Η τριλογία του Ξένου

Τρία μυθιστορήματα του J.M. Coetzee, τα οποία αποτελούν άτυπη τριλογία για το απαρτχάιντ, τη μετανάστευση και τις ανθρώπινες ψευδαισθήσεις.

Του Παναγιώτη Γούτα

Οι εκδόσεις Μεταίχμιο αποφάσισαν να συγκεντρώσουν το διασκορπισμένο εδώ κι εκεί μεταφρασμένο έργο του Κουτσί, κι έτσι μας συστήνουν, ή μας επανασυστήνουν, μερικά από τα πιο εμβληματικά βιβλία του σημαντικότατου νοτιοαφρικανού συγγραφέα, όπως Τα χρόνια του σιδήρου, το Περιμένοντας τους βαρβάρους και το πολύ πρόσφατο Η παιδική ηλικία του Ιησού.

Μυθιστορήματα που αποτελούν τρόπον τινά μια άτυπη τριλογία, με σταθερούς θεματολογικούς άξονες το απαρτχάιντ, τα γηρατειά, τον άλλον, τον ξένο, τη μετανάστευση, την ατομική ταυτότητα και το κοινωνικό καλό, αλλά και τη βία, τη φθορά, τον θάνατο, τις ανθρώπινες ψευδαισθήσεις και τις παρανοήσεις του ανθρώπινου μυαλού. Ας σημειωθεί πως ο νοτιοαφρικανός συγγραφέας, από το 2002, μετακόμισε στην Αυστραλία, όπου και διαμένει.

Μια άτυπη τριλογία, με σταθερούς θεματολογικούς άξονες το απαρτχάιντ, τα γηρατειά, τον άλλον, τη μετανάστευση, την ατομική ταυτότητα, τη βία, τη φθορά, τον θάνατο

Τα χρόνια του σιδήρου

Όλο το μυθιστόρημα Τα χρόνια του σιδήρου είναι ένα σπαραχτικό και βαθιά ανθρώπινο γράμμα μιας λευκής, εβδομηντάχρονης Νοτιοαφρικανής που πάσχει από καρκίνο, στην κόρη της που ζει στην Αμερική, και αγνοεί την κρισιμότητα της υγείας της μητέρας της. Στην πραγματικότητα είναι μάλλον μια φωνή απόγνωσης από τη χώρα του απαρτχάιντ σε όλον τον πολιτισμένο κόσμο, που, ίσως, ζει ανυποψίαστος για όσα συμβαίνουν εκεί. Η ύπαρξη της κόρης είναι προφανώς ένα εύρημα, ένα λογοτεχνικό πρόσχημα για να υπάρξει ένα αόρατο αυτί που θα αφουγκραστεί τα μεγάλα θέματα της λογοτεχνίας που απασχολούν τον Κουτσί: σχέσεις μάνας-κόρης, γηρατειά, ανθρώπινη φθορά, ο άνθρωπος στον προθάλαμο του θανάτου, η αγωνία για το επέκεινα της ζωής, αλλά παράλληλα και κοινωνική ανισότητα, κοινωνικές και πολιτικές παθογένειες, ανθρώπινη εξαθλίωση, βία, ρατσισμός, πόλεμος, οδοφράγματα, απαρτχάιντ. Η εβδομηντάχρονη κυρία Κάρεν συμβιώνει με τον ρακοσυλλέκτη Βερκέιγ που τυχαία συναντά στην αυλή του σπιτιού της, τη μέρα που πληροφορείται για την κρισιμότητα της υγείας της από τον γιατρό της. Ανάμεσά τους δημιουργείται μια παράδοξη σχέση που διανύει διάφορες φάσεις, ώσπου να καταλήξει σε μια αμοιβαία αλληλοπεριχώρηση θαλπωρής, ζωής και συναισθημάτων. Ο Βερκέιγ, αρχέγονος, χοϊκός, στεγνός, λιγομίλητος, γνήσιος χαρακτήρας, ζει όπως ένα σκυλί, ή καλύτερα ζει όμοια με το σκυλί που μονίμως τον ακολουθεί και γαβγίζει και χώνει το μουσούδι του στο βρώμικο σώμα του. Η συμβίωση της κυρίας Κάρεν με τον ρακοσυλλέκτη, οι συζητήσεις τους (τον προορίζει μελλοντικά ως μεταφορέα του γράμματός της στο ταχυδρομείο για να σταλεί στην κόρη της), οι σιωπές τους, η ασυνεννοησία τους, όλα όσα ζουν με φόντο τα αιματηρά και αποτρόπαια συμβάντα του απαρτχάιντ, με τα οποία και οι δυο τους μοιραία θα εμπλακούν εξ αιτίας δύο νέων παιδιών που φιλοξενούνται στο σπίτι της και που καταδιώκονται από τους άνδρες της λευκής ρατσιστικής κυβέρνησης της χώρας, όλα τα παραπάνω αποτελούν έναν ύμνο ανθρωπιάς και πλησιάσματος του άλλου, του κοντινού, του χειροπιαστού, που οφείλουμε να το αγαπάμε «όπως αγαπά ένα σκυλί του δρόμου».

Πρόκειται για μια καταγραφή της ανθρώπινης εξαθλίωσης αλλά και μια ανάδυση του ατόμου από τον πυθμένα του θανάτου σε μια άλλη ζωή, ανθρωπινότερη και πιο ενσυναισθητική. Εξέλαβα αυτό το ιδιαίτερα καλογραμμένο βιβλίο ως μια ελεγεία για τη ζωή και τον θάνατο, για τη ζωή που φθίνει, αλλά και ως την έκφραση μιας ανυπότακτης ψυχής που αντιδρά ως τα υστερνά της για το άδικο που συμβαίνει γύρω της. Όμως σε ένα άλλο επίπεδο, πιο βαθύ και στοχαστικό, όλο το μυθιστόρημα του Κουτσί είναι η παρακαταθήκη μιας παλιότερης γενιάς που σβήνει και εκλείπει, στη νεότερη που παραμένει. Ο παλιός κόσμος που φεύγει και ο νέος που εγκαθιδρύεται. Αντιγράφω χαρακτηριστικές προτάσεις-σκέψεις της ηρωίδας από τη σελ. 236. «Η ζωή είναι χώμα ανάμεσα στα παπούτσια μας. Η ζωή είναι χώμα ανάμεσα στα δόντια μας. Η ζωή καταλήγει στο χώμα». Το μυθιστόρημα, που πρωτοκυκλοφόρησε στο εξωτερικό το 1990, αναφέρεται στα γεγονότα του 1986, στη Νότια Αφρική, την περίοδο του απαρτχάιντ.

alt Περιμένοντας τους βαρβάρους

Η σκόνη και το χώμα της Αφρικής ακολουθεί τους ήρωες του Κουτσί και στο Περιμένοντας τους βαρβάρους, που προϋπήρξε πάντως εκδοτικά από Τα χρόνια του σιδήρου. Σκόνη ανάμεσα στα μάτια, στα παντελόνια στρατιωτών, στα ρούχα του επιτρόπου στο προκεχωρημένο φυλάκιο της Αυτοκρατορίας. Η διαφορά με το προηγούμενο βιβλίο είναι ότι εδώ ο τόπος παραμένει απροσδιόριστος, υπονοείται βεβαίως πάλι η Νότιος Αφρική και το απαρντχάιντ, όμως, όπως μας αναφέρει ο μεταφραστής Μίλτος Φραγκόπουλος στο πολύ ενδιαφέρον εισαγωγικό του σημείωμα, ο Κουτσί βάζει στη χώρα που ξετυλίγεται η ιστορία να υπάρχουν διαστήματα χιονοπτώσεων (στο τέλος μάλιστα τα παιδιά μπροστά στα μάτια του βασικού ήρωα φτιάχνουν κι έναν χιονάνθρωπο) πράγμα σπάνιο για τις κλιματικές συνθήκες της Νοτίου Αφρικής. Η χρονιά έκδοσης του βιβλίου όμως στο εξωτερικό (1980) μας επιτρέπει να συσχετίσουμε και πάλι την αλληγορική και συμβολική ιστορία του με τις φυλετικές διακρίσεις και το απαρτχάιντ, που καταργήθηκε τον Ιούνιο του 1991. Σ’ αυτό το μυθιστόρημα ο Κουτσί συνομιλεί με το αριστουργηματικό ποίημα του Καβάφη, το Περιμένοντας τους βαρβάρους, που έδωσε και τον τίτλο στο βιβλίο. Σε ένα ακριανό κομμάτι κάποιας αυτοκρατορίας, η εξουσία, οι στρατιωτικοί και το Τρίτο Γραφείο πιστεύει πως στα σύνορα της χώρας υπάρχουν βάρβαροι που εποφθαλμιούν εκτάσεις στο εσωτερικό της. Γίνεται κάποια πλύση εγκεφάλου στους κατοίκους της Αυτοκρατορίας γι’ αυτόν τον διαφαινόμενο κίνδυνο και κάποιοι «διαφορετικοί» πολίτες της Αυτοκρατορίας που διαβιούν στα σύνορα ή έξω απ’ αυτά (κάτι φτωχοί, απελπισμένοι με πρωτόγονο οπλισμό και πρωτόγονη διάλεκτο) συλλαμβάνονται. Ο επίτροπος της πόλης κρατά μία από αυτές τις κοπέλες ως δούλα για οικιακές δουλειές, ανάμεσά τους όμως αναπτύσσεται μια ερωτική σχέση, στην αρχή λανθάνουσα, η οποία θα ολοκληρωθεί μετά τα μισά του βιβλίου. Ο επίτροπος νιώθοντας τύψεις για τα βασανιστήρια που υπέστη η κοπέλα από τον στρατό, που είχαν ως αποτέλεσμα και τον θάνατο του πατέρα της, αποφασίζει με ελάχιστη συνοδεία να κάνει ένα μακρύ ταξίδι μέχρι τα σύνορα της χώρας για να την παραδώσει στους δικούς της, αλλά και για να ανακαλύψει και ο ίδιος το μυστήριο με την ύπαρξη ή όχι των βαρβάρων. Το ταξίδι είναι μάλλον αποτυχημένο και όταν επιστρέφει στον προορισμό του, βρώμικος, πεινασμένος και εξαθλιωμένος, συλλαμβάνεται από τους στρατιωτικούς γιατί είχε επαφές και επικοινωνία με τον εχθρό της Αυτοκρατορίας.

Το βιβλίο εκφράζει την αγωνιώδη προσπάθεια ενός ανθρώπου να μην εκβαρβαριστεί από τη σκληρότητα και τον παραλογισμό των κατοίκων μιας φανταστικής (μήπως πραγματικής;) Αυτοκρατορίας

Όλο το βιβλίο εκφράζει την αγωνιώδη προσπάθεια ενός ανθρώπου να περισώσει με κάθε τίμημα την ανθρωπιά και τη λογική του, να μην εκβαρβαριστεί από τη σκληρότητα και τον παραλογισμό των κατοίκων μιας φανταστικής (μήπως πραγματικής;) Αυτοκρατορίας, που δεν μπορούσε να ζήσει ούτε λεπτό χωρίς τον φόβο και την ύπαρξη βαρβάρων, γιατί αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις. Ο επίτροπος είναι τρόπον τινά ο διαμεσολαβητής ή ο συμφιλιωτής του κόσμου των βαρβάρων με εκείνον της εξουσίας. Ο βάρβαρος, κατά Κουτσί, είναι ο άλλος, ο διαφορετικός, ο έξω από τις συνήθειες μας, τον πολιτισμό και τα όριά μας, και παρότι το βιβλίο πρωτοκυκλοφόρησε πριν από 34 χρόνια είναι εξαιρετικά επίκαιρο, αφού οι έννοιες της διαφορετικότητας, της ετερότητας και της προσέγγισης του άλλου μας απασχολούν τα τελευταία χρόνια έντονα, ιδιαίτερα με το μεταναστευτικό ζήτημα που έχει φουντώσει εδώ και κάποιες δεκαετίες. Στη σελ. 136 αποκαλύπτεται ο ρόλος του επιτρόπου, όπως τον ήθελε και τον φαντάστηκε ο συγγραφέας. Αντιγράφω: «Και να με τώρα εγώ, προσπαθώντας να διασώσω κάποιες σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους του μέλλοντος και τους ανθρώπους του παρελθόντος, επιστρέφοντας, με χίλιες συγνώμες, ένα σώμα που του ρουφήξαμε το αίμα – ο μεσάζων, ένα τσακάλι της Αυτοκρατορίας μασκαρεμένο σαν πρόβατο!»

alt Η παιδική ηλικία του Ιησού

Το Η παιδική ηλικία του Ιησού είναι το πιο πρόσφατο βιβλίο του νοτιοαφρικανού συγγραφέα. Κυκλοφόρησε το 2013. Ένας μεσήλικας, ονόματι Σιμόν και ο πεντάχρονος Νταβίντ έρχονται με πλοίο από το Μπέλσταρ στη Νοβίλα, άγνωστοι μεταξύ αγνώστων, με ένα παρελθόν ξεριζωμένο, ανύπαρκτο, δίχως αναμνήσεις. Η Νοβίλα είναι, προφανώς, ένας φανταστικός τόπος (ή καλύτερα ένας μη-τόπος κατά τα συμφραζόμενα, μια ουτοπία) που παραπέμπει όμως σε σοσιαλιστική ή χίπικη κοινότητα. Ο μικρός κρατούσε στα χέρια του μια επιστολή που θα τον βοηθούσε να αναγνωρίσει την πραγματική του μητέρα, και ο Σιμόν αναλαμβάνει υπό την προστασία του το παιδί, αποφασίζοντας να του εξασφαλίζει μια μητέρα και ένα ευτυχισμένο μέλλον. Όμως η επιστολή χάνεται αναπάντεχα στη διαδρομή, και ο Σιμόν, που δουλεύει λιμενεργάτης για να εξασφαλίσει τα προς το ζην, από διαίσθηση αναγνωρίζει στο πρόσωπο της Ινές, μιας μάλλον κακομαθημένης γυναίκας, ανέραστης και παρθένας στα τριάντα της χρόνια, που παίζει τένις και ζει με τα δύο της αδέλφια, το πρόσωπο της μητέρας του Νταβίντ. Όταν ο Νταβίντ πρέπει να πάει στο σχολείο, γύρω στα έξι του χρόνια, εκεί φαίνεται ότι πρόκειται για ένα διαφορετικό παιδί, που ωστόσο δεν συμφιλιώνεται με την ιδέα του σχολείου, της πειθαρχίας, των αριθμητικών πράξεων και της υπακοής σε δασκάλους. Οι δάσκαλοί του δεν εκτιμούν την γόνιμη φαντασία του και την ιδιαίτερη ευφυΐα του, τον αντιμετωπίζουν ως παραβατικό και προβληματικό. Η λύση που προτείνεται τόσο στον ίδιο όσο και στους, ας τους ονομάσουμε, κηδεμόνες του, είναι να φοιτήσει εσώκλειστος σ’ ένα σχολείο για ειδικά, απείθαρχα και ανυπότακτα παιδιά, κάνει τόσο την Ινές όσο και τον ίδιο τον μικρό να δυσανασχετήσουν. Τελικώς, επιστρέφουν στον παλιό τους ρόλο, γίνονται εκ νέου πρόσφυγες, θαρρείς διωγμένοι από την κοινωνία που θέτει όρους, νόμους και δεν αποδέχεται τους όποιους διαφορετικούς, και καταφεύγουν στο κέντρο μετεγκατάστασης μιας άλλης πόλης, ψάχνοντας για μια «καινούρια ζωή». Ένα βιβλίο γεμάτο αλληγορίες, υπαινιγμούς, συμβολισμούς, φιλοσοφικούς στοχασμούς, αλλά και παραλληλισμούς της ζωής κάποιων ανθρώπων δίχως παρελθόν και μέλλον, που ο κοινωνικός ιστός τους αποβάλει ως παρείσακτους, με το Θείο δράμα. Ένας ύμνος στις ανθρώπινες αξίες, στο πλησίασμα του άλλου, στη μετανάστευση, στην ατομική ταυτότητα. Μια παραβολική μεταφορά, τρόπον τινά, της παιδικής ηλικίας του Ιησού, εστιασμένη στο πρόσωπο ενός σύγχρονου μικρού μετανάστη, δίχως πατρίδα, δίχως μητέρα, δίχως αποδοχή, που ωστόσο, χάρη στο ιδιαίτερο χάρισμά του, καταφέρνει να συσπειρώσει ετερόκλητα πρόσωπα στο κυνηγητό μιας άγνωστης, ωστόσο καινούριας ζωής. Ένα παράξενα γοητευτικό ανάγνωσμα, ανοιχτό σε πολλαπλές ερμηνείες. Στο βιβλίο αυτό, όπως εύστοχα τονίστηκε από την κριτική, ο Κ. φλερτάρει με τον γερμανόφωνο μοντερνισμό του Κάφκα, του Μούζιλ, του Ρίλκε.

alt

Κοιτώντας εκ παραλλήλου τα σπουδαία αυτά μυθιστορήματα, καταλήγουμε σε κάποια κοινά συμπεράσματα:

1) Και στα τρία υπάρχει αναφορά στον παλιό κόσμο που καταρρέει και σ’ αυτόν που έρχεται, και που ίσως, στο μέλλον, αναζητήσει χνάρια και ερείπια του παλιού πολιτισμού που προϋπήρξε. Ακόμη και στο Η παιδική ηλικία του Ιησού, γίνεται αναφορά για αναζήτηση «καινούριας ζωής» ενώ περιγράφεται ο βλοσυρός παλιός κόσμος του ανταγωνισμού, της εξουσίας, του αποκλεισμού της διαφορετικότητας, ακόμα και σε φανταστικές κοινότητες που παραπέμπουν σε σοσιαλιστικά, βουδιστικά ή χίπικα πρότυπα.

2) Υπάρχουν κραυγές αγωνίας για άδικες καταστάσεις, σχεδόν φριχτές ή αποτρόπαιες, που ταλανίζουν τους ήρωες, οδηγώντας τους στα άκρα των αντοχών τους και της συνείδησής τους. Πάντα υπάρχουν φιλοσοφικοί στοχασμοί και μεταφυσικές αγωνίες, σε βαθμό που να υπονομεύεται ο όποιος ρεαλισμός του περιεχομένου των βιβλίων.

3) Κάποιοι από τους βασικούς ήρωες του Κουτσί είναι ακρωτηριασμένοι σωματικά (η κυρία Κάρεν έχει βγάλει τον μαστό της λόγω καρκίνου, η βάρβαρη δούλα είναι ανάπηρη-τυφλή και με σπασμένους αστραγάλους σχεδόν σ’ όλο το διάστημα που υπάρχει μέσα στην ιστορία) – ο μεταφραστής Φραγκόπουλος επισημαίνει πως το φαινόμενο του ακρωτηριασμού υπάρχει και σε ήρωες άλλων έργων του Κουτσί. Φυσικά ο σωματικός ακρωτηριασμός συνυπάρχει και με κάποιον ψυχικό ή συνειδησιακό ακρωτηριασμό, μια γενικευμένη άγνοια, που ωστόσο τους σώζει ή καλύτερα τους ηρωοποιεί στα μάτια του αναγνώστη.

Ο Κουτσί δεν ηθικολογεί, δεν κάνει κήρυγμα. Βλέπει ολιστικά τη ζωή, την ανθρώπινη μοίρα, την ιστορία, την ανθρώπινη περιπέτεια, και πάντα κρατάει αποστάσεις από τα γεγονότα

4) Οι χαρακτήρες του Κουτσί επωμίζονται οι ίδιοι το βάρος των αποφάσεών τους, των αντιλήψεων που έχουν για τη ζωή και της κοσμοθεωρίας τους. Έχουν μέχρι και αμφιβολίες για την ορθότητα της γνώμης τους, σε περιπτώσεις που έχουν προφανές δίκαιο να εξεγείρονται. Ωστόσο παραμένουν ευάλωτοι άνθρωποι, έρμαια της ιστορίας, των ανθρωπίνων ενστίκτων και, μάλλον, πλανημένοι. Ο Κουτσί μέσω αυτών δεν ηθικολογεί, δεν κάνει κήρυγμα, ούτε προσπαθεί να μας περάσει κάποια συγκεκριμένη ιδεολογία. Βλέπει ολιστικά τη ζωή, την ανθρώπινη μοίρα, την ιστορία, την ανθρώπινη περιπέτεια, και πάντα κρατάει ο ίδιος αποστάσεις από τα γεγονότα (αυτό γίνεται πιο ευδιάκριτο στα πιο πρόσφατα βιβλία του). Ακόμη και οι πρωταγωνιστές του τελευταίου βιβλίου του, διακατέχονται από ένα απόλυτα προσωπικό ήθος και μία πίστη, που ξενίζει, όμως που ωθεί τη ζωή τους και κατευθύνει τις αποφάσεις τους μέχρι τέλους.

5) Υπάρχει στους τίτλους των βιβλίων συχνά κάποια αλληγορία, κάτι συμβολικό ή κάποια σύνδεση με την ιστορία, τη θρησκεία ή την ποίηση. Ο επίτροπος πλένει τα πόδια της βάρβαρης-σκλάβας σχεδόν με κατάνυξη, θυμίζοντάς μας σκηνή από τον Μυστικό Δείπνο. Η ζωή του χαρισματικού προσφυγόπουλου Νταβίντ παραλληλίζεται με την παιδική ηλικία του Ιησού (κοντράρεται με τους δασκάλους του, ο άφθονος άρτος που υπάρχει και στα θαύματα του Χριστού, οι ενορατικές του ικανότητας, η περιπλάνηση-φυγή από τόπο σε τόπο κτλ.) ενώ οι λιμενεργάτες της συγκεκριμένης ιστορίας ανταλλάσσουν συχνά φιλοσοφικούς στοχασμούς ή απλώς λογικές σκέψεις, που ξενίζουν τον αναγνώστη. Υπάρχει ένα άχρονο, απροσδιόριστο σκηνικό που δεν ταυτίζεται με αληθινές συμπεριφορές, ενώ οι ήρωες, νιώθει κανείς, πως είναι αρχέγονοι, ή καλύτερα διακατέχονται από έναν παλλαϊκό, αρχέγονο ήθος και μια πίστη και αξιοπρέπεια άλλων εποχών. Επίσης φαίνεται πως ο ελληνικός πολιτισμός επηρέασε τη σκέψη και τις απόψεις του συγγραφέα (η κυρία Κάρεν ως συνταξιούχος καθηγήτρια λατινικών –μιας πεθαμένης γλώσσας, όπως λέει χαρακτηριστικά στον ρακοσυλλέκτη, όταν την ρωτά για το επάγγελμά της– μνημονεύει Θουκυδίδη, αλλού γίνεται αναφορά σε μια σπαρτιάτισσα δέσποινα, με καρδιά από σίδερο, που γεννάει γιους πολεμιστές για το έθνος, ενώ κι ο Καβάφης έχει την τιμητική του με το ποίημα με τους βαρβάρους, που όλο τους περίμεναν στην Αυτοκρατορία και όλο δεν εμφανίζονταν).

alt 6) Και κάτι τελευταίο: Τα δύο παλιότερα βιβλία του Κουτσί, θαρρεί ο αναγνώστης πως γράφτηκαν πρόσφατα, πως αφορούν σημερινές καταστάσεις, πως είναι επίκαιρα όσο ποτέ, ενώ γράφτηκαν πριν από αρκετά χρόνια. Ενώ το Η παιδική ηλικία του Ιησού, παρότι θίγει ζητήματα σημερινά (μετανάστευση, ετερότητα, εκπαιδευτικά στερεότυπα που διαιωνίζονται κτλ.) και είναι πρόσφατα γραμμένο, παραπέμπει σε αλληγορίες υπαρξιακού, θρησκευτικού ή βιβλικού τύπου, καθιστώντας το διαχρονικό.

Συμπερασματικά: Ο Κουτσί είναι ένας συγγραφέας παγκόσμιας εμβέλειας και εκφράζει πανανθρώπινες αξίες. Δεν είναι συγγραφέας της επιφάνειας, του εύκολου εντυπωσιασμού ή καταγραφέας απλώς μιας δυστοπικής κοινωνίας, στο πλαίσιο μιας γραφής αμφισβήτησης ενός γενικότερου πολιτικοοικονομικού συστήματος, που έχει επιβληθεί σε κοινωνίες και σε κράτη. Δεν είναι αρνητής καταστάσεων, δεν αδικεί κάποιους για να στηρίξει την αλήθεια κάποιων άλλων. Επίσης δεν τον ενδιαφέρει η ρεαλιστική απεικόνιση πραγμάτων και καταστάσεων, ούτε κάνει ένα είδος ντοκουμενταρίστικης λογοτεχνίας, με αυστηρές χρονολογίες, πρόσωπα, γεγονότα, προσδιορισμένους τόπους. Πρόκειται για έντονα στοχαστικό, συχνά με μεταφυσικές ανησυχίες, ουμανιστή συγγραφέα που μεταποιεί, πάντα με αφηγηματικό δόλο και συγγραφική δεινότητα, την ανθρώπινη περιπέτεια σε βαθιά, υπαινικτικά, συχνά αλληγορικά μυθιστορήματα, προκαλώντας και ξαφνιάζοντας συχνά την κριτική με τις θεματικές επιλογές του. Πήρε δύο βραβεία Μπούκερ (1983, 1999) και τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ (2003) για το σπουδαίο έως τώρα έργο του.

* Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΟΥΤΑΣ είναι συγγραφέας και εκπαιδευτικός στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Τελευταίο βιβλίο του, οι νουβέλες «Μποέμ και Ρικάρντο» (εκδ. Κέδρος).

Το κείμενο εκφωνήθηκε στις 27-5-2014, στο ΟΞΥΓΟΝΟ του ΜΕΤΑΙΧΜΙΟΥ, στη Θεσσαλονίκη, στο αφιέρωμα για τον Κουτσί