Του Κώστα Κατσουλάρη
You are not alone, said the sign; and also, No matter how far you sail, no matter where you hide, you will be searched out. Από το He and his man του J.M. CoetzeeΟταν το 2003 ο Τζ. Μ. Κουτσί τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας πολλοί περίμεναν ότι, όπως ακριβώς είχε συμβεί πρωθύστερα με τα δύο Μπούκερ, δεν θα εμφανιζόταν στην τελετή απονομής. Ωστόσο, ο μονήρης Νοτιοαφρικανός, που από το 2002 ζει σε αγρόκτημα κάπου στην Αυστραλία, όχι μόνο εμφανίστηκε αλλά διάβασε και έναν από τους πιο παράξενους και ιδιότυπους λόγους που έχουν ακουστεί στην Ακαδημία. Το κείμενο εκείνο, σε αντίθεση με τα ειωθότα, ήταν μυθοπλαστικό. Είχε τίτλο Αυτός κι ο άνθρωπός του (He and his man), με αναφορές σε μια από τις συγγραφικές εμμονές του Κουτσί, τον Ροβινσώνα, κι εμμέσως στην σχέση του συγγραφέα (He) με τον ήρωά του (his man).
Η μοναχική μορφή του Ντάνιελ Ντεφόε, ο Ροβινσώνας, κι ο «άνθρωπός του», ο Παρασκευάς, επανέρχονται στο έργο του Κουτσί, είτε ως μεταμοντέρνα παραλλαγή (βλ. Μια γυναίκα στο νησί του Ροβινσώνα) είτε με τη μορφή παρατηρήσεων και αναφορών (βλ. Ελίζαμπεθ Κοστέλο). Ο Ροβινσώνας, που ενσαρκώνει πότε τον κατακτητή-αποικιοκράτη και πότε τον αποξενωμένο από τον εαυτό του μοντέρνο άνθρωπο, αποτελεί άλλωστε μια ευρύτερη φιλοσοφική δεξαμενή από την οποία αρδεύονται και άλλοι χαρακτήρες του Κουτσί. Τέτοια είναι, έχουμε την εντύπωση, και η περίπτωση του «αργόστροφου» και δύσμορφου Μάικλ Κ, παρ' ότι ετούτος, καρφωμένος καθώς είναι στη γη και στη σιωπή, φέρνει στον νου και τον βουβό Παρασκευά.
Ο Μάικλ Κ γεννήθηκε με λαγώχειλο και στραβή μύτη, ενώ μεγάλο μέρος της παιδικής του ηλικίας το πέρασε σε ίδρυμα. Στα τριάντα ένα του, κηπουρός στον δήμο του Κέιπ Τάουν, αποφασίζει να φορτωθεί την άρρωστη μάνα του και να επιστρέψει μαζί της στην επαρχία, προσδοκώντας να ξαναβρεί τη γαλήνη μιας ζωής μακριά από τον εμφύλιο πόλεμο που μαίνεται στη χώρα. Αυτή θα είναι η απαρχή μιας μικρής οδύσσειας: εμπόλεμες ζώνες, φυλακές και στρατόπεδα, αλλά και ολιγόμηνη παραμονή σε αγρόκτημα κοντά στη γενέθλια γη όπου καταφέρνει να αναβιώσει μια βαθύτερη σχέση με τη φύση. Ο θάνατος της μάνας του από τις κακουχίες έχει σημάνει ωστόσο την έσχατη αποκοπή του: ο κόσμος παραμένει μέχρι τέλους απόλυτα ξένος και εχθρικός. Ο κύκλος θα κλείσει πολλούς μήνες μετά, όταν ο Μάικλ, εξαντλημένος από τον υποσιτισμό, επιστρέφει στο μητρικό σπίτι στο Κέιπ Τάουν. Τι έχει απομείνει, ωστόσο, από τον άνθρωπο που υπήρξε στην αρχή αυτής της πορείας; Τι απομένει από τον άνθρωπο όταν χάσει κάθε συναισθηματική επαφή με το περιβάλλον, όταν όλος ο κόσμος του μοιάζει με τεράστιο στρατόπεδο συγκέντρωσης;
Το μυθιστόρημα είναι χωρισμένο σε τρία μέρη. Το πρώτο και μεγαλύτερο καλύπτει, σε τρίτο πρόσωπο, ολόκληρη τη ζωή του Μάικλ Κ ως το σημείο που φυλακίζεται, για δεύτερη φορά, σε στρατόπεδο αναμόρφωσης. Στο δεύτερο μέρος παρακολουθούμε την αφήγηση του γιατρού που προσπαθεί να τον σώσει, καθώς ο Μάικλ αρνείται να δεχτεί τροφή σε καθεστώς αιχμαλωσίας. Στο τρίτο και μικρότερο μέρος ξαναβρίσκουμε την τριτοπρόσωπη αφήγηση της αρχής, παρακολουθώντας τον Μάικλ από την απόδρασή του ώς την επιστροφή του στο Κέιπ Τάουν. Αναμφίβολα, το κλειδί για το φιλοσοφικό και πολιτικό υπόβαθρο του έργου βρίσκεται στο δεύτερο μέρος, στη φωνή του ανθρωπιστή γιατρού ο οποίος διαβλέπει στην άρνηση του Μάικλ να δεχτεί τροφή μια ξεχωριστή υπαρξιακή στάση. Ο γιατρός, διχασμένος, αποπροσανατολισμένος, στο μέσον ενός πολέμου που του φαντάζει πια χωρίς νόημα, «προβάλλει» στην κάτισχνη φιγούρα του Μάικλ μια μορφή διαμαρτυρίας, μια πολιτική αλληγορία.
Η δύναμη χαρακτήρων όπως ο Κ εδράζεται στην ικανότητά τους να υπερβαίνουν κάθε ανάλυση που επιχειρεί να εξαντλήσει το συμβολικό και σημασιολογικό φορτίο τους.
Όπως τονίζει η έμπειρη μεταφράστρια στο επίμετρο που συνοδεύει την καινούργια αυτή μετάφραση, ο Βίος και η πολιτεία του Μάικλ Κ (βραβείο Μπούκερ 1983) έχει προκαλέσει ποικίλες ερμηνευτικές προσεγγίσεις - ψυχαναλυτικές, αλληγορικές κ.ά. Ωστόσο, η δύναμη χαρακτήρων όπως ο Κ (που παρά τις διαφορές δεν μπορεί να μη μας φέρει στον νου τον Κ από την Δίκη του Κάφκα) εδράζεται στην ικανότητά τους να υπερβαίνουν κάθε ανάλυση που επιχειρεί να εξαντλήσει το συμβολικό και σημασιολογικό φορτίο τους· μένουν στη μνήμη μας, μορφές εμβληματικές και μοναχικές, σηκώνοντας μόνες τους ένα βάρος δυσανάλογα μεγαλύτερο από αυτό που αναλογεί σε μια ανθρώπινη ύπαρξη.
Ο βίος και η πολιτεία του Μάικλ Κ
