε, αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι κακοί να γίνονται καλοί λόγω απελπισίας.
Μιλάτε για τους ακροδεξιούς και τους λαϊκιστές.
Ναι, ακριβώς! Όσοι ψηφίζουν αυτές τις δυνάμεις δεν είναι ακροδεξιοί. Ψηφίζουν από απελπισία και το πρώτο πράγμα που διώχνει η απελπισία είναι το καθαρό μυαλό. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως υπάρχει απέναντι ένα σύστημα που δεν θέλει να καταλάβει.
Πολλοί κάνουν λόγο για εμβάθυνση της Ευρώπης και περαιτέρω ενοποίηση. Μήπως όμως οι Βρυξέλλες αποτελούν το κέντρο ενός γραφειοκρατικού μηχανισμού;
Για ποια εμβάθυνση μιλάμε; Αυτά δεν συμβαίνουν μόνο με προθέσεις. Σε τι θα καταλήξουμε στο τέλος; Σε έναν Τραμπ! Άρα, να περιμένουμε πως θα κυβερνήσει τον κόσμο ο Τραμπ ή ο Μπάιντεν; Το ίδιο πρόβλημα που έχουμε εμείς οι Ευρωπαίοι το έχουν και οι Αμερικανοί. Τώρα βλέπουν ότι ο Μπάιντεν δεν τραβάει. Καλά, τόσο καιρό δεν το έβλεπαν; Όλες οι κινήσεις που γίνονται σε Ευρώπη και ΗΠΑ είναι της τελευταίας στιγμής, προ πανικού. «ΠΠ» που λέω εγώ. Μια κίνηση που βλέπει τον κίνδυνο να δημιουργείται και προσπαθεί να χτίσει ένα σύστημα άμυνας απέναντί του δεν υπάρχει. Λυπάμαι, αλλά αυτή είναι η αλήθεια.
Αυτό το είδαμε και στην οικονομική κρίση και στο μεταναστευτικό και στην Ουκρανία.
Ναι, παντού. Εκ των υστέρων όλα.
Για τις γαλλικές εκλογές τι βλέπετε; Υπάρχει κίνδυνος να έχουμε μια ακροδεξιά κυβέρνηση κόντρα στον Μακρόν;
Όπως δείχνουν αυτή τη στιγμή τα πράγματα η άκρα δεξιά να έρθει πρώτο κόμμα και θα κάνει κυβέρνηση. Δεν βλέπω ούτε τη συσπείρωση της αριστεράς ούτε τα κόμματα του κέντρου να μπορούν να αναχαιτίσουν τους ακροδεξιούς. Αυτό σημαίνει πως θα υπάρξει σύγκρουση μεταξύ Μακρόν και κυβέρνησης που δεν μπορώ να ξέρω τι αποτέλεσμα θα έχει στη Γαλλία, αλλά και στις άλλες χώρες. Είναι ένα ανοιχτό ζήτημα τούτη τη στιγμή. Πού θα πάει το πράγμα; Επίσης, δεν ξέρω πώς το αποτελέσμα των πρώτων εκλογών θα επηρεάσει τις δεύτερες.
Η επέλαση της ακροδεξιάς είναι αποτέλεσμα της κατάρρευσης της αριστεράς. Είναι τεράστια χτύπημα για την Ευρώπη αυτή η κατάρρευση.
Υπάρχει ανάχωμα για όλα αυτά; Οι δημοκράτες πολίτες τι πρέπει να κάνουν;
Η επέλαση της ακροδεξιάς είναι αποτέλεσμα της κατάρρευσης της αριστεράς. Είναι τεράστια χτύπημα για την Ευρώπη αυτή η κατάρρευση. Κανείς δεν θέλει να το καταλάβει. Νομίζουν κάποιοι πως αυτό το μπάλωμα μπορεί να το καλύψει με φόδρες. Δεν μπαλώνεται. Είναι τεράστια η ευθύνη της αριστεράς γι’ αυτό που βλέπουμε σήμερα μπροστά μας. Δυστυχώς αυτή είναι η αλήθεια. Μακάρι να ήταν μόνο η Ελλάδα το θέμα με την αριστερά. Ας δούμε τι γίνεται στην Ιταλία και τη Γαλλία. Νομίζει κανείς πως όλα αυτά γίνονται από τη μια μέρα στην άλλη; Ενώ θα έπρεπε να υπάρχει πρόγραμμα και κοινές δράσεις, δεν υπάρχει τίποτα.
Είναι παράδοξο ένας ψηφοφόρος της αριστεράς να καταλήγει να ψηφίζει ακροδεξιά;
Ένα από τα μεγάλα προβλήματα της αριστεράς, ειδικά από το ‘90 και μετά, είναι ότι εκ της φύσεώς της είναι αντισυστημική, ενάντια στο σύστημα. Από το ‘90 και μετά εντάχθηκε στο σύστημα. Αυτό ουσιαστικά που δεν κατάλαβε η αριστερά είναι ότι όταν μπαίνεις στο σύστημα αυτό σου επιβάλλει τους κανόνες του.
Αυτό που συνέβη με τον ΣΥΡΙΖΑ.
Όλοι το έπαθαν. Αυτό δεν συνέβη και στην Ιταλία; Τι γίνεται, λοιπόν; Τα αριστερά κόμματα παύουν να αισθάνοται αντισυστημικά και όλες οι δυνάμεις μέσα στην κοινωνία που είναι εξοργισμένες με το σύστημα πάνε και ψηφίζουν την ακροδεξιά πιστεύοντας πως αυτοί είναι οι μόνοι πλέον αντισυστημικοί. Επαναλαμβάνω: οι ψηφοφόροι που ψηφίζουν αυτά τα κόμματα δεν είναι ακροδεξιοί.
Το χάσμα μεταξύ βορρά και νότου στην Ευρώπη εξακολουθεί να υπάρχει στις μέρες μας;
Το χάσμα μικραίνει, αλλά με τη λογική που λέω εγώ για την Ελλάδα. Κάποτε είπα στους Γερμανούς πως όταν ήρθα και εγκαταστάθηκα στην Ελλάδα, αυτή μπήκε στην ΕΟΚ. Ολοι έλεγαν τότε «καλά, εμείς θα γίνουμε Ευρωπαίοι;». Λοιπόν, οι Έλληνες γίναμε Ευρωπαίοι όχι γιατί εμείς ανεβήκαμε, αλλά γιατί οι άλλοι κατέβηκαν. Δεν υπάρχει άνοδος επιπέδου, αλλά κάθοδος. Εδώ είναι το μεγάλο πρόβλημα.
Η έλλειψη σημαντικών ηγετών επηρεάζει την κατάσταση όπως την περιγράφετε;
Επηρεάζει πολύ! Όλοι στην Ευρώπη έχουμε κοινοβουλευτικά συστήματα στις χώρες μας. Ωστόσο, αυτά τα συστήματα στερούνται ηγετών με πολιτική σκέψη και συγκρότηση. Λείπουν επίσης εκείνοι οι βουλευτές που ξέρουν να σκέφτονται πολιτικά.
Λέγατε πριν για τον Μπάιντεν και τον Τραμπ. Ακόμη και στις ΗΠΑ υπάρχει έλλειψη ηγετών με αποτέλεσμα οι ψηφοφόροι να πρέπει να επιλέξουν μεταξύ αυτών των δύο.
Τόσο καιρό ήξεραν το πρόβλημα με τον Μπάιντεν. Έκαναν κάτι; Όχι! Ο σχεδιασμός στην πολιτική και η συγκρότηση μιας σκέψης έχουν δώσει τη θέση τους στον πανικό. Με τον πανικό δεν λύνονται τα προβλήματα. Τώρα σκέφτονται να αντικαταστήσουν τον Μπάιντεν. Βγήκε ο Ομπάμα αγκαλιά μαζί του. Έτσι δεν λύνονται τα θέματα. Χειροκροτήσαμε όταν εξελέγη ο Ομπάμα επειδή ήταν ο πρώτος μαύρος πρόεδρος, αλλά αποδείχθηκε λαπάς.
 |
|
Ο Πέτρος Μάρκαρης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1937. Σπούδασε οικονομικές επιστήμες στην Αυστρία και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1964. Εμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα το 1965 με το θεατρικό έργο Η ιστορία του Αλή Ρέτζο. Μετέφρασε σημαντικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και συνεργάστηκε με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο σε σενάρια ταινιών (Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού, Το Βλέμμα του Οδυσσέα, Μια Αιωνιότητα και Μια Μέρα, Η Σκόνη του Χρόνου κ.ά.). Το 1995 κυκλοφόρησε το πρώτο του αστυνομικό μυθιστόρημα Νυχτερινό Δελτίο από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης. Έχει εκδώσει διηγήματα, δοκίμια και θεατρικά έργα και έχει τιμηθεί με σημαντικά διεθνή λογοτεχνικά βραβεία για το έργο του. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε είκοσι γλώσσες. |
Από νεαρός είχα μανία να κοιτάζω το γίγνεσθαι της κοινωνίας και στη συνέχεια της πολιτικής. Αυτό ήταν η βάση της συγγραφικής μου δραστηριότητας.
Για να πάμε στα συγγραφικά. Ένα από τα χαρακτηριστικά σας είναι ότι αφουγκράζεστε τα σημεία των καιρών. Τα βιβλία σας έχουν πάντα υψηλό βαθμό επικαιρικότητας.
Από νεαρός είχα μανία να κοιτάζω το γίγνεσθαι της κοινωνίας και στη συνέχεια της πολιτικής. Αυτό ήταν η βάση της συγγραφικής μου δραστηριότητας. Αυτό το ενδιαφέρον μου για τα κοινωνικά και τα πολιτικά ζητήματα είχε ως συνακόλουθο, ιδιαίτερα όταν ωρίμασα, να γίνομαι έξαλλος. Αυτή η εξαλλοσύνη από τα χρόνια της κρίσης και μετά έγινε πολύ έντονη. Κάθε φορά που γίνομαι έξαλλος λέω στον εαυτό μου ότι πρέπει να βρω μια ιστορία να πω. Δεν με ενδιαφέρει, όμως, να πω μια ιστορία αφού το γεγονός έχει ολοκληρωθεί. Με ενδιαφέρει να πω την ιστορία εν τω γίγνεσθαι του γεγονότος. Να δω γιατί συμβαίνει και πού μπορεί να οδηγήσει και γράφοντας να δημιουργήσω στον αναγνώστη τη διάθεση να βάλει ερωτήματα.
Να γιατί τα βιβλία σας μοιάζουν σαν ντοκουμέντα. Τα βλέπεις να αναπτύσσονται μαζί με τα γεγονότα που τα γέννησαν.
Συμφωνώ. Τα περισσότερα βιβλία μου είναι μ’ αυτόν τον τρόπο γραμμένα.
Από την άλλη, υπάρχουν συγγραφείς που πιστεύουν πως χρειάζεται να πάρει κανείς απόσταση από ένα γεγονός για να το αποτυπώσει ορθότερα.
Δεν με ενδιαφέρει εμένα κάτι τέτοιο. Θέλω να γράφω για κάτι που γίνεται τώρα. Δεν θα έγραφα ποτέ μια ιστορία εκ των υστέρων για ένα γεγονός.
Ισως αυτό να εξηγεί και την επιτυχία των βιβλίων σας. Ο κόσμος βρίσκει κάτι που τον αφορά άμεσα.
Ναι! Ένα από αυτά που αποφεύγω να κάνω είναι να δώσω όλες τις απαντήσεις στον αναγνώστη. Τον αφήνω να μπει στον μηχανισμό των ερωτήσεων.
Παλαιότερα μου είχατε πει πως οι Έλληνες συγγραφείς ασχολούνται περισσότερο με τη «φόρμα» του κειμένου και λιγότερο με την ιστορία. Είναι κι αυτός ένας λόγος που δεν ευτυχούν στο εξωτερικό;
Είναι τεράστια η ενασχόληση με τη «φόρμα» και το ύφος. Ας το πούμε ότι ασχολούνται περισσότερο με τη λογοτεχνική πλευρά της γραφής και λιγότερο με το αφήγημα. Αυτό είναι αρρώστια στους Έλληνες συγγραφείς. Πιστεύουν πως έτσι θα δείξουν πόσο λογοτεχνικό είναι το κείμενό τους. Το λογοτεχνικό, αρκετοί Έλληνες συγγραφείς, το αντιλαμβάνονται ως τεχνική. Δεν είναι έτσι!
Οι άνθρωποι πάντα θα θέλουν να ακούν ιστορίες.
Αυτό που κατά τη γνώμη μου κερδίζει τον αναγνώστη δεν είναι η καλιέργεια του ύφους. Είναι αυτό που διαβάζει πόσο του κεντρίζει το ενδιαφέρον και τον σπρώχνει να σκεφτεί.
Γιατί επιλέξατε εξαρχής την αστυνομική λογοτεχνία;
Θα στο πω αλλιώς: πολλές φορές αποκτάς έναν φίλο σε μεγάλη ηλικία και δεν μπορείς να φανταστείς πόσο παράληλλο βίο θα έχεις μαζί του. Αυτό ισχύει με εμένα και τον Καμιλέρι. Ξεκινήσαμε και οι δύο με το θέατρο, περάσαμε στον κινηματογράφο και το σενάριο, καταλήξαμε σε μεγάλη λικία στο αστυνομικό μυθιστόρημα, εκείνος στα 53 του κι εγώ στα 55 μου. Εκείνος έχασε και τα δύο του μάτια από γλαύκωμα κι εγώ το ένα. Επίσης, η εταιρεία παραγωγής που έκανε τα δικά του μυθιστορήματα σειρά, τώρα έχει αναλάβει τα δικά μου.
Απίστευτο.
Όντως, είναι απίστευτο. Το σκέφτομαι κι εγώ καμιά φορά. Όταν μιλούσαμε μαζί συμφωνούσαμε πως εμείς ως συγγραφείς έχουμε μια αντίληψη η οποία είναι αφενός αφηγηματική και από την άλλη, συστημική και αντισυστημική ταυτόχρονα. Μας ενδιαφέρει πώς λειτουργεί το σύστημα. Οι νεότεροι ενδιαφέρονται περισσότερο για την τέχνη της γραφής. Αυτό χωρίς το περιεχόμενο δεν λέει τίποτα.
Το αστυνομικό μυθιστόρημα, ειδικά το μεσογειακό, είναι μια λαϊκή τέχνη. Εξηγεί κάπως αυτό γιατί ενδιαφέρει πολύ κόσμο;
Βεβαίως ναι! Αυτή η λογοτεχνία ακουμπάει θέματα που καίνε τον άνθρωπο. Ειδικά αυτόν που ζει στην πόλη. Αν πας στη Βαρκελώνη, ακόμη και να ξέρεις άψογα καταλανικά, και πεις ότι σου αρέσουν τα μυθιστορήματα του Μοντλαμπάν, αμέσως όλοι θα καταλάβουν πως δεν είσαι Καταλανός. Εκεί όλοι τον ξέρουν ως Μανόλο. Αυτό έχει σημασία για το πώς ο συγγραφέας ταυτίζεται με την πόλη, αλλά και πώς οι αναγνώστες ταυτίζονται με τον συγγραφέα.
Τον 19ο αιώνα πολλά μυθιστορήματα έχουν ως αφετηρία μια αστυνομική ιστορία. Οι παλαιότεροι δεν τρόμαζαν με τις αστυνομικές ιστορίες. Ήρθε εκ των υστέρων η επίσημη κριτική, ειδικά στην Ελλάδα, που απαξίωσε την αστυνομική λογοτεχνία ως παραφιλολογία.
Η αστυνομική λογοτεχνία ήρθε και κάλυψε ένα κενό που δεν μπορούσε, όπως φαίνεται, να το πληρώσει το κοινωνικό μυθιστόρημα.
Έχεις απόλυτο δίκιο. Αυτή τη στιγμή έχουμε μια επιστροφή στο παρελθόν. Τον 19ο αιώνα πολλά μυθιστορήματα έχουν ως αφετηρία μια αστυνομική ιστορία. Οι παλαιότεροι δεν τρόμαζαν με τις αστυνομικές ιστορίες. Ήρθε εκ των υστέρων η επίσημη κριτική, ειδικά στην Ελλάδα, που απαξίωσε την αστυνομική λογοτεχνία ως παραφιλολογία. Ήταν μέγιστο λάθος. Αυτός το πλήρωσε ακριβά ο Μαρής. Τώρα πια κανείς δεν τολμάει να πει κάτι τέτοιο.
Βλέπετε τη νέα γενιά συγγραφέων αστυνομικής λογοτεχνίας να ακολουθεί τα δικά σας βήματα;
Ορισμένοι, ναι. Οχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και στη Λατινική Αμερική.
Φέτος κλείνουν τριάντα χρόνια από τότε που εμφανίστηκε ο Χαρίτος, ο βασικός σας ήρωας. Αν τον είχατε μπροστά σας τι θα του λέγατε και τι θα σας έλεγε;
Ο Χαρίτος είναι μέρος της ζωής μου, αλλά και η γυναίκα του, η Ανδριανή. Αν τον είχα μπροστά μου θα του έλεγα «Για δες, βρε Κώστα. Κάνουμε τριάντα χρόνια παρέα και γίναμε φίλοι» και εκείνος θα μου απαντούσε «Εντάξει, δεν χαίρεσαι;».
Του συμπεριφερθήκατε καλά του Χαρίτου. Κι αυτό φαίνεται από το πώς τον υποδέχθηκε ο κόσμος.
Δύο πράγματα ήταν βασικά για τον κάνω αποδεκτό στον κόσμο. Πρώτον, να μην τον κάνω ιδιοφυή. Έχω απέχθεια στους ευφυείς αστυνομικούς. Δεύτερον, να μην τον κάνω τέλειο. Ήθελα να είναι αναγνωρίσιμος στην κοινωνία. Ο Χαρίτος ασχολείται κι αυτός με πράγματα της καθημερινότητας. Ποτέ δεν ήθελα να γράψω για κάποιον που θα ασχολείται με ιδιαίτερα πράγματα. Ήθελα να δημιουργήσω και να διατηρήσω ανθρώπους καθημερινούς.
Η θητεία σας στο σενάριο και τον κινηματογράφο φαίνεται πως βοήθησε πολύ στο ρυθμό των βιβλίων σας. Είναι γεμάτα εικόνες.
Τα κεφάλαια στα βιβλία μου δεν είναι κεφάλαια με τη λογοτεχνική έννοια. Είναι πλάνο σεκάνς. Αυτή την τεχνική την έμαθα από τον Θόδωρο Αγγελόπουλο. Ολα τα κεφάλαια είναι ένα μοντάζ από πλάνα σεκάνς.
Το νέο σας βιβλίο Η βία της αποτυχίας με τι πραγματεύεται;
Σ’ αυτό το βιβλίο περιγράφω δύο διαφορετικές πτυχές. Η μια είναι η μανία των νέων με το χρήμα που έχει γίνει η μόνη αξία τους. Αυτό είναι τεράστιο κοινωνικό πρόβλημα και κανείς δεν μιλάει. Έχουμε διαγράψει όλες τις άλλες αξίες ως κοινωνία. Αυτό δημιουργεί φόβο του τι κάνουμε όταν δεν καταφέρνουμε να έχουμε επιτυχία. Η άλλη πτυχή είναι ότι αφού το χρήμα έχει γίνει η υπέρτατη αξία, δεν έχουμε καμία ανάγκη τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Παγκοσμίως βλέπουμε την καταβαράθρωση των ανθρωπιστικών επιστημών. Το βλέπω και τρομάζω. Γι’ αυτό και το έγραψα.
Η εμμονή με το χρήμα οδηγεί στη βία;
Βεβαίως! Ειδικά στους νέους. Αυτό που λέγαμε μπούλιγκ πλέον έχει βγει εκτός σχολείων, έχει μεταφερθεί στους δρόμους. Συμμορίες χτυπούν άλλα παιδιά για λίγα χρήματα.
Έχετε ήδη στο μυαλό σου το επόμενο βιβλίο που όπως μας είπες έχει να κάνει με την Τεχνητή Νοημοσύνη. Ποια είναι η άποψή σας για το θέμα;
Διαβάζω ότι η Ελλάδα είναι πρωτοπόρα στην Τεχνητή Νοημοσύνη. Αυτός μας καίει. Κανείς δεν ρωτάει σε ποια χέρια θα καταλήξει και πώς θα την εκμεταλλευτούμε. Εκεί παίζεται το παιχνίδι. Παρακολούθησα τον περασμένο Απρίλιο μια συζήτηση των Ιταλών μεταφραστών με θέμα τη μητρική γλώσσα και πώς αυτή χάνεται. Άκουγα καθηγητές και διδάκτορες πανεπιστημίου να λένε πως δεν χρειαζόμαστε μεταφραστές από τη στιγμή που μπορεί να το κάνει η Τεχνητή Νοημοσύνη. Αν οι καθηγητές πανεπιστημίου έχουν τρελαθεί, μπορούμε να φανταστούμε τι θα γίνει με τον απλό κόσμο;
Πριν από λίγες ημέρες ακυρώθηκε ταινία στο Λονδίνο επειδή το σενάριο είχε γραφτεί από την Τεχνητή Νοημοσύνη. Ωραία, σήμερα ακυρώθηκε. Αύριο, όμως, θα παιχτεί. Να μην έχουμε καμία αμφιβολία.
Σε ό,τι μας αφορά, η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι φανερό πως θα πλήξει τη λογοτεχνία.
Φυσικά και θα την πλήξει. Πριν από λίγες ημέρες ακυρώθηκε ταινία στο Λονδίνο επειδή το σενάριο είχε γραφτεί από την Τεχνητή Νοημοσύνη. Ωραία, σήμερα ακυρώθηκε. Αύριο, όμως, θα παιχτεί. Να μην έχουμε καμία αμφιβολία.
Πώς μπορούμε να αντισταθούμε σε κάτι τέτοιο;
Αναχώματα υπάρχουν. Το θέμα είναι ποιος είναι διατεθειμένος να προχωρήσει. Εχουμε μπει πλέον σε μια λογική όπου κάθε εφεύρεση δεν ερευνάται κατά πόσο θα βοηθήσει την κοινωνία, αλλά πόσο θα βοηθήσει κάποιους να πάνε πιο ψηλά. Αν αφήσεις να συμβαίνει αυτό, τότε κάηκες.
Συνεχίζετε και γράφετε ακόμη. Τι σας έχει προσφέρει η λογοτεχνία;
Η λογοτεχνία και ειδικά το γράψιμο ήταν ένας τρόπος ύπαρξης. Ο πατέρας μου ήθελε να ασχοληθώ με τα οικονομικά, αλλά εγώ τα σιχαινόμουν. Το μόνο που ήθελα στη ζωή μου ήταν να γράψω. Για πάρα πολλά χρόνια έπρεπε να δουλέψω για να εξασφαλίσω την οικογένειά μου, αλλά κάποια στιγμή κατάφερα να ζήσω ως συγγραφέας. Χαίρομαι που όταν γράφω ένα μυθιστόρημα υπάρχει αμέσως ένα ενδιαφέρον και ο κόσμος το αγοράζει. Το ίδιο ισχύει και με τους ξένους εκδότες μου. Φτάνει! Τι παραπάνω να ζητήσω; Αν υπάρχει κάτι στη ζωή που σιχαίνομαι είναι η φιγούρα.
＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.
