kalp

Με αφορμή το νέο ιστορικό μυθιστόρημα του Γιάννη Καλπούζου «Καλντερίμι» (εκδ. Ψυχογιός) συζητήσαμε μαζί του για την αναπαράσταση στη λογοτεχνία, τη μνήμη, τη μικρή ιστορία της καθημερινής ζωής καθώς και για τα πάθη των ανθρώπων που μένουν απαράλλαχτα «στο διάβα των αιώνων».

Συνέντευξη στον Κώστα Αγοραστό

Το νέο σας μυθιστόρημα «Καλντερίμι» έχει για φόντο του τη Θεσσαλονίκη από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου. Ποια είναι η κεντρική του ιστορία και ποιο το έναυσμα για να ξεκινήσετε να τη γράφετε;

Τρεις γενιές, παππούς, γιος και εγγονός, πορεύονται από το 1867 μέχρι το 1919 (αν και οι μνήμες συμπληρώνουν κύκλο 99 χρόνων) εν μέσω μεγάλων αλλαγών στην πόλη της Θεσσαλονίκης και συνταρακτικών γεγονότων που τους παρασέρνουν στη δίνη τους, ενώ παράλληλα καθορίζουν τη μοίρα τους οι ακοίμητοι σπόροι που φυτεύονται μέσα τους και συνέχουν, χωρίς αυτό να κραυγάζει, ολόκληρο το μυθιστόρημα. Ακοίμητοι σπόροι όπως η εμμονή στο κυνήγι της ευτυχίας, η εκδικητικότητα, ο πατριωτισμός, ο εγκλωβισμός στα αυστηρά ήθη της εποχής, πάμπολλοι φόβοι, ο ξέφρενος χορός του έρωτα και πολλοί ακόμη.

Το έναυσμα για τη συγγραφή του βιβλίου μού το έδωσε η ανθρωπογεωγραφία της Θεσσαλονίκης αυτά τα χρόνια, δηλαδή το πολυφυλετικό της περιβάλλον, η ακραία φτώχεια της πλειονότητας των κατοίκων της και η αντίθεση με τον μέγα πλούτο των ολίγων... 

Το έναυσμα για τη συγγραφή του βιβλίου μού το έδωσε η ανθρωπογεωγραφία της Θεσσαλονίκης αυτά τα χρόνια, δηλαδή το πολυφυλετικό της περιβάλλον, η ακραία φτώχεια της πλειονότητας των κατοίκων της και η αντίθεση με τον μέγα πλούτο των ολίγων κι εν γένει η καθημερινή ζωή και το πώς αυτή ζυμωνόταν με τα ιστορικά γεγονότα. Όλα μου έδιναν την ευκαιρία να ξεδιπλώσω τα θέματα που πραγματεύεται το μυθιστόρημα: Αν και κάτω από ποιες συνθήκες η φτώχεια μπορεί να οδηγήσει σε έκνομες ενέργειες, πώς καθορίζουν το καλντερίμι της ζωής μας οι τόσοι ακοίμητοι σπόροι που φωλιάζουν εντός μας, πόσο επηρεάζουν και διαμορφώνουν οι πατροπαράδοτες διδαχές τον χαρακτήρα και την προσωπικότητά μας… Επίσης να μιλήσω για τον πατριωτισμό, τη συνύπαρξη πολλών φυλών, την ανάγκη να ανήκει ο άνθρωπος σε μια ομάδα και τόσα άλλα.

Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται τα τελευταία χρόνια στο κέντρο πολλών ιστορικών μυθιστορημάτων. Με ποιους τρόπους την αναδεικνύετε εσείς στο βιβλίο σας;

Αναπλάθοντας με πιστότητα την καθημερινή ζωή των χρόνων που διαδραματίζεται η μυθοπλασία και παρακολουθώντας τη μεταμόρφωσή της βήμα το βήμα επί μισό αιώνα. Συνάμα και κυρίως μέσα από την κοινωνική Ιστορία που έγραψαν οι απλοί άνθρωποι, αυτή που μας δένει με έναν τόπο και μας κάνει να τον αγαπάμε περισσότερο.

Το ιστορικό μυθιστόρημα είναι ένα είδος που αγαπάτε και υπηρετείτε εδώ και πολλά χρόνια. Από το Βυζάντιο στα Ιωάννινα των αρχών του 20ου αιώνα και από τον Πόντο στον ελλαδικό χώρο και στην επανάσταση του 1821, μεταξύ άλλων. Πώς επιλέγετε το θέμα σας;

Κάτι, όχι απαραιτήτως πάντα ανιχνεύσιμο, ανάβει μια μικρή φλόγα και στη συνέχεια αυτή μετατρέπεται, με επίπονη μελέτη, σε πυρκαγιά. Συνήθως ξεκινώ από όσα με προβληματίζουν και θέλω να τα διαπραγματευτώ σε ένα μυθιστόρημα κι έπειτα αναζητώ τον χρόνο και τον τόπο που θα μου προσφέρει τη δυνατότητα να εισχωρήσω στο βάθος τους. Βεβαίως κατά τη γραφή αναμένω ότι θα γεννηθούν πολύ περισσότερα ζητήματα, όπως και συμβαίνει.

Μένοντας το πνεύμα της προηγούμενης ερώτησης, αναρωτιέμαι μήπως κάποιες φορές η έλλειψη στοιχείων και πραγματολογικών λεπτομερειών για εποχές περασμένες, λειτουργεί για εσάς δημιουργικά απελευθερώνοντας τη φαντασία σας. Ισχύει κάτι τέτοιο;

Επιδιώκω την ανάπλαση μιας εποχής με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια. Για να δώσω στον αναγνώστη τη δυνατότητα να κρίνει τις ενέργειες των μυθοπλαστικών ηρώων, καθώς και τα ίδια τα ιστορικά γεγονότα, με γνώμονα τα πραγματικά δεδομένα μιας εποχής κι όχι μιας επινοημένης και κατά συνέπεια με ιστορικά ατοπήματα. Θέλω να πω ότι αποφεύγω να ασχοληθώ με μια εποχή για την οποία αδυνατώ να αντλήσω τις πληροφορίες.

Επιδιώκω την ανάπλαση μιας εποχής με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια. Για να δώσω στον αναγνώστη τη δυνατότητα να κρίνει τις ενέργειες των μυθοπλαστικών ηρώων, καθώς και τα ίδια τα ιστορικά γεγονότα, με γνώμονα τα πραγματικά δεδομένα μιας εποχής...

Όταν ήθελα να λειτουργήσει η φαντασία μου χωρίς ιστορικές δεσμεύσεις, έγραψα το Σάος – Παντομίμα φαντασμάτων. Αν και εκεί και παντού εισχωρεί η Ιστορία, αφού ό,τι κτίζεται μέσα μας πατάει στο χτες με χίλιους τρόπους· από τις νοοτροπίες και τις συμπεριφορές, έως τον τρόπο σκέψης μας. Εμπεριέχεται ακόμη και σε μεμονωμένες λέξεις και φράσεις, καθώς κουβαλούν ιδιαίτερο κατά περίπτωση ιστορικό ή θρησκευτικό φορτίο.

Το ιστορικό μυθιστόρημα δεν είναι ένα είδος που ευνοεί την άμεση αποτύπωση προσωπικών σας εμπειριών. Μια εγκεφαλική και «αποστειρωμένη» ιστορική κατασκευή δεν θα μπορούσε να αγαπηθεί, όσο τα βιβλία σας. Πού βρίσκεται το προσωπικό σας βίωμα στις ιστορίες του κάθε σας βιβλίου;

Τα της ψυχής ελάχιστα έως καθόλου δεν έχουν αλλάξει στο διάβα των αιώνων. Ως εκ τούτου το προσωπικό βίωμα χωρά σε κάθε εποχή, τηρουμένων πάντα των αναλογιών. Στο Καλντερίμι ο ήρωάς μου ο Παράσχος αρχίζει να νιώθει πιο έντονα τη φτώχεια του όταν συγκρίνει τη ζωή του με εκείνη δύο πλούσιων συμμαθητών του στο Γυμνάσιο της εποχής. Βίωσα το ίδιο όταν δεκατριών ετών έφυγα από το χωριό μου και πήγα στο Γυμνάσιο στην Άρτα. Τότε που μπήκε η σύγκριση στη ζωή μου, τι έχει ο άλλος και δεν το έχω εγώ. Κι αυτό γιατί στο μικρό χωριό μου όλοι ζούσαμε κάτω από παρόμοιες οικονομικές συνθήκες, φτώχεια, την οποία δεν αντιλαμβανόμασταν.

psichogios kalpouzos kalnterimiΛέει και ο παππούς Αντίπας στο Καλντερίμι: «Κουβαλώ στην πλάτη μου ενενήντα εννιά χρόνια. Έτυχε να ιδώ τα ιστιοφόρα και τα ατμόπλοια, το λυχνάρι και το ηλεκτρικό, τα κάρα, τις άμαξες, το τραμ και τ’ αυτοκίνητα, τον φορτωμένο γάιδαρο και τ’ αεροπλάνο. Ποιος ξεύρει πού ακόμα θα φτάσει ο άνθρωπος. Όμως, έτσι συλλογίζομαι, όπου κι αν φτάσει, μερικά πράματα δε θ’ αλλάξουν ποτέ. Αίμα θα κυλάει στις φλέβες του, θα πονάει, θα χαίρεται, θα παθιάζεται για το θηλυκό ή το αρσενικό…». Πέραν αυτών θα πρέπει να αναλύσουμε και τι σημαίνει βίωμα. Σε βίωμα μετατρέπονται και τα αναγνώσματά μας, όπως και οι μαρτυρίες τρίτων. Διηθούνται μέσα μας και αποτυπώνονται στη γραφή, χωρίς να είναι πάντοτε ευδιάκριτη η προέλευσή τους.

Εμβαθύνοντας κάθε φορά σε μια ιστορική περίοδο πιστεύετε ότι μπορούμε να διδαχτούμε από το παρελθόν μας ή ό,τι κι αν κάνουμε η ιστορία θα επαναλαμβάνεται σαν τραγωδία και σαν φάρσα;

Μπορεί κάποια γεγονότα να φαίνεται ότι επαναλαμβάνονται, όμως αυτό συμβαίνει κάτω από διαφορετικές συνθήκες. Όπως είναι λάθος να κρίνουμε παλιότερες εποχές με βάση όσα ισχύουν σήμερα, ομοίως είναι λάθος να πιστεύουμε στην πανομοιότυπη επανάληψη των ιστορικών γεγονότων. Ωστόσο μπορούμε να διδαχτούμε από το παρελθόν. Αρκεί να το αναλύσουμε σωστά και να αναζητήσουμε τα ανθρώπινα πάθη ή και τις ανθρώπινες αρετές που οδήγησαν στο ένα ή στο άλλο γεγονός.

Κυρίως να σκύψουμε στην αλαζονική συμπεριφορά και στην αρχομανία είτε μέσω της πολιτικής είτε της οικονομικής ισχύος, ήτοι στις πληγές απ’ όπου πηγάζουν τα μέγιστα κακά.

Αυτό άπτεται στα της ψυχής, που, όπως προανέφερα, παραμένουν σχεδόν ίδια στο κύλημα του χρόνου. Κυρίως να σκύψουμε στην αλαζονική συμπεριφορά και στην αρχομανία είτε μέσω της πολιτικής είτε της οικονομικής ισχύος, ήτοι στις πληγές απ’ όπου πηγάζουν τα μέγιστα κακά. Να σκύψουμε και στην πνευματική καλλιέργεια του λαού, η οποία μπορεί να υψώσει αναχώματα σε κάθε άρπαγα των ζωών μας. Χωρίς υποτακτικούς δε στέκεται όρθιος κανένας τύραννος.

Τα ιστορικά μυθιστορήματα τις τελευταίες δεκαετίες είναι πολύ ψηλά στις προτιμήσεις των αναγνωστών. Εσείς ως αναγνώστης διαβάζετε ιστορικά μυθιστορήματα [ελληνικά ή μεταφρασμένα]; Έχετε ξεχωρίσει κάποια;

Τα πλέον ευπώλητα βιβλία δεν ανήκουν στην κατηγορία του ιστορικού μυθιστορήματος. Ανεξαρτήτως αυτού, διαβάζω ιστορικά μυθιστορήματα. Ενδεικτικά αναφέρω από τα νεότερα: Τα πριμαρόλια της Κακούρη, Πολυφίλητη του Ψυλλάκη και Η Παναγιά της θάλασσας του Φαλκόνες, και από τα παλαιότερα: Ο κοτζάμπασης του καστρόπυργου του Καραγάτση, Ματωμένα χώματα της Σωτηρίου και Πριγκηπέσα Ιζαμπώ του Τερζάκη.


 Ο ΚΩΣΤΑΣ ΑΓΟΡΑΣΤΟΣ είναι δημοσιογράφος.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Αθηνόδωρος Μεταλλίδης: «Το βιβλίο μου αποβλέπει στη δημιουργία ενός ηθικού πλαισίου για τη δράση των υπηρεσιών πληροφοριών»

Αθηνόδωρος Μεταλλίδης: «Το βιβλίο μου αποβλέπει στη δημιουργία ενός ηθικού πλαισίου για τη δράση των υπηρεσιών πληροφοριών»

Μια επίκαιρη συνέντευξη με τον Αθηνόδωρο Μεταλλίδη, με αφορμή το βιβλίο του «Intelligence: το ηθικό δίλημμα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ποιότητα. «Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες, στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν τις απειλές, καταλήγουν να βλάπτουν το αξιακό τους σύστημα».

...
5 λεπτά με την Ειρήνη Παραδεισανού

5 λεπτά με την Ειρήνη Παραδεισανού

Πέντε λεπτά με μια ποιήτρια. Σήμερα, η Ειρήνη Παραδεισανού, για την ποιητική συλλογή της «Αγέννητο άγαλμα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν. © για τη φωτογραφία: Stratos Prousalis Photography

Επιμέλεια: Book Press

...
5 λεπτά με την Αντωνία Κώστα-Φώτη

5 λεπτά με την Αντωνία Κώστα-Φώτη

Πέντε λεπτά με έναν συγγραφέα. Σήμερα, η Αντωνία Κώστα-Φώτη, για το βιβλίο της «Σαρ Πούχι» (εκδ. Ναυτίλος).

Επιμέλεια: Book Press

Τι είναι το Σαρ Πούχι του τίτλου; Πώς μας εισάγει στα διηγήματα;

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Εκδήλωση για το βιβλίο του Βασίλη Κολώνα «Η Πόλις: Ο αστικός χώρος στον Κ.Π. Καβάφη»

Εκδήλωση για το βιβλίο του Βασίλη Κολώνα «Η Πόλις: Ο αστικός χώρος στον Κ.Π. Καβάφη»

Η εκδήλωση για το βιβλίο «Η Πόλις: Ο αστικός χώρος στον Κ.Π. Καβάφη», του Βασίλη Κολώνα (εκδ. University Studio Press) θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 19 Φεβρουαρίου 2025, στις 19:00, στο βιβλιοπωλείο Επί Λέξει.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Βάσος Καπάνταης, Σχέδια και Γλυπτά»: Έκθεση στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος

«Βάσος Καπάνταης, Σχέδια και Γλυπτά»: Έκθεση στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος

Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος παρουσιάζει την έκθεση «Βάσος Καπάνταης. Σχέδια και Γλυπτά» από τις 12 Φεβρουαρίου έως τις 31 Μαΐου 2025. Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν στις 12 Φεβρουαρίου. 

Επιμέλεια: Book Press

...
Μαρία Ζάχου: «Ψάχνω μέσα στο πλήθος να συναντήσω «Αυτόν» που χρειάζεται όσα γράφω»

Μαρία Ζάχου: «Ψάχνω μέσα στο πλήθος να συναντήσω «Αυτόν» που χρειάζεται όσα γράφω»

Η Μαρία Ζάχου μας συστήθηκε πρόσφατα με την ποιητική της συλλογή «Woman in a box» (εκδ. Βακχικόν).

Επιμέλεια: Book Press

Τι απαντάτε σε όσους θα πουν: ακόμη ένας ποιητής; Τι το καινούργιο φέρνει;

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Στη σκόνη» της Μοργκάνα Κρέτζμαν (προδημοσίευση)

«Στη σκόνη» της Μοργκάνα Κρέτζμαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Βραζιλιάνας Μοργκάνα Κρέτζμαν [Morgana Kretzmann] «Στη σκόνη» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κωστας Αγοραστός

Ρόδια και Τσιγάρα

...
«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...
«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ