Βαγγέλης Ραπτόπουλος: «Δεν μπορώ να γράψω με τη σεμνοτυφία της εποχής του Παπαδιαμάντη»

Ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος γράφει τα τελευταία σαράντα, και βάλε, χρόνια – είτε πεζογραφία, είτε κείμενα γύρω από τη γραφή και την ανάγνωση της πεζογραφίας, εντάσσοντας σ' αυτά πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία.

Το πιο πρόσφατο βιβλίο του, με τίτλο Ό,τι καλύτερο μου έχει συμβεί, παρουσιάζει ιστορίες από τη ζωή του· ο συγγραφέας εξιστορεί –με τρόπο άλλοτε άμεσο, άλλοτε σκωπτικό, μα πάντα εξομολογητικό– μερικές από τις πιο ιδιαίτερες στιγμές της πορείας του, τους φόβους του, τις επιρροές του, τη συναναστροφή του με προσωπικότητες από τον χώρο των γραμμάτων και των τεχνών, τις νίκες αλλά και τις ήττες του. Ύστερα από μια προσεκτική ανάγνωση του χρονικού αυτού που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος, μιλήσαμε μαζί του για όσα μας κέντρισαν το ενδιαφέρον από τις διηγήσεις του.

Στο Ό,τι καλύτερο μου έχει συμβεί αναφέρετε μια παρατήρηση της Βάσιας Τζανακάρη, πως τα βιβλία σας αποδίδουν εύστοχα το κλίμα της εποχής που γράφτηκαν. Με αφορμή αυτήν την παρατήρηση, μπορείτε να εντοπίσετε το πώς έχει εξελιχθεί η τέχνη σας μέσα στα χρόνια, θεματικά, αλλά και υφολογικά; 

Η αποτύπωση της εκάστοτε εποχής δεν είναι δημοσιογραφική. Η λογοτεχνία το κάνει με έναν λοξό τρόπο, πιο περιεκτικό και ζωντανό. Τα πρώτα μου βιβλία, της δεκαετίας του ’80, εκφράζουν τη γενιά μου στη φάση της εφηβείας της. Είναι πιο μινιμαλιστικά. Τότε ήμουν πιο αρχάριος κι έτσι, τα βιβλία είναι γραμμένα με έναν λιτό τρόπο, με κοφτές και σύντομες προτάσεις, χωρίς πολλά επίθετα. Αυτός ο τρόπος γραφής ήταν μια συνθήκη που αποθεωνόταν εκείνα τα χρόνια. Βέβαια, σε μεγάλο βαθμό ήταν και μία άμυνά μου, καθώς είχα μειωμένη ευχέρεια να εκφραστώ. Τα τελευταία χρόνια γράφω με έναν πιο εξπρεσιονιστικό τρόπο, με πιο φορτωμένο λόγο και μακροπερίοδες φράσεις. Η αλλαγή ύφους συνοδεύεται και από την αλλαγή στο περιεχόμενο. Στα πρώτα μου βιβλία περιγράφω παρέες, υπάρχει μια αίσθηση ορατής συλλογικότητας. Αντιθέτως, στη δεκαετία του ’90 εξερευνώ τον ατομικισμό ως εφιάλτη: οι πρωταγωνιστές είναι τέρατα κλεισμένα στο κουκούλι τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Λούλα. Η θεατρική ομάδα Elephas Tiliensis, που αποτελείται από νεαρά παιδιά, ανέβασε τη «Λούλα» στο θέατρο. Μου είπαν πως το βιβλίο μιλάει για την κοινωνία που μεγάλωσαν οι ίδιοι, η οποία αναζητά την ηδονή πάση θυσία, αλλά δεν μπορεί να τη βρει. Παραμένει ανοργασμική, επειδή τα έχει εμπορευματοποιήσει όλα. Η φιλία και ο έρωτας είναι καταστάσεις που υφέρπουν προς τη συλλογικότητα. Βγαίνεις από το θλιβερό «εγώ» σου. 

Από την Πιο κρυφή πληγή –η οποία ξεκινά με τους Αγανακτισμένους κι εξερευνά τα Δεκεμβριανά του ’44– υπάρχει έντονη πολιτικοποίηση των θεμάτων μου κι επομένως, μια επαναφορά της συλλογικότητας. Η Λεσβία ευθυγραμμίζεται με τους νόμους για τη συμβίωση των ομόφυλων ζευγαριών. Δεν το έκανα επίτηδες, το είχα ήδη γράψει το βιβλίο – είναι προς επίρρωση αυτού που λέει η Βάσια. Στη Λεσβία εκφράζεται έντονα και η ρευστότητα του φύλου, όπως μου είπαν άλλωστε και άτομα από τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα. Η ηρωίδα αμφιταλαντεύεται, έλκεται και από άνδρες και από κοπέλες. Και φτάνουμε στον Άνθρωπο που έκαψε την Ελλάδα, όπου έχω μιμηθεί τα γεγονότα που ακολούθησαν τον θάνατο του Γρηγορόπουλου. Το βιβλίο είναι ένα παζλ αποτελούμενο από ημερολόγια κι επιστολές, αλλά και από ηλεκτρονικές πηγές, όπως θραύσματα από αναρτήσεις στο Facebook. Επιδιώκω να σατιρίσω τον ηλεκτρονικό τρόπο ενημέρωσης, που είναι ένα χάος από fake news. Στην ιστορία υπάρχει μια εξέγερση. Εκφράζονται τόσες πολλές, διαφορετικές πλευρές της, που εντέλει κανένας δεν γνωρίζει τι πραγματικά έχει συμβεί. Αναμειγνύω το πολιτικό σκηνικό και τα κοινωνικά θέματα με τη λογοτεχνία του φανταστικού και του τρόμου, καθώς εντάσσω το υπερφυσικό στοιχείο. Είναι ένα δώρο της σύγχρονης εποχής, να μπορώ να πάρω το συλλογικό υποκείμενο –έναν λαό– και να το εκφράσω με έναν χαρακτήρα που έχει υπερφυσικές ικανότητες.

Τα τελευταία χρόνια γράφω με έναν πιο εξπρεσιονιστικό τρόπο, με πιο φορτωμένο λόγο και μακροπερίοδες φράσεις. Η αλλαγή ύφους συνοδεύεται και από την αλλαγή στο περιεχόμενο. 

Δεν μπορώ να γράψω με τη σεμνοτυφία της εποχής του Παπαδιαμάντη. Στην εποχή μας το πορνό είναι πανταχού παρόν, οπότε γράφω για αυτό, για να εκφράσω πιστά την εποχή. Είναι μοιραίο. Αντίστοιχα, γιατί να μην χρησιμοποιήσω βωμολοχίες, όταν ο λαϊκός άνθρωπος τις χρησιμοποιεί με ευχαρίστηση, όταν αποτελούν αφηγηματικό μέσο για να εκφράσουν την παρακμή και τη διάλυση που ζούμε; 

Στο τελευταίο σας βιβλίο, εκτός των άλλων, αναφέρεστε σε πολλά σπουδαία πρόσωπα των Γραμμάτων και της Τέχνης – στον Κουμανταρέα, στον Ηλία Πετρόπουλο, στον Νίκο Παναγιωτόπουλο. Πώς διαμόρφωσε το έργο σας η αλληλεπίδραση που είχατε με τους ομοτέχνους σας ευρύτερα;

Η αλληλογραφία μας με τον Μένη επρόκειτο να εκδοθεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Είναι ένα ογκώδες βιβλίο. Περιέχει γράμματα μαθητείας, τα οποία συντάχθηκαν μία περίοδο που ταξίδευα στο εξωτερικό. Μαθητεύω δίπλα του. Παραδόξως μαθητεύει κι εκείνος, όντας ανορθόδοξος δάσκαλος. Μου εξομολογείται για τη ζωή του, γιατί εκείνος βρίσκεται στην ηλικία της εξομολόγησης – εγώ, στα είκοσι, τι να εξομολογηθώ! Αργότερα γίναμε πολύ στενοί φίλοι. Ακολούθησαν συγκρούσεις που αφορούσαν σε θέματα αισθητικής. Υιοθετούσα στοιχεία από την pulp λογοτεχνία, που η γενιά του τα έβλεπε ως περιφρονητέα. Μάλιστα, η αλληλογραφία μας τελειώνει με βαριές κουβέντες, που αφορούν σε ένα μυθιστόρημά μου, τον Μαύρο γάμο. 

Ο Παναγιωτόπουλος ήταν φανατικός αναγνώστης. Κάθε φορά που συναντιόμασταν, μας ρωτούσε, εμένα και τη γυναίκα μου, για τίτλους βιβλίων. Έπειτα από δυο-τρεις ημέρες, με έπαιρνε τηλέφωνο και μου έλεγε πως τα είχε διαβάσει, πως ήταν καταπληκτικά. Ένα από τα μείζονα προβλήματα του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου είναι πως οι σκηνοθέτες δεν διαβάζουν. Δεν εκπαιδεύονται στην αφήγηση ιστοριών με λόγια, οπότε τα σενάριά τους είναι προβληματικά. 

Σχετικά με τον Παναγιωτόπουλο, ήταν χάρμα να κάνεις παρέα μαζί του, ήταν μεγάλος χιουμορίστας. Όπως λέω και στο βιβλίο μου μου έκανε τρομερή εντύπωση όταν τον είδα στο φέρετρο, επειδή μόνο τότε κατάλαβα την πραγματική του ηλικία, καθώς ήταν η μόνη φορά που δεν γελούσε. Μεγάλωσε κατά δέκα ολόκληρα χρόνια, απότομα. Όταν συναντηθήκαμε για την κινηματογραφική διασκευή του Εργένη, είχαμε περάσει ένα ολόκληρο απόγευμα ανταλλάσοντας ανέκδοτα, μέχρι που με πήρε τηλέφωνο η γυναίκα μου για να επιστρέψω στο σπίτι. Ο Παναγιωτόπουλος ήταν φανατικός αναγνώστης. Κάθε φορά που συναντιόμασταν, μας ρωτούσε, εμένα και τη γυναίκα μου, για τίτλους βιβλίων. Έπειτα από δυο-τρεις ημέρες, με έπαιρνε τηλέφωνο και μου έλεγε πως τα είχε διαβάσει, πως ήταν καταπληκτικά. Ένα από τα μείζονα προβλήματα του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου είναι πως οι σκηνοθέτες δεν διαβάζουν. Δεν εκπαιδεύονται στην αφήγηση ιστοριών με λόγια, οπότε τα σενάριά τους είναι προβληματικά. 

Με τον Ηλία Πετρόπουλο μιλούσαμε από το Παρίσι, δεν ειδωθήκαμε ποτέ. Ήταν μέντοράς μου. Όταν είσαι μικρός, οι δάσκαλοί σου σου τυχαίνουν. Σε ώριμη ηλικία τους επιλέγεις εσύ πιο συνειδητά. Ήταν ο μόνος άνθρωπος του οποίου τα έργα εξηγούσαν αυτά που ενστικτωδώς είχα κάνει γράφοντας πορνογραφία. Με βοήθησε να συγκροτήσω τη σκέψη μου πάνω στο ζήτημα. Ένα άλλο σημαντικό πρόσωπο ήταν η Κάτια Λεμπέση. Ήταν η ιδιοκτήτρια των εκδόσεων Κέδρος. Ενδιαφερόταν περισσότερο για την πνευματικότητα, παρά για τα χρήματα. Έτρεφε μεγάλο σεβασμό για τους συγγραφείς, στεκόταν δίπλα τους, έδειχνε κατανόηση. 

Με ποιους Έλληνες ομοτέχνους σας αισθάνεστε συγγενέστερος συγγραφικά; 

Οι δάσκαλοί μου είναι πολλοί, ο κατάλογος δεν έχει τέλος. Ο Θεοτόκης, ο Βιζυηνός, ο Παπαδιαμάντης, ο Κάλβος, ο Ελύτης, ο Καββαδίας, ο Εμπειρίκος… Όσους και να αναφέρω, θα παραλείψω αρκετούς. Έχω διασκευάσει έργα παλαιών, έργα της Πηνελόπης Δέλτα και του Ροΐδη, έργα εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους. 

(...) θα πρέπει να επανέλθει μια αίσθηση του ιερού στις κοινωνίες μας, μια αίσθηση πνευματικότητας. Οι σύγχρονες ζωές είναι απομαγεμένες. Υγεία, πνευματικότητα και ιερότητα είναι για εμένα συναφή οικόπεδα. 

Τώρα ετοιμάζω ένα βιβλίο για τον Καζαντζάκη, που θα αφορά στην ερωτική του ζωή. Είναι γραμμένο από την πλευρά της πρώτης του γυναίκας, η οποία τον κατηγορούσε πως ο γάμος τους ήταν λευκός. Είναι ένα φιλόδοξο έργο, για έναν συγγραφέα που πρέσβευε τον ερωτικό ασκητισμό. Τα ονόματα είναι παραλλαγμένα: ακόμα και οι τίτλοι των βιβλίων του Καζαντζάκη αναφέρονται με άλλους, επινοημένους τίτλους. Ο Καζαντζάκης αναζητούσε το θείο. Είναι ένα θέμα που μοιάζει ντεμοντέ, αλλά εγώ το θεωρώ τρομακτικά επίκαιρο. Νομίζω πως θα πρέπει να επανέλθει μια αίσθηση του ιερού στις κοινωνίες μας, μια αίσθηση πνευματικότητας. Οι σύγχρονες ζωές είναι απομαγεμένες. Υγεία, πνευματικότητα και ιερότητα είναι για εμένα συναφή οικόπεδα. 

Πέρα από Έλληνες, όπως ο Καζαντζάκης και ο Εμπειρίκος, συχνά αναφέρεστε με αγάπη στους Αμερικανούς συγγραφείς. Έχετε συγγράψει κι ένα σχετικό βιβλίο για την αμερικανική κουλτούρα, το Η δική μου Αμερική. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της αμερικανικής πεζογραφίας που θαυμάζετε περισσότερο;

Εγώ ανήκω στην πρώτη πραγματικά αμερικανόπληκτη γενιά. Δεν είναι μόνο η πεζογραφία. Αναφέρομαι στην κουλτούρα γενικά, στον κινηματογράφο, στη μουσική και φυσικά, στη λογοτεχνία. Βέβαια, το βιβλίο Η δική μου Αμερική αναφέρεται κυρίως στην αμερικάνικη υποκουλτούρα, παρά στην κουλτούρα. Είναι μια συνηγορία του «pulp fiction». Εξηγεί πώς, σε μια εποχή παρακμιακή σαν τη δική μας, η κουλτούρα του pulp πάλλεται περισσότερο από ζωή απ’ ό,τι η υψηλή τέχνη. Η υψηλή τέχνη παραπέμπει σε αρχές του παρελθόντος, που δεν είναι πια σε ισχύ. Δεν μπορείς να γράψεις σαν τον Τόμας Μαν, όταν οι αξίες που διέπουν τα βιβλία του δεν είναι πλέον κυρίαρχες. 

Η υψηλή τέχνη παραπέμπει σε αρχές του παρελθόντος, που δεν είναι πια σε ισχύ. Δεν μπορείς να γράψεις σαν τον Τόμας Μαν, όταν οι αξίες που διέπουν τα βιβλία του δεν είναι πλέον κυρίαρχες. 

Από τους Αμερικάνους, υπάρχουν ορισμένοι ξεχωριστοί, «υβριδικοί» δημιουργοί, όπως ο Στίβεν Κινγκ. Τα βιβλία του έχουν βάθος κι αφηγηματική δεινότητα. Κι όμως, η θεματολογία του είναι συχνά φτηνιάρικη. Η ζωή έχει γεννήσει αυτό το κράμα, αυτό το υβρίδιο! Έχει μητέρα την ποιότητα και πατέρα τη φτήνια. Αυτά εξετάζω στο βιβλίο μου... Αντίστοιχο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο Μάικλ Κράιτον, ο οποίος μιλάει για τη Θεωρία του Χάους στο Τζουράσικ Παρκ. Η πρόζα του είναι συνηθισμένη, όμως η θεματολογία των βιβλίων του είναι εξαιρετική, συχνά προβοκατόρικη. Ύστερα, υπάρχουν ο Τζον Γκρίσαμ και ο Βρετανός Κλάιβ Μπάρκερ. Η πρόζα του Κλάιβ Μπάρκερ είναι πολύ δυναμική. Πρέπει να είσαι άσχετος με τη λογοτεχνία για να το αρνηθείς. 

Στα μέσα της δεκαετίας του '80, ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος με τον Μένη Κουμανταρέα και τη Λιλή, στο διαμέρισμα της οδού Αιγίνης στην Κυψέλη. Ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος το 1992 με την εκδότρια του Κέδρου, Κάτια Λεμπέση (αριστερά επάνω) και το 1995 στην Πάτμο, με τον σκηνοθέτη Νίκο Παναγιωτόπουλο (αριστερά κάτω).

Η σεξουαλικότητα των χαρακτήρων σας είναι σημαντική στις ιστορίες σας. Όμως, όπως γράφετε κι εσείς, το κατεστημένο συχνά προσβάλλεται από τον λογοτεχνικό ερωτισμό, με αποτέλεσμα τη λογοκρισία ή την αυτολογοκρισία. Υπήρξαν στιγμές που σας πολέμησαν ή, ακόμη, στιγμές που αυτολογοκριθήκατε; Θεωρείτε πως γίνατε πιο τολμηρός σε αυτό το κομμάτι μέσα στα χρόνια;

Είμαστε μια χώρα πολύ οπισθοδρομική σε αυτά τα θέματα. Ο Μέγας Ανατολικός του Εμπειρίκου –που είναι και ο εισηγητής της ψυχανάλυσης στην Ελλάδα– κυκλοφόρησε δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια μετά τον θάνατό του. Η Λεσβία, λόγω του τίτλου της, δεν έγινε δεκτή στα βιβλιοπωλεία της Βόρειας Ελλάδας. Ούτε στη βιτρίνα, ούτε στα ράφια. Οι βιβλιοπώλες φοβόντουσαν ότι θα κακοχαρακτηριστεί το βιβλιοπωλείο. Σε ποια ευρωπαϊκή χώρα γίνεται κάτι τέτοιο; Είναι τριτοκοσμικά όλα αυτά! Ισχυρίζονταν πως ο τίτλος είναι βρισιά κι εγώ αναρωτιόμουν πώς αλλιώς λέγεται αυτός ο σεξουαλικός προσανατολισμός, που άλλωστε είναι και αρχαία ελληνική λέξη... Ένα παιδί που το διάβαζε στο τραμ μου είπε πως το μισό βαγόνι άρχισε να τον προπηλακίζει, πως αναγκάστηκε να αποβιβαστεί νωρίτερα. Πήγε στο σπίτι του και έντυσε το βιβλίο, για να καλύψει τον τίτλο και να μην φαίνεται στα ΜΜΜ. Μια άλλη, σχετική, ιστορία είναι αυτή ενός κοριτσιού που με προσέγγισε έπειτα από μια παρουσίαση σε ένα επαρχιακό χωριό. Μου είπε ότι είναι λεσβία και με ρώτησε εάν η φίλη της, που δεν το είχε πει ακόμα στους γονείς της, μπορούσε να έρθει και να μου μιλήσει... Εκεί βεβαιώθηκα για το πόσο έντονο είναι το πρόβλημα στην επαρχία. Βαυκαλιζόμαστε ότι είμαστε παγκοσμιοποιημένοι, αλλά οι συνάνθρωποί μας βασανίζονται και διώκονται. Είναι πρωτογονισμός αυτό. Αντίστοιχα, για τη Λούλα γράφτηκαν τριάντα κριτικές, όλες εκ των οποίων ήταν κατεδαφιστικές – με εξαίρεση αυτή του Κουμανταρέα και του Κωστή Παπαγιώργη. Κάποιοι έγραψαν πως το βιβλίο έπρεπε να πολτοποιηθεί. 

Μια άλλη, σχετική, ιστορία είναι αυτή ενός κοριτσιού που με προσέγγισε έπειτα από μια παρουσίαση σε ένα επαρχιακό χωριό. Μου είπε ότι είναι λεσβία και με ρώτησε εάν η φίλη της, που δεν το είχε πει ακόμα στους γονείς της, μπορούσε να έρθει και να μου μιλήσει... Εκεί βεβαιώθηκα για το πόσο έντονο είναι το πρόβλημα στην επαρχία. Βαυκαλιζόμαστε ότι είμαστε παγκοσμιοποιημένοι, αλλά οι συνάνθρωποί μας βασανίζονται και διώκονται.

Τα πρώτα βήματά μου ήταν διστακτικά σε αυτό το θέμα. Ύστερα προχώρησα σε μια ωμότητα με τη Λούλα και τον Εργένη κι ύστερα, ο ερωτισμός ελαττώθηκε πάλι. Το σεξ στα βιβλία μου δεν υπάρχει ασύστολα, υπάρχει μόνο όταν δικαιολογείται από την αφήγηση της ιστορίας. Δεν γράφω ερωτικές σκηνές όταν δεν συνάδουν με το θέμα του βιβλίου.

Στο έργο σας εμφανίζονται και οι πολιτικοί προβληματισμοί σας, για το ΠΑΣΟΚ, για τα χρόνια της κρίσης. Η σχέση πολιτικής και τέχνης είναι ένα ευαίσθητο θέμα. Κάποιοι θεωρούν πως η τέχνη πρέπει να είναι ανόθευτη πολιτικά, άλλοι υποστηρίζουν πως κάθε σπουδαίο έργο έχει πολιτικό χαρακτήρα. Ποια είναι, για εσάς, η ιδανική σχέση μεταξύ τέχνης και πολιτικής;

Δεν υφίσταται κάποια ιδανική σχέση. Φυσικά, πιστεύω πως ακόμα και τα βιβλία που δεν έχουν σχέση με την πολιτική είναι κατά βάθος πολιτικά. Το να μην μιλάς για την πολιτική είναι από μόνο του μια πολιτική στάση. Ίσως, βέβαια, δεν είναι και τόσο καλό να κάνουμε τέτοιους αφορισμούς... Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που είναι πολιτικοποιημένοι και κάποιοι άλλοι που δεν είναι. Το σέβομαι αυτό. Υπάρχουν συγγραφείς όπως ο Τσίρκας, ο Βασιλικός και η Διδώ Σωτηρίου που γράφουν για θέματα πολιτικά. Υπάρχουν και άλλα βιβλία, που δεν είναι άμεσα πολιτικά, αλλά είναι κοινωνικά συνυφασμένα, με πολύ έντονο τρόπο. 

Δεν ξέρω εάν άκουσες το τραγούδι του Μιθριδάτη που κυκλοφόρησε προσφάτως και προκάλεσε σοκ. Δεν θα το πιστέψεις το πόσο πολιτικοποιημένο είναι, ασχέτως του εάν συμφωνείς ή διαφωνείς με τη θέση του. Είναι σαν μπροσούρα. Έμεινα ξερός μόλις το άκουσα. Ούτε τα τραγούδια του Θεοδωράκη και του Αγγελάκα δεν είναι τόσο έντονα πολιτικά. Ο Μιθριδάτης και τα Ημισκούμπρια έγραφαν κάτι χαριτωμένα, χιουμοριστικά κομμάτια· ποιος ξέρει τι συνέβη και του βγήκε κάτι τόσο πολιτικοποιημένο.

Στο καινούριο σας βιβλίο, αναρωτιέστε για το πού βρίσκεται η «ουσία» του έργου σας, στα μυθοπλαστικά ή στα αυτοβιογραφικά σας βιβλία; Έχετε ασχοληθεί εκτενώς με το είδος της αυτοβιογραφίας, του χρονικού. Μάλιστα, χαρακτηρίζετε την αυτοβιογραφία ως «αυτομυθοπλασία». Στον αντίποδα, τα μυθοπλαστικά βιβλία σας κρύβουν μέσα τους αυστηρώς προσωπικά σας βιώματα; 

Είναι «αυτομυθοπλασία» επειδή γράφεις για αυτά που σε κολακεύουν. Λειτουργεί δια της ελλείψεως, δια της απαλοιφής μυθοπλαστικά. Όταν έγραψα την Αυτοκρατορική μνήμη του αίματος, μου τηλεφώνησε ένας συγγραφέας και μου είπε: «Μπράβο ρε μπαγάσα, έγραψες την αλήθεια σου!» Στο βιβλίο ο πρωταγωνιστής έχει αιμομικτική σχέση με την αδερφή του. Έμεινα ξερός. [γελάει] 

Όταν έγραψα την Αυτοκρατορική μνήμη του αίματος, μου τηλεφώνησε ένας συγγραφέας και μου είπε: «Μπράβο ρε μπαγάσα, έγραψες την αλήθεια σου!» Στο βιβλίο ο πρωταγωνιστής έχει αιμομικτική σχέση με την αδερφή του. Έμεινα ξερός.

Καμιά φορά, οι γνωστοί μου που διαβάζουν τα βιβλία μου μου λένε: «Ο τάδε ήρωας θυμίζει αυτόν τον κοινό μας γνωστό...» Στη συγκεκριμένη περίπτωση, της Αυτοκρατορικής μνήμης, σκεπτόμουν τον μύθο του Οιδίποδα. Ήθελα να γράψω μια ιστορία για έναν συνειδητό αιμομίκτη, μια απόδειξη της παρακμής της εποχής μας, στον αντίποδα του Οιδίποδα. Εκείνη την ώρα, ό,τι έβρισκα από τη ζωή μου και ταίριαζε, το χρησιμοποιούσα. Αλλά αυτό που δεν αντιλαμβάνονται πολλοί είναι πως ξεκινώ από μία ιδέα που θέλω να ζωντανέψω κι απλώς χρησιμοποιώ επιμέρους αληθινά στοιχεία, ώστε να συμπαρασύρω τον αναγνώστη. Ώστε να είναι πειστικά τα όσα γράφω. 

Αναφέρεστε σε ένα ντοκιμαντέρ που ετοιμάζει ο σκηνοθέτης Σάββας Χουλιαράς, με θέμα τη ζωή σας. Μπορείτε να αποκαλύψετε περισσότερα γι' αυτό;

Το ντοκιμαντέρ είναι στη φάση του μοντάζ. Έχει άφθονο υλικό. Ο Σάββας με παρακολουθούσε επί ενάμιση χρόνο. Με ακολουθούσε όπου πήγαινα, στον χορό, στο κολυμβητήριο, στο εξοχικό μου. Ρωτούσε την κόρη μου, τη γυναίκα μου, διάφορους ανθρώπους, για εμένα. Το έκανε όλο μόνος του, δίχως κάποια παραγωγή, με μια μικρή φωτογραφική μηχανή που λειτουργούσε ως κάμερα. Μάζεψε ψίχουλο-ψίχουλο το υλικό που χρειαζόταν. Τον ενδιαφέρουν θέματα της «ζωής», οπότε πιστεύω ότι το ντοκιμαντέρ θα απευθύνεται σε πολύ κόσμο. 

Συνάντηση συγγραφέων και φίλων, το 1989 στην Καβάλα: [Ξεκινώντας από αριστερά] Αλέξανδρος Κοτζιάς, Βαγγέλης Ραπτόπουλος, Πέτρος Αμπατζόγλου, Αλέξης Ζήρας, Άλκηστις Σουλογιάννη, Γιώργος Χειμωνάς, Μένης Κουμανταρέας.

Αναφέρετε, επίσης, πως παραλίγο να σκηνοθετήσετε μια δική σας τηλεταινία. Για ποιον λόγο το εγχείρημα σταμάτησε στο «παραλίγο»; 

Ευτυχώς σταμάτησε στο «παραλίγο». [γελάει] Αυτό συνέβη παλιά, την περίοδο που η Ελλάδα πέρασε από την κρατική στην ιδιωτική τηλεόραση. Είχαμε προτείνει σε ένα κανάλι μια σειρά απαρτιζόμενη από δύο κύκλους. Κάθε επεισόδιο θα βασιζόταν σε ένα ελληνικό διήγημα και θα σκηνοθετούταν από διαφορετικό σκηνοθέτη. Μια ανθολογία, σαν το Black Mirror. Ενώ συνομιλούσα με τον παραγωγό, του είπα ότι λάτρευα το σινεμά, ότι ήθελα να σκηνοθετήσω. Μου πρότεινε να κάνω αίτηση ώστε να αναλάβω ένα επεισόδιο βασισμένο σε δικό μου διήγημα. Έκανα την αίτηση. Απορρίφτηκε. 

Έχω την αίσθηση ότι οι αποτυχίες μου με έχουν προφυλάξει από τρομερά δεινά, από πεπονόφλουδες που θα είχα πατήσει, είτε από απληστία, είτε από άγνοια κινδύνου.

Συχνά χρησιμοποιώ τη φράση «η αποτυχία ως δείκτης ασφαλείας». Έχω την αίσθηση ότι οι αποτυχίες μου με έχουν προφυλάξει από τρομερά δεινά, από πεπονόφλουδες που θα είχα πατήσει, είτε από απληστία είτε από άγνοια κινδύνου. Ακόμα και τώρα, σκέφτομαι από πόσα δεινά γλίτωσα που ματαιώθηκε το συγκεκριμένο πλάνο.

Ο Βαγγ. Ραπτόπουλος αντιγράφει το πρώτο του βιβλίο, «Κομματάκια», στη γραφομηχανή. Περιστέρι, 23.6.1978

Ποια είναι η μεγαλύτερη δυσκολία του να είναι κανείς συγγραφέας στην Ελλάδα; 

Αυτός που γράφει επειδή του το υπαγορεύει το ένστικτό του, θα γράψει, ο κόσμος να χαλάσει. Ακόμα κι εάν του εξηγήσουν ότι θα μαρτυρήσει φρικτά γράφοντας, θα το κάνει. Αυτός που το κάνει για να βρει εραστές ή ερωμένη, για να βγάλει χρήματα ή για άλλους λόγους πέραν της δημιουργικής διαδικασίας, ας το ξανασκεφτεί. Είμαστε μια χώρα στην οποία βασιλεύει η αναξιοκρατία. Αργά ή γρήγορα θα σκοντάψεις πάνω της. Είμαστε μια χώρα που δεν διαβάζει, οπότε ο συγγραφέας θα εισπράξει πολλές απογοητεύσεις από αυτό το γεγονός. Είμαστε μια χώρα της οποίας οι θεσμικοί παράγοντες αδιαφορούν βαθύτατα για τη λογοτεχνία, εκτός κι αν θέλουν να την εκμεταλλευτούν για τους δικούς τους σκοπούς. Όταν ήμουν μικρός, συγγραφείς όπως ο Σπύρος Πλασκοβίτης και ο Πέτρος Αμπατζόγλου θεωρούντο μείζονες. Σήμερα δεν τους θυμάται κανείς. Σε μια ξένη χώρα θα υπήρχε άλλη αντιμετώπιση, θα υπήρχε ένα σύστημα βιβλιοθηκών που θα διοργάνωνε εκδηλώσεις… Είναι αυτή η παροιμία που λέει ο Παπαδιαμάντης, «μικρό χωριό, μεγάλη κακία». Σε μια μικρή χώρα, θα αντιμετωπίσεις τον φθόνο, τις συγκρούσεις, την αναξιοκρατία, τους ανθρώπους που συνάπτουν λυκοφιλίες. 

Είναι αυτή η παροιμία που λέει ο Παπαδιαμάντης, «μικρό χωριό, μεγάλη κακία». Σε μια μικρή χώρα, θα αντιμετωπίσεις τον φθόνο, τις συγκρούσεις, την αναξιοκρατία, τους ανθρώπους που συνάπτουν λυκοφιλίες. 

Θα μπορούσε κανείς να τα αντιστρέψει όλα αυτά. Όσο μεγαλύτερες οι δυσκολίες, τόσο μεγαλύτερη και η πιθανότητα να δημιουργήσεις σπουδαία έργα. Οι μεγάλες δόξες και οι μεγάλες τιμές συχνά είναι φίμωτρα, κάνουν τον συγγραφέα μαλθακό. Επίσης, στη μικρή χώρα είναι ευκολότερο να εντοπίσεις τους συγγραφείς της, σε σχέση με μια μεγάλη χώρα στην οποία γράφουν πολλοί περισσότεροι. Ακόμα κι οι «ξεχασμένοι» θα έχουν για πάντα θέση στην ελληνική λογοτεχνία. Η κινηματογραφική διασκευή του Εργένη ήταν μεγάλη εμπορική επιτυχία. Εάν ήμουν Αμερικάνος, θα ζούσα ακόμη από τα εισιτήρια που είχε κόψει. Αυτό από τη μία πλευρά είναι αρνητικό, καθώς δεν υπάρχουν απολαβές. Από την άλλη, με ωθεί να δημιουργήσω, να γράψω, να μην επαναπαυτώ στις δάφνες μου. 

Ποια θεωρείτε πως είναι η μεγαλύτερη επιτυχία σας ως συγγραφέας μέσα στα χρόνια; 

Περίεργος όρος η «επιτυχία». Ο Μέλβιλ γνώρισε ασύλληπτη επιτυχία. Ολόκληρα πλήθη συνωθούνταν στις προκυμαίες όπου έφταναν τα καράβια με τα πρώτα του βιβλία. Πέθανε αυτοεξόριστος, αντιμέτωπος με την περιφρόνηση και την αδιαφορία για το μείζον έργο του, το Μόμπι Ντικ. Αντίστοιχα, ο Φιτζέραλντ δεν γνώρισε την επιτυχία για τον Μεγάλο Γκάτσμπυ, αλλά για το πρώτο του βιβλίο, που είναι μέτριο και λέγεται Η άλλη όψη του παραδείσου. Τέλος, ο Παπαδιαμάντης δεν είδε ποτέ, όσο ζούσε, βιβλίο του να τυπώνεται. 

Βλέπω τόσους ανθρώπους να έχουν φύγει πριν από την ώρα τους, να έχουν χρεοκοπήσει, να έχουν προσωπικά προβλήματα. Ναι λοιπόν, το πιο επιτυχημένο μου σημείο είναι το «τώρα», το οποίο συμπεριλαμβάνει όσα προηγήθηκαν.

Η επιτυχία μου κρύβεται σε περιστατικά όπως αυτό με την κοπέλα που με προσέγγισε στο επαρχιακό χωριό που παρουσίασα τη Λεσβία. Ήταν πολύ συγκινητικό. Αντίστοιχα, σε ένα σπίτι φίλων, η προέφηβη κόρη τους ρώτησε τους γονείς της εάν μπορούσε να διαβάσει ένα βιβλίο μου από τη βιβλιοθήκη τους. Πήγε και πήρε τη Λεσβία. Με έκανε να δω μιαν άλλη όψη της υπόθεσης, απαλλαγμένη από τον συντηρητισμό. 

Το πιο επιτυχημένο μου σημείο είναι αυτό που βρίσκομαι τώρα – δίχως να το λέω από έπαρση. Εκτιμώ το ότι είμαι σε θέση να γράψω ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο όπως το Ό,τι καλύτερο μου έχει συμβεί. Τα πράγματα για τα οποία νιώθω ευγνώμων στη ζωή μου είναι πολλά: η κόρη μου, τα βιβλία μου, το ότι ζω. Βλέπω τόσους ανθρώπους να έχουν φύγει πριν από την ώρα τους, να έχουν χρεοκοπήσει, να έχουν προσωπικά προβλήματα. Ναι λοιπόν, το πιο επιτυχημένο μου σημείο είναι το «τώρα», το οποίο συμπεριλαμβάνει όσα προηγήθηκαν: το ότι ο κόσμος διάβασε τα βιβλία μου, το ότι μου δόθηκε η ευκαιρία να κάνω αυτό που κάνω, κι όχι μια δουλειά που θα στερούσε την ικμάδα που αφιερώνω στο γράψιμο. Οι αναγνώστες του Ό,τι καλύτερο… συχνά μου λένε πως εκπέμπει μια συμφιλίωση με τον εαυτό μου, που τους ωθεί να σκεφτούν αντίστοιχα. Μου φαίνεται μεγάλη επιτυχία!

* Ο ΣΟΛΩΝΑΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ είναι φοιτητής Φαρμακευτικής. Αρθρογραφεί και γράφει πεζογραφία.