Από τη γη μέχρι τα αστέρια - Μητέρες από την Κύπρο

Το καινοτόμο βιβλίο Από τη γη μέχρι τα αστέρια είναι γραμμένο από τη Μαρίνα Μιχαηλίδου - Καδή και την Μεχβές Μπεΐτογλου στα ελληνικά και στα τουρκικά και απευθύνεται τόσο στους ελληνόφωνους όσο και στους τουρκόφωνους μικρούς αναγνώστες. Το εγχείρημα αυτό αναδεικνύει την οικουμενικότητα θεμάτων όπως ο πόλεμος και οι ολέθριες επιπτώσεις του στον ψυχισμό και στις ζωές των ανθρώπων, ενώ συνάμα αποτελεί και μια συμβολή στη φιλία του κυπριακού και τουρκικού λαού.

Η Μαρίνα Μιχαηλίδου- Καδή γεννήθηκε στη Λεμεσό και ζει στη Λευκωσία της Κύπρου. Με σπουδές ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης και διδακτορικό στη διαχείριση φυσικών πόρων του Πανεπιστημίου Cornell, είναι μέχρι σήμερα συγγραφέας έξι βιβλίων για μικρά παιδιά από τα οποία τα τρία έχουν διακριθεί ή βραβευθεί. Το βιβλίο Το χαμόγελο της Σεμέλης (2011) από τη Βιβλιογραφική Εταιρεία Κύπρου, Ο Νικόλας και η Έλλη (2012) πήρε το Κυπριακό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για Μικρά Παιδιά, ενώ επελέγη για τη βραχεία λίστα του εικονογραφημένου παιδικού βιβλίου του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου και Το κόκκινο φόρεμα της Σαβέλ (2013) που διακρίθηκε στον 1ο Διεθνή λογοτεχνικό Διαγωνισμό για το «Χαμόγελο του Παιδιού» και επελέγη στη βραχεία λίστα των υποψήφιων βιβλίων για το Κυπριακό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για Μικρά Παιδιά (2014).

Η Μεχβές Μπεΐτογλου γεννήθηκε στη Λευκωσία, σπούδασε Διεθνείς Σχέσεις και Ευρωπαϊκές Υποθέσεις στην Κύπρο και στην Ιταλία και τώρα ζει στην κατεχόμενη Κερύνεια. Από το 2000 έχει ενεργό δράση σε προγράμματα που προωθούν την ειρήνη και τη συμφιλίωση, Αυτό είναι το πρώτο της βιβλίο.Σ' όλα τα βιβλία της Μαρίνας Μιχαηλίδου- Καδή διακρίνονται επιρροές από τις σπουδές της. Η διακριτική και διεισδυτική συγχρόνως ματιά της στην ψυχολογία των μυθοπλαστικών ηρώων και η προβολή ενός αυτόνομου παιδιού που παρά την αφέλεια και την παιδικότητά του αντιμετωπίζει με κριτική ματιά αλλά και με συναίσθημα τα γεγονότα γύρω του, χαρακτηρίζουν τόσο τη Σεμέλη του Χαμόγελου όσο και τον Νικόλα και τη Σαβέλ των άλλων της βιβλίων. Και τα τρία βιβλία διακρίνονται για την οικολογική και κοινωνική ευαισθησία, για την αγάπη για τον άλλο, ενώ η αλληγορία και ο συμβολισμός στα βιβλία της Ο Νικόλας και η Έλλη και Το Κόκκινο φόρεμα της Σαβέλ συντείνουν στις πολλαπλές αναγνώσεις και στην πολυσημία των κειμένων.

Στο Από τη γη μέχρι τα αστέρια κυρίαρχη μυθοπλαστική μορφή είναι η μητέρα ενός ανήλικου παιδιού. Ωστόσο ο μονόλογός της, το γράμμα που του απευθύνει -και είναι η πρώτη ολοσέλιδη εικονογράφηση που προσδιορίζει το είδος του κειμενικού λόγου, καθώς και οι εξωκειμενικές συνεντεύξεις της Μ. Μιχαηλίδου- Καδή- δομεί την προσωπικότητα του παιδιού, μελλοντικού κριτικού πολίτη, με τον ίδιο ανθρωπισμό που διακρίνει και τους άλλους ανήλικους ήρωές της.

Με ιδιαίτερη τρυφερότητα, λόγο απλό και βαθύτατα ανθρώπινο οι δύο συγγραφείς αποτυπώνουν τη σχέση μητέρας- παιδιού από την κυοφορία του ως τα πρώτα σχολικά χρόνια

Με ιδιαίτερη τρυφερότητα, λόγο απλό και βαθύτατα ανθρώπινο οι δύο συγγραφείς αποτυπώνουν τη σχέση μητέρας- παιδιού από την κυοφορία του ως τα πρώτα σχολικά χρόνια, από το «μικρό θαύμα» της πρώτης αγκαλιάς ως τον πρώτο αποχωρισμό την πρώτη μέρα στο σχολείο και παραπέρα. Εκτός από την ανάδειξη της άδολης και ανυστερόβουλης μητρικής αγάπης, της σχέσης μητέρας- παιδιού, της ανάγκης για αδιάκοπο διάλογο, για αφοσίωση στο μεγάλωμά του και ουσιαστική επαφή μαζί του που συμβάλλει καθοριστικά στη διάπλαση της προσωπικότητας και του χαρακτήρα του, οι συγγραφείς προβάλλουν και την αγωνία για το μέλλον του παιδιού της που γεννήθηκε σε έναν τόπο που έχει πολλαπλά δεινοπαθήσει από τους πολέμους και τις καταστροφές .Έτσι, η μητέρα με συγκίνηση και σύνεση συγχρόνως αναφέρεται στις επιπτώσεις του πολέμου στη ζωή των ανθρώπων και συγκεκριμένα της διχοτόμησης της Κύπρου στην καθημερινότητα και στην ψυχή των κατοίκων της. Η αποκάλυψη του ονόματος της χώρας προς το τέλος της αφήγησης προσδίδει οικουμενικότητα στις έννοιες του κειμένου.

Η κυρίαρχη αντίθεση ανάμεσα στην ευδαιμονία του φυσικού περιβάλλοντος του τόπου και στη στέρηση της ελευθερίας των κατοίκων του σηματοδοτεί τις απώλειες σε κάθε επίπεδο από τον πόλεμο. 

Μέσα από την πρωτοπρόσωπη αφήγηση της μυθοπλαστικής μητέρας και την απεύθυνση προς το μικρό παιδί της, οι συγγραφείς αναφέρονται στις φυσικές ομορφιές της Κύπρου που αντιδιαστέλλονται με τις οδυνηρές επιπτώσεις της εισβολής και της διχοτόμησης του νησιού στους κατοίκους του. Η κυρίαρχη αντίθεση ανάμεσα στην ευδαιμονία του φυσικού περιβάλλοντος του τόπου και στη στέρηση της ελευθερίας των κατοίκων του σηματοδοτεί τις απώλειες σε κάθε επίπεδο από τον πόλεμο. Στην όμορφη χώρα, την «περιτριγυρισμένη από το μπλε της θάλασσας, με κάμπους και ψηλά βουνά , που φτάνουν μέχρι τα σύννεφα» και που «οι κάμποι γίνονταν κόκκινοι και κίτρινοι την Άνοιξη», μετά τον πόλεμο δεν υπάρχει πια ελευθερία κινήσεων, καθώς «η γραμμή χωρίζει τη χώρα μας στα δύο». Λέξεις όπως γραμμή, φραγμοί, συρματοπλέγματα, φόβος και φράσεις όπως «Μετά όμως ήρθε ο πόλεμος. Κάποιοι είδαν και έζησαν πολλά. Έχασαν αγαπημένα τους πρόσωπα, τα σπίτια τους και ό,τι αγαπούσαν», «ο φόβος έμεινε βαθιά ριζωμένος στις καρδιές των ανθρώπων» μεταδίδουν στο μικρό αναγνώστη , χωρίς εμπάθεια αλλά με αντικειμενικότητα και ευαισθησία τη ριζική αλλαγή στη ζωή των κατοίκων της Κύπρου. Η θέση των συγγραφέων διατυπώνεται στο τέλος της αφήγησης χωρίς διδακτισμό με την ευχή της μητέρας προς το παιδί της να μην κυριαρχείται από τον φόβο, αλλά από την αγάπη για κάθε άνθρωπο, να αποδέχεται τον Άλλο, ανεξάρτητα από την εθνικότητα ή τη θρησκεία του. Επιπρόσθετα, η επισήμανση ότι οικουμενικές έννοιες, όπως «αγάπη για τη Γη», η ειρήνη και η ισότητα αποτελούν προϋπόθεση για την ανεξαρτησία και την ελευθερία ενός κράτους διευρύνει τις ιδέες αυτές και τις απελευθερώνει από το στενά εθνικό τους περιεχόμενο.

Η εικονογράφος Αγγελική Πιλάτη δημιουργεί μια εικονιστική αφήγηση που ολοκληρώνει και επεκτείνει το κείμενο, συνομιλώντας δημιουργικά μαζί του. Χρησιμοποιώντας απαλά χρώματα και γραμμές που ενισχύουν την ευαισθησία του κειμενικού λόγου, αποδίδει λεπτομερώς και σε μεγέθυνση επιμέρους στοιχεία, σημαντικά για τη λεκτική αφήγηση. Π.χ. το δέντρο, με φύλλα και χωρίς φύλλα που δηλώνει και το πέρασμα του χρόνου με την αλλαγή των εποχών, ή τα ανθισμένα συρματοπλέγματα που συναιρούν τον πόλεμο, τη διχοτόμηση με την ελπίδα ελευθερίας και επανένωσης του νησιού. Γενικότερα, θα λέγαμε ότι η εικονογράφος με εικόνες που εμπλουτίζουν και αναπτύσσουν την αφήγηση δίνει τη δυνατότητα στο μικρό αναγνώστη να αναπληρώνει τα «αφηγηματικά κενά» του κειμένου, καλλιεργώντας τη δημιουργική του φαντασία.

Η δίγλωσση έκδοση αυτού του βιβλίου αποτελεί ένα τολμηρό και δύσκολο εγχείρημα που πρέπει να βρει μιμητές.

* Η Άντα Κατσίκη- Γκίβαλου είναι ομότιμη καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας του Π.Τ.Δ.Ε. του Ε.Κ.Π.Α.

Από τη γη μέχρι τα αστέρια