Για το μυθιστόρημα του Αλεσσάντρο Μπαρίκκο «Μίστερ Γκουίν» (μτφρ. Άννα Παπασταύρου, εκδ. Πατάκη).
Της Χριστίνας Μουκούλη
Στην κατηγορία των ξεχωριστών λογοτεχνών, που διατηρούν ένα πολύ προσωπικό ύφος, ανήκει πιστεύω και ο Αλεσσάντρο Μπαρίκκο, ο οποίος δεν μπορεί παρά να σε κερδίσει από τις πρώτες γραμμές των βιβλίων του. Στο τελευταίο του μυθιστόρημα Μίστερ Γκουίν (μτφρ. Άννα Παπασταύρου, εκδ. Πατάκη) ένας μεσήλικας συγγραφέας, υπακούοντας σε μια εσωτερική ανάγκη, αποφασίζει να σταματήσει να γράφει βιβλία. «Έχει τη διαυγέστατη αίσθηση πως όσα έκανε κάθε μέρα για να βγάλει τον επιούσιο δεν του ταιριάζουν πια». Μάλιστα δημοσιεύει μια λίστα με πενήντα δύο πράγματα, τα οποία δηλώνει ότι δεν πρόκειται να ξανακάνει ποτέ. Περνάει ένα μεγάλο διάστημα άεργος. Το μυαλό του όμως διαρκώς αναζητά μια ασχολία ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη. Μετά από τη συνομιλία του με μια κυρία η οποία τον επισκέπτεται μετά τον θάνατό της (!) και έπειτα από μια αναγκαστική λόγω καιρού επίσκεψη του συγγραφέα σε μια γκαλερί, του γεννιέται μια πολύ πρωτότυπη ιδέα: να γίνει αντιγραφέας. Όμως δεν θα αντιγράφει κείμενα. Θα γράφει πορτρέτα. Μέχρι τώρα οι πίνακες δεν του άρεσαν γιατί ήταν βουβοί: «Ήταν σαν πρόσωπα που μιλούν σαλεύοντας τα χείλη, μα η φωνή τους δεν ακούγεται».
«Όλοι είμαστε μια σελίδα ενός βιβλίου, ενός βιβλίου όμως που κανείς δεν έγραψε ποτέ και που μάταια αναζητούμε στα ράφια του μυαλού μας».
Τζάσπερ Γκουίν
Το πρώτο πορτρέτο που θα φτιάξει θα είναι μιας κοπέλας, την οποία στη συνέχεια θα προσλάβει ως γραμματέα του. Εκκεντρικός και ιδιόρρυθμος, στήνει με μεγάλη σχολαστικότητα το παράξενο εργαστήριό του. Τα έπιπλα, ο φωτισμός και η μουσική που θα πλαισιώνουν τη νέα του εργασία είναι της απολύτου επιλογής του: ένα κρεβάτι, τρεις καρέκλες και δύο πολυθρόνες από έναν παλιατζή, δεκαοχτώ λαμπίτσες οι οποίες θα σβήσουν από μόνες τους σε τριάντα δύο περίπου μέρες και θα εκπέμπουν ένα φως «παιδιάστικο» και ένα ηχητικό φόντο «ικανό να μεταβάλλεται όπως το φως στη διάρκεια της μέρας, δηλαδή με τρόπο συνεχή και ανεπαίσθητο (...) Χωρίς ίχνος ρυθμού, μόνο ένα γίγνεσθαι που θα αφήνει το χρόνο μετέωρο και απλώς θα γεμίζει το κενό μιας πορείας χωρίς συντεταγμένες».
Και το ταξίδι ξεκινά. Ο ήρωας του βιβλίου και ταυτόχρονα συγγραφέας του μας καλεί να δούμε τα πράγματα από μιαν άλλη σκοπιά. Γιατί δεν έχει τόση σημασία το τι βλέπεις, αλλά από ποια οπτική το βλέπεις. Και «το να κάνεις το πορτρέτο κάποιου είναι ένας τρόπος να τον ξαναφέρεις πίσω, στο σπίτι του, εκεί όπου ανήκει». Σύμφωνα με τον Τζάσπερ Γκουίν «όλοι είμαστε μια σελίδα ενός βιβλίου, ενός βιβλίου όμως που κανείς δεν έγραψε ποτέ και που μάταια αναζητούμε στα ράφια του μυαλού μας». Κι αυτό ακριβώς προσπαθεί να κάνει κι αυτός: να γράψει εκείνο το βιβλίο για τους ανθρώπους που έρχονται σ’ αυτόν, για να φτιάξει το πορτρέτο τους. Να γράψει όμως τις σωστές σελίδες.
Ο Μπαρίκκο πλέκει τόσο περίτεχνα το πέπλο μυστηρίου με το οποίο καλύπτει την αντιγραφή ενός πορτρέτου, ώστε καταφέρνει να διατηρήσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη αμείωτο ως το τέλος και να του δημιουργήσει την ανάγκη να βλέπει τα πράγματα πέρα από τα τετριμμένα, πέρα απ’ όλα όσα μπορεί να αντιληφθεί ένας απλός καθημερινός άνθρωπος. Ο αντιγραφέας πορτρέτων παρατηρεί τα μοντέλα του χωρίς να στέκεται στην εξωτερική τους εικόνα. Η σωματική γύμνια τους δεν είναι αρωγός στην εσωτερική του αναζήτηση. Εκείνον τον ενδιαφέρει να καταλάβει το γιατί είναι στην κατάσταση στην οποία βρίσκονται σήμερα.
«Σκεφτόταν με πόσο παράξενο τρόπο, έμενε σταθερή η αγάπη στο αεικίνητο ρεύμα της ζωής».
Τζάσπερ Γκουίν
Τα βιώματα της παιδικής ηλικίας, σημαδεύουν, καθορίζουν κι ακολουθούν τον καθένα μας στην ενήλικη ζωή του. Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Κάθε συμπεριφορά έχει την αιτία της. «Η κακία είναι ένα ψυχρό φως κάτω από το οποίο όλα τα πράγματα χάνουν το χρώμα τους και το χάνουν για πάντα». Ενώ «το φως μέσα στο οποίο κατοικούμε στα νιάτα μας θα είναι το φως μέσα στο οποίο θα ζούμε για πάντα».
Η λεπτομέρεια και η σχολαστικότητα, η οργάνωση και η τάξη των πραγμάτων –«ήταν ένας άνθρωπος ακριβής, ακόμα και στο λάθος»–, η ζωή και ο θάνατος, ο έρωτας που τις περισσότερες φορές μένει κρυφός κι ανομολόγητος, η φιλία ως κάτι μοναδικό και σπάνιο αλλά ταυτόχρονα και ως κάτι που δύσκολα μπορεί να καταλυθεί, η ολοκλήρωση μέσα από την εργασία, η ύλη και το πνεύμα και ο συνδετικός κρίκος ανάμεσά τους, η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας και η εικόνα που έχουν οι άλλοι για μας, η μοναξιά και η συγκέντρωση ως απαραίτητες προϋποθέσεις στην αναζήτηση της μαγείας, ο κινούμενος κι ο ακίνητος χρόνος, η αγάπη και ο ρόλος της στη ζωή του ανθρώπου – «σκεφτόταν με πόσο παράξενο τρόπο, έμενε σταθερή η αγάπη στο αεικίνητο ρεύμα της ζωής»· όλα αυτά σε μια γοητευτική ενορχήστρωση.
Ο Αλεσσάντρο Μπαρίκκο είναι πολυγραφότατος
συγγραφέας με δεκαεφτά βιβλία μυθοπλασίας στο ενεργητικό του, όπως επίσης θεατρικά και δοκίμια. Έγινε παγκοσμίως γνωστός όταν διασκευάστηκε ένας
θεατρικός του μονόλογος (Novecento) σε κινηματογραφική ταινία. Τίτλος της The Legend of 1900, σε σκηνοθεσία του Giuseppe Tornatore. |
Γλώσσα ονείρου, μαγική, γεμάτη λυρισμό, απρόσμενες μεταφορές, ολοζώντανες εικόνες και αναπάντεχες αντιθέσεις. Τονίζεται έντονα όχι τόσο το όλον αλλά η λεπτομέρεια, όχι η πρόταση αλλά το σημείο στίξης που μπαίνει στο τέλος και το οποίο μπορεί να είναι μικρό και να δείχνει αδύναμο, καθορίζει όμως το ύφος, την δύναμη και το συναίσθημα όλου του κειμένου.
«Είναι ένας παράξενος πόνος να πεθαίνεις από νοσταλγία για κάτι που δεν θα ζήσεις ποτέ» δηλώνει εμφατικά ο ήρωας σ' ένα άλλο βιβλίο, στο Μετάξι, του Μπαρίκκο. Τόσο στο Μίστερ Γκουίν όσο και στο Μετάξι, μια παράξενη κι απροσδιόριστη δύναμη δραστηριοποιεί τον κεντρικό ήρωα του βιβλίου και κατευθύνει τις ενέργειές του. Ένας κρυμμένος ερωτισμός πασχίζει να ξυπνήσει τα πάθη του σώματος, την ίδια στιγμή που οι κανόνες και τα «πρέπει» παλεύουν να τα κρατήσουν σε καταστολή. Και μια δίψα για τη γνωριμία με το νέο, το άγνωστο, το παράξενο, το γοητευτικό μα ταυτόχρονα κάποιες φορές κι επικίνδυνο γίνεται ο μοχλός κίνησης για τους περισσοτερους ήρωες των βιβλίων του Αλεσσάντρο Μπαρίκκο.
Ο Αλεσσάντρο Μπαρίκκο γεννήθηκε το 1958 στο Τορίνο. Έχει γράψει μυθιστορήματα, δοκίμια και θεατρικά έργα. Το πρώτο του έργο είναι το Όνειρα από γυαλί (1991), και ακολούθησαν τα Ωκεανός (1993), Μετάξι (1996), το οποίο μεταφράστηκε σε πάνω από τριάντα γλώσσες και μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο, Ιλιάδα (2004), Ιστορία σαν παραμύθι (2005), Προς Εμμαούς (2009) κ.ά. Έχει τιμηθεί με πολλά λογοτεχνικά βραβεία, τόσο στην Ιταλία όσο και στη Γαλλία.
* Η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΟΥΚΟΥΛΗ είναι νηπιαγωγός.
→ Στην κεντρική εικόνα, πίνακας © Jason Balducci.
Μίστερ Γκουίν
Αλεσσάντρο Μπαρίκκο
Μτφρ. Άννα Παπασταύρου
Πατάκης 2019
Σελ. 320, τιμή €15,50
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΛΕΣΣΑΝΤΡΟ ΜΠΑΡΙΚΚΟ