venturas 02

Συνέντευξη με τον ποιητή και μεταφραστή Ιωσήφ Βεντούρα με αφορμή το βιβλίο «Άσμα Ασμάτων – Το εβραϊκό κείμενο και οι ερμηνείες του» (εκδ. Νίκας).

Της Έλενας Χουζούρη

Το Άσμα Ασμάτων τοποθετείται στην κορυφή της ερωτικής ποίησης που γράφτηκε ποτέ και αποτελεί ένα από τα κορυφαία λογοτεχνήματα της παγκόσμιας λογοτεχνικής παράδοσης. Ωστόσο το πότε ακριβώς γράφτηκε, ποιος ή ποιοι το έγραψαν εξακολουθεί να είναι πεδίο συζητήσεων και διαφορετικών απόψεων από όσους, είτε επιχείρησαν να το μεταφράσουν είτε να το μελετήσουν. Το μόνο σίγουρο είναι ότι γράφτηκε στην εβραϊκή γλώσσα και μεταφράστηκε [αποδόθηκε για την ακρίβεια] για πρώτη φορά στην ελληνιστική γλώσσα, κυρίαρχη εκείνη την εποχή, από τους λεγόμενους «Εβδομήκοντα», μια ομάδα από ισάριθμους Ιουδαίους ελληνιστές της Αλεξάνδρειας τον 3ο π.Χ. αιώνα, επί Πτολεμαίου Β′ του Φιλάδελφου. Οι Εβδομήκοντα είχαν αναλάβει να μεταφράσουν όλα τα κείμενα τα οποία απαρτίζουν την Παλαιά Διαθήκη, τα οποία είχαν κατανείμει σε τρεις κατηγορίες. Το Άσμα Ασμάτων ανήκε στα «Ποιητικά».

Γύρω στο 90 π.Χ. μια συνέλευση ραβίνων, στη Γιαβνέ της Παλαιστίνης, συγκρότησε σε Κανόνα τα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης και τοποθέτησε το Ασμα Ασμάτων στην κατηγορία «Αγιόγραφα». Από τότε ακολούθησαν πολλές αποδόσεις του ποιήματος καθώς και σχετικές μελέτες. Στα καθ’ ημάς αναφέρω την απόδοση του Γιώργου Σεφέρη, του Γιοσέφ Ελιγιά και την αρτιότερη και των τριών, του Λευτέρη Παπαδόπουλου, ο οποίος τη χαρακτηρίζει ως μεταγραφή. Ωστόσο, έλειπε κάτι πολύ σημαντικό: Η κατά λέξη μετάφραση του Άσματος από τη μητρική του γλώσσα, δηλαδή την εβραϊκή. Αυτό ακριβώς επιχειρεί να κάνει ο ποιητής Ιωσήφ Βεντούρας με το βιβλίο του Άσμα Ασμάτων – Το εβραϊκό κείμενο και οι ερμηνείες του (εκδ. Νίκας), παραθέτοντας ταυτόχρονα με την ελληνική μετάφραση και το εβραϊκό κείμενο. Ο Βεντούρας όμως δεν αρκείται σ’ αυτό αλλά προχωρεί ακόμη περισσότερο παραθέτοντας μαζί με τους ελληνικούς και εβραϊκούς στίχους και τις πολλαπλές ερμηνείες του ποιήματος τόσο από εβραίους ραβίνους και λογίους όσο και χριστιανούς θεολόγους. Το όλο εγχείρημα αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον διότι φωτίζει αφενός τον αντίκτυπο που είχε το κορυφαίο αυτό ερωτικό ποίημα κατά την διάρκεια των αιώνων, αφετέρου τις θρησκευτικές και κοινωνικές πεποιθήσεις οι οποίες οδήγησαν στις διάφορες ερμηνείες του. Αποταθήκαμε λοιπόν στον ίδιο τον Ιωσήφ Βεντούρα για να μας αποκαλύψει περισσότερα για τη δική του μετάφραση του Άσματος.

שיר השירים

Κύριε Βεντούρα, το Άσμα Ασμάτων θεωρείται ένα από τα παλαιότερα ερωτικά ποιήματα που μας έχουν παραδοθεί, μια σπάνιας θερμοκρασίας ερωτική, ποιητική σύνθεση, και ταυτόχρονα εξαιρετικά τολμηρή. Με δεδομένο ότι έχουν προυπάρξει αρκετές αποδόσεις του ποιήματος στην ελληνική γλώσσα [θυμίζω Σεφέρη, Ελιγιά, Παπαδόπουλο] αλλά και σχετικές μελέτες, το δικό σας βιβλίο τι το καινούργιο έρχεται να προσθέσει ή να καταθέσει;

Όλες οι προηγούμενες εκδόσεις στην ουσία είναι ελεύθερες ποιητικές μεταφράσεις που δημιουργούν ερωτηματικά στους αναγνώστες τους σχετικά με την αυθεντικότητα της έννοιας κάθε λέξης που διαβάζουν. Είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται δίγλωσση έκδοση η οποία βασίζεται στο αυθεντικό κείμενο του εβραϊκού κανόνα. Σημειώνω ότι οι εβραϊκοί στίχοι συνοδεύονται με τη φωνητική τους μεταγραφή στα ελληνικά. Τέλος, στο βιβλίο υπάρχει μία ανθολόγηση σχολίων για κάθε στίχο χωριστά που αφορούν την κοσμική ερωτική ερμηνεία του ποιήματος, τη ραβινική και τη μυστικιστική ερμηνεία του.

asma asmaton 2 asma asmaton 4
   

Τι σας έκανε να ακολουθήσετε αυτήν την οδό προσέγγισης/συνομιλίας με το Άσμα; Είχατε την άποψη ότι κάτι δεν είχε ολοκληρωθεί έως σήμερα με τις προηγούμενες αποδόσεις ακόμα και με εκείνη την πρώτη, των Εβδομήκοντα στην Αλεξάνδρεια, τον 1ο αιώνα μ.Χ.;

Η μετάφραση των Εβδομήκοντα δεν γίνεται δεκτή από τον εβραϊκό κανόνα. Όπως επίσης σας ανέφερα οι μέχρι σήμερα μεταφράσεις δεν είναι πιστές αποδόσεις του κειμένου μια και οι συγγραφείς τους προσπάθησαν να αποδώσουν ποιητικά το Άσμα και όχι λέξη προς λέξη.

Οι μέχρι σήμερα μεταφράσεις δεν είναι πιστές αποδόσεις του κειμένου μια και οι συγγραφείς τους προσπάθησαν να αποδώσουν ποιητικά το Άσμα και όχι λέξη προς λέξη.

Ποιοι ήταν οι Εβδομήκοντα, τι ακριβώς έκαναν, πώς γνώριζαν για το Άσμα το οποίο, σε ποια γλώσσα ήταν αρχικά γραμμένο; Ή δεν υπήρχε γραπτό κείμενο αλλά μεταδιδόταν από στόμα σε στόμα μέσα στον χρόνο;

Οι 72 ραβίνοι που για συντομία ονομάστηκαν «Εβδομήκοντα» διάβασαν τις λέξεις του εβραϊκού κειμένου με τον δικό τους ερμηνευτικό τρόπο και η μετάφρασή τους είναι διαφορετική από την έννοια των λέξεων όπως αποδίδονται στον εβραϊκό κανόνα. Αυτό συνέβη διότι το εβραϊκό αλφάβητο δεν έχει φωνήεντα και οι λέξεις συνήθως δημιουργούνται από τον συνδυασμό τριών συμφώνων με αποτέλεσμα η έννοια τους να προκύπτει από τα φωνήεντα που θα προστεθούν προφορικά. Οι Εβραίοι λόγιοι Ραβίνοι από τον 6ο έως τον 10ο αιώνα πρόσθεσαν σημεία που αντιστοιχούν στα φωνήεντα και έτσι οριστικοποίησαν την έννοια κάθε λέξης της Βίβλου.

asma asmaton 3 asma asmaton 1
   

Μιλήστε μας, όπως κάνετε στο βιβλίο σας, για την πορεία που ακολούθησε το Άσμα ανά τους αιώνες καθώς και για την σχέση του με την αραβική ποίηση του Μεσαίωνα ή των τροβαδούρων εκείνης της περιόδου.

Είναι αυτονόητο ότι δεν μπορεί να υπάρχει επίδραση της αραβικής ποίησης και της ποίησης των τροβαδούρων στο Άσμα. Ωστόσο όλο το κείμενο είναι έντονα ερωτικό και πολλές φορές η ανάγνωσή του ανακαλεί στη μνήμη την αραβική ερωτική ποίηση όπως και την ποίηση του ανεκπλήρωτου εκλεπτυσμένου έρωτα (Fin Amor) των τροβαδούρων.

Όλο το κείμενο είναι έντονα ερωτικό και πολλές φορές η ανάγνωσή του ανακαλεί στη μνήμη την αραβική ερωτική ποίηση...

Γιατί πιστεύετε ότι τόσο οι Εβραίοι ραβίνοι και σχολιαστές του Άσματος όσο και οι αντίστοιχοί τους χριστιανοί θεολόγοι «κλείνουν τα μάτια» μπροστά στον ολοφάνερο αισθησιασμό του ποιήματος, στον δοξαστικό τόνο όσον αφορά την ερωτική συνεύρεση, στην τόλμη με την οποία εκφράζει τον έρωτά της η Σουλαμίτιδα, η γυναίκα του ποιήματος και θεωρούν ότι όλα αυτά δεν είναι παρά αλληγορίες θρησκευτικού, υμνητικού χαρακτήρα;

Τον 1ο αιώνα ο κορυφαίος ραβίνος Ακίβα υπερασπίστηκε την ένταξη του ποιήματος στον Κανόνα υποστηρίζοντας ότι το κείμενο θα πρέπει να διαβαστεί σαν μια αλληγορία της αγάπης της εβραϊκής Συναγωγής προς τον Μεγαλοδύναμο. Ο ραβίνος Ακίβα είχε εντυπωσιαστεί από την ποίηση του Άσματος και δεν θέλησε το κείμενο να χαθεί. Η Χριστιανική Εκκλησία συνέχισε αυτήν την παράδοση.

asma ex
 

Στο βιβλίο σας υιοθετείτε την αρκούντως ριζοσπαστική άποψη ότι το Άσμα Ασμάτων γράφτηκε από μια ανώνυμη γυναίκα στους ελληνιστικούς χρόνους, η οποία λόγω των εξαιρετικά συντηρητικών συνθηκών της εποχής, δεν θέλησε ποτέ να φανερωθεί – «αφανέρωτη» τη χαρακτηρίζετε. Τι σας έκανε να φτάσετε σ’ αυτό το συμπέρασμα;

Στο μεγαλύτερο μέρος του Άσματος επικρατεί η φωνή της Σουλαμίτιδας η οποία μιλά για τον έρωτά της με έναν τρόπο που μόνο μια γυναίκα θα μπορούσε να εκφράσει. Ο προσεκτικός αναγνώστης του Άσματος συμπεραίνει ότι μόνο αν όσα αναφέρονται σε αυτό αποτελούν αποκυήματα ονείρου ή φαντασίωσης είναι δυνατόν να είναι συμβατά με την ιστορική περίοδο της γραφής του που την τοποθετώ στους ελληνιστικούς χρόνους της Μέσης Ανατολής. Το ποίημα έχει επιρροές από την παράδοση της Σουμερίας, από τα επιθαλάμια τραγούδια μπροστά στους νυμφευόμενους, από τον Θεόκριτο, από την αιγυπτιακή ποίηση.

Μια γυναίκα που θα αποτολμούσε να γράψει ένα παρόμοιο ποίημα είναι φυσικό να μην το υπέγραφε με το όνομά της.

Μια γυναίκα που θα αποτολμούσε να γράψει ένα παρόμοιο ποίημα είναι φυσικό να μην το υπέγραφε με το όνομά της. Η πατριαρχική και ιδιαίτερα αυστηρή εβραϊκή κοινωνία της εποχής θα τη καταδίκαζε και θα της επέβαλε πολύ σκληρή ποινή.

Κύριε Βεντούρα, τι πιστεύετε ότι έχει προσφέρει στην παγκόσμια ποίηση το Άσμα Ασμάτων; Ποια είναι εκείνα τα στοιχεία του, υφολογικά, γλωσσικά, αλλά και ψυχοκινητικά, που το καθιστούν μοναδικό ανά τους αιώνες;

Είναι γνωστή η επιρροή που το Άσμα άσκησε διαχρονικά στην ποίηση. Η Κίρκη Κεφαλέα στο εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο της Κραταιά ως θάνατος αγάπη τεκμηριώνει τις επιρροές που ποιήματος στη νεοελληνική ποίηση όπως στον Σολωμό, στον Μαλακάση, στον Επισκοπόπουλο, στον Λαπαθιώτη, στον Εγγονόπουλο, στον Ελύτη, στον Σεφέρη, στον Σινόπουλο, στον Παπατσώνη κ.α.

Εσείς, ως ποιητής, αισθανθήκατε ότι όλη αυτή η συνομιλία με το Άσμα, πλούτισε την ποίηση σας;

Η ανάγνωση του Άσματος εμπλουτίζει τη γλωσσική παλέτα και έμμεσα ή άμεσα επηρεάζει τον ποιητή. Δεν θα μπορούσα να αποτελέσω εξαίρεση. Παρόλο ότι ελάχιστα ποιήματά μου είναι ερωτικά ωστόσο δεν σας κρύβω ότι το επόμενο βιβλίο μου θα έχει αντικείμενο την αγάπη.

* Η ΕΛΕΝΑ ΧΟΥΖΟΥΡΗ είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος. Τελευταίο της μυθιστόρημα, «Η σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού. Μια παλιά ιστορία» (εκδ. Πατάκη).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Έλενα Χουζούρη: «Η πολιτική προσφυγιά, ο ξεριζωμός και η διαγραφή από την πατρίδα, παραμένουν ανεπούλωτο τραύμα»

Έλενα Χουζούρη: «Η πολιτική προσφυγιά, ο ξεριζωμός και η διαγραφή από την πατρίδα, παραμένουν ανεπούλωτο τραύμα»

Mε αφορμή την επανέκδοση του μυθιστορήματός της «Πατρίδα από βαμβάκι» (εκδ. Πατάκη), η συγγραφέας Έλενα Χουζούρη μάς μιλάει για τη λιγότερη γνωστή ιστορία των ανθρώπων που αναγκάστηκαν να φύγουν από την Ελλάδα μετά το τέλος του Εμφυλίου και τη σημερινή συγκυρία με το πρόβλημα της μετανάστευσης και της προσφυγιάς.&nb...

Αλέξης Πανσέληνος: «Τα διηγήματα αυτά απηχούν την τάση μου για πολυπρόσωπες και πολυεπίπεδες αφηγήσεις»

Αλέξης Πανσέληνος: «Τα διηγήματα αυτά απηχούν την τάση μου για πολυπρόσωπες και πολυεπίπεδες αφηγήσεις»

Συνέντευξη με τον συγγραφέα Αλέξη Πανσέληνο με αφορμή την επανέκδοση του πρώτου του βιβλίου «Ιστορίες με σκύλους» (εκδ. Μεταίχμιο), μια συλλογή με τέσσερα εκτενή διηγήματα. Μια επιστροφή έπειτα από 42 συναπτά χρόνια στις συγγραφικές απαρχές του. Φωτογραφία: © Νίκος Κοκκαλιάς.

Συνέντευξη στον ...

Φώτης Καγγελάρης: «Δεν υπάρχει ''ελεύθερη'' τέχνη – είναι πάντα ένας συμβιβασμός και μια μεταμφίεση»

Φώτης Καγγελάρης: «Δεν υπάρχει ''ελεύθερη'' τέχνη – είναι πάντα ένας συμβιβασμός και μια μεταμφίεση»

Συνέντευξη με τον Διδάκτορα Ψυχοπαθολογίας και συγγραφέα Φώτη Καγγελάρη με αφορμή το βιβλίο του «Μια ιστορία της τέχνης. Από την μεριά της επιθυμίας» (εκδ. Παπαζήση). Μια πρωτότυτη θέαση της τέχνης και της άμεσης σχέσης που έχει με την ουσία της ζωής μας. 

Συνέντευξη στ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ