«Το μυστικό του γκρίζου κεχριμπαριού» της Μάι Χάλεντ (προδημοσίευση)

Κάθε που κρώζει το κοράκι έρχεται γραμματάκι» έλεγε η μάνα μου. Ή έλεγε μόνο «γραμματάκι» και το σκηνικό με τους ήχους επαναλαμβανόταν σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μου: «Κρα… κρα… κρα…»

Τώρα κρώζει το κοράκι στο μπαλκόνι της κουζίνας, οπότε χαίρομαι κι ελπίζω σε καλά νέα. Ακούγονται τρία μηνύματα στο WhatsApp. Είναι από την ομάδα Χιφάδ η οποία, έπειτα από μακρά σιωπή, έστελνε απανωτά μηνύματα. Ξέχασα πως αυτή η ομάδα, την οποία δημιούργησε Το Σπίτι του Αρχιτέκτονα [105] όταν ο Ράμζι μάς έδινε διαλέξεις για τη διατήρηση της κληρονομιάς, δεν ήταν πια στις επαφές μου στο τηλέφωνο. Το πρώτο μήνυμα ήταν από τον φίλο μας τον Χάλεντ, τον βοηθό του Ράμζι: Ο Δρ. Ράμζι έκανε αγγειοπλαστική στην καρδιά και, δόξα τω Θεώ, ξεπέρασε τον κίνδυνο. Τώρα βρίσκεται στο νοσοκομείο και στέλνει χαιρετίσματα σε όλους, αλλά δεν θα μπορέσει ν’ απαντήσει σε κανένα μήνυμα.

Ακολούθησαν μηνύματα των μελών της ομάδας: Περαστικά του, Σιδερένιος, δόκτωρ κ.λπ.

Ήσουν κλινήρης, λοιπόν, τόσον καιρό, Ράμζι. Έμεινες διακριτικά σιωπηλός γιατί η καρδιά σου είχε ραγίσματα σαν ιστορικό κτίριο που κινδύνευε να κατεδαφιστεί. Άραγε προσέφυγες σ’ έναν σύγχρονο χειρουργό, προοδευτικό σαν εσένα, ή αφέθηκες, όπως έκανε ο πατέρας μου, σ’ έναν γιατρουδάκο να σου κάνει μια μεγάλη τομή στο στήθος με μικρές οριζόντιες γραμμές, αφήνοντας μία τεράστια ουλή σαν το σύμβολο του μετρό που χάζευες με τις ώρες; Άραγε αντέχεις να κοιτάζεσαι στον καθρέφτη κάθε φορά που γδύνεσαι, ή σου θυμίζει τη γραμμή του μετρό που ξεριζώθηκε για να μπει στη θέση της μαύρη άσφαλτος; Τι θλίψη… Είχες δίκιο, η μνήμη είναι πλεονέκτημα. Πόση μνήμη πρέπει να έχω απωλέσει για να έχει σβηστεί η περίοδος του Σπιτιού της Αρχιτεκτονικής και μαζί οι επαφές της ομάδας Χιφάδ από το τηλέφωνό μου… Για να μη λαμβάνω πια μηνύματα για την αρρώστια σου, τις κάρτες με τα λουλούδια και τις ευχές για περαστικά που στέλνουν οι ξένοι χωρίς να συναισθάνονται πως κάθε μήνυμα είναι ένα ράπισμα που μου θυμίζει πως η προσωπική μου ιστορία εγκλωβίζεται σ’ ένα κρύο μεταλλικό κρεβάτι. Ομολογώ πως ευχήθηκα να μείνει το αεροπλάνο στους αιθέρες, για να μη σου αποκαλύψω το μεγάλο μυστικό μου. Ή, ακόμα, να μείνεις για καιρό σ’ ένα από τα Μνημεία Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO με τα παράξενα ονόματα. Ευχήθηκα να μην είσαι εσύ το «αντικείμενο» έρευνας κι αποκατάστασης. Μακάρι η Εύα, η γειτόνισσα, να με κερνούσε λίγο Irish coffee απ’ αυτόν που πίνει όταν λιάζεται, να ζαλιστώ από το αλκοόλ όπως στις ταινίες που βάζουν ένα ποτό για να χαλαρώσουν.

Και σαν ν’ άκουσε η Εύα τις σιωπηλές επιθυμίες μου, και σαν να θέλει να με παρηγορήσει από τη στενοχώρια για τον Ράμζι, λέει στη φίλη της στο τηλέφωνο ότι βλέπει το βίντεο όπου ο φίλος της ο Μισέλ διηγείται την απαγωγή και την αιχμαλωσία του.

«Μάλιστα, γράψε “Μισέλ Γκαμπριέλ” στο Tdex, θα τον βρεις αμέσως».

Ακόμα κι αν τηλεφωνούσα στον Ράμζι τώρα δεν θα μπορούσε ν’ απαντήσει, οπότε βάζοντας τ’ ακουστικά γράφω «Μισέλ Γκαμπριέλ Tdex» στο Google κι εμφανίζεται ο αγαπημένος της Εύας με σάρκα και οστά. Συνηθισμένο παρουσιαστικό, αν τον συναντούσα στον δρόμο δεν θα τον πρόσεχα. Παρόλο που στέκεται σε σκηνή θεάτρου, ανάβει ένα κερί σ’ ένα τραπέζι μπροστά του κι αρχίζει να μιλάει στ’ αγγλικά με γαλλική προφορά. Ακριβώς όπως τον είχε περιγράψει προηγουμένως η Εύα. Μα τα λόγια του έχουν τη θέρμη της τρεμάμενης φλόγας του κεριού. Ένιωσα σαν ν’ άκουγα συγγενή ή φίλο που μόλις είχε επιστρέψει από σκληρή δοκιμασία.

«Δεν συνηθίζω να μιλάω γι’ αυτό το θέμα, αλλά θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάποια στοιχεία απ’ αυτές τις τριακόσιες δέκα επτά μέρες που πέρασα αιχμάλωτος. Με κρατούσαν φυλακισμένο σ’ ένα υπόγειο, σε πυκνό σκοτάδι, για είκοσι τρεις ώρες και σαράντα πέντε λεπτά κάθε μέρα. Έπειτα έρχονταν οι φύλακες για να μου φέρουν ένα μεγάλο κομμάτι ψωμί, λίγη σούπα κι ένα κερί. Το κερί διαρκούσε δεκαπέντε λεπτά πολύτιμου φωτός. Κατόπιν το έπαιρναν κι απέμενα στο βαθύ σκοτάδι. Με έδεσαν με μεταλλικό σύρμα στο κρεβάτι. Μπορούσα να κάνω μέχρι τέσσερα μικρά βήματα μόνο. Πάντα ήλπιζα να κάνω κι ένα πέμπτο βήμα… Δεν υπήρχε τηλεόραση, ούτε ράδιο ή εφημερίδα, ούτε κάποιος να μιλήσω μαζί του. Δεν είχα πετσέτα ούτε σαπούνι – ούτε χαρτί υγείας. Μου έδωσαν δύο κουβάδες, τον έναν για το νερό και τον άλλον για τα περιττώματα. Μπορείτε να φανταστείτε ότι οι φύλακες διασκέδαζαν αναπαριστώντας την εκτέλεσή μου;

»Μια φορά, ήρθε ένας από τους φρουρούς –ο πιο άγριος– και μου είπε:»

“Σήμερα, θα γονατίσεις και θα εκλιπαρήσεις για το φαγητό σου”.

»Δεν ήμουν σε καλή ψυχολογική κατάσταση και τον έβρισα, έβρισα τη μάνα και τους προγόνους του. Η τιμωρία ήταν σχετικά ήπια: πέταξε το φαγητό μου στον κουβά με τα περιττώματα. Την επόμενη μέρα επανέλαβε την απαίτησή του, για να πάρει την ίδια απάντηση. Μετά από τέσσερις μέρες το κορμί μου υπέφερε. Δεν ήξερα ότι η πείνα προκαλεί τέτοιο άλγος. Γι’ αυτό, όταν ήρθε ο φρουρός, γονάτισα κι εκλιπάρησα να φάω. Αυτή η υποταγή ήταν ο μόνος τρόπος για να έχω άλλο ένα κερί.

»Δεν ήταν εύκολο να εξηγήσουμε τους λόγους για τους οποίους εκτελούσαμε αυτές τις ανθρωπιστικές αποστολές ούτε και στους πιο κοντινούς μας ανθρώπους. Δεν είμαστε ούτε τέλειοι ούτε ήρωες. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε τους πολέμους που μαίνονται, και γνωρίζουμε καλά πως η ανθρωπιστική βοήθεια δεν μπορεί ν’ αντικαταστήσει μια πολιτική λύση. Ωστόσο, το κάνουμε γιατί κάθε ανθρώπινη ζωή έχει αξία. Όταν εκτίθεται σε τσουνάμι, σεισμό ή πλήττεται από δυνατό τυφώνα, βλέπεις ομάδες διασωστών να καταφτάνουν από κάθε γωνιά της γης ψάχνοντας για επιζώντες επί εβδομάδες. Γιατί; Κανείς δεν αμφισβητεί τις προθέσεις τους. Η ζωή κάθε ανθρώπου είναι πολύτιμη, ή πρέπει να είναι πολύτιμη.

»Στη Ρωσία, σε όλα τα μνημεία χαράχτηκε αυτή η όμορφη φράση: “Δεν ξεχνάμε κανέναν, δεν ξεχνάμε τίποτα”».

«Τι έπαθες, καλέ; Γιατί βρίζεις; Σου το είχα πει ότι θα έκλαιγες βλέποντάς τον κι ακούγοντάς τον να μιλάει».

Έτσι μίλησε η Εύα στη συνομιλήτριά της, κι ήταν σαν να μου απαντούσε όταν την καταριόμουν από μέσα μου. Τα λόγια του Μισέλ μού θύμισαν τον Ράμζι «δεμένο» στο κρεβάτι του νοσοκομείου με σύριγγες, σωληνάκια και ορούς, χωρίς φαγητό και νερό. Κι αντί να ξεχάσω, σκηνές και παράξενες μυρωδιές κατέκλυσαν τον νου μου. Σαν ν’ άκουγα τη φωνή του Ράμζι όταν μας πήραν στο Σαμπίλ Αλ Σιλχαντάρ [106], έντεκα μέτρα κάτω από τη γη. Μοιάζαμε με φυλακισμένους στο υπόγειο κι οι φωνές μας αντηχούσαν με αντίλαλο από τα βάθη των αιώνων. Μας τύλιγε η αποφορά νερού ξεραμένου από εκατοντάδες χρόνια. Όπως ακούστηκε κι η ηχώ γυναικείας φωνής να λέει μπερδεμένα λόγια από παλιούς καιρούς:

«Η μάνα του Ράμζι δεν άντεξε τη ζωή στην Αίγυπτο κι επέστρεψε στη χώρα της. Αυτή που ζει μαζί τους δεν είναι η μητέρα του αλλά η αδελφή του πατέρα του. Αυτή τον μεγαλώνει. Του είπαμε πως η μαμά πήγε σε μια δουλειά με το μετρό κι επιστρέφει αμέσως».

Πώς μου διέφυγε αυτή η τόσο σημαντική λεπτομέρεια για τη ζωή του Ράμζι, καθώς ξαναβλέπω το κομμάτι που τον αφορά στο ντοκιμαντέρ μου; Σαν να μην υπήρξε ποτέ. Πώς γίνεται όλα τα βότανα που πίνω πρωί-βράδυ ν’ απέτυχαν στο να δω την πλήρη εικόνα;

Όσο κι αν θυμάμαι μικρό τον Ράμζι, δεν μπορώ να με φανταστώ να του χαρίζω την «κούκλα του άγχους» που ονόμασα Ράμζι για να τον καθησυχάσει ή για να του δώσει ελπίδα πως το μετρό θα φέρει πίσω τη μαμά του από τη δουλειά της. Ή έστω να τον πηγαίνω στον κήπο στο Παλάτι του Μπαρόν, παρότι δεν μου αρέσει ούτε η αρχιτεκτονική ούτε η αναστήλωσή του, ή να του δείχνω το κόκκινο βαγόνι του μετρό που εκτίθεται σαν εφήμερο μνημείο και να του λέω «Να το μετρό».

Τρέχω στο μπαούλο που μου έφερε ο μπαρμπα-Άχμεντ Άχντι από το σπίτι της μητέρας μου. Διακρίνω την ξύλινη κρεμάστρα με τη μορφή νάνου που φορά παλτό και πράσινο καπέλο, η οποία βρισκόταν πίσω από την πόρτα του δωματίου μου, ολοσκόνιστη τώρα. Ο Ράμζι είχε κάποτε μια ίδια κρεμάστρα. Δεν ξέρω αν το να του στείλω τη φωτογραφία της με ευχές για περαστικά θα του έδινε χαρά ή θα του έφερνε δυσάρεστες αναμνήσεις.

Είδα έναν άντρα που έμοιαζε μ’ αυτόν τον ξύλινο νάνο στον οποίο κρεμούσα τα ρούχα μου – σ’ ένα θρίλερ που λεγόταν Λέπρεκον, οπότε έμαθα πως κι η ξύλινη κρεμάστρα μας είχε όνομα: Λέπρεκον. Στην ταινία ήταν ο κακός που σκότωνε όσους τον είχαν φυλακίσει. Αλλά έμαθα επίσης, αφού τον στοιβάξαμε με την παλιατσαρία στο παλιό σπίτι, πως ο Λέπρεκον ήταν σαν τα ξωτικά που διασκεδάζουν προκαλώντας μπελάδες. Θεωρούνται πλάσματα που αγαπούν τη μοναξιά, περνούν την ώρα τους φτιάχνοντας παπούτσια και τα επιδιορθώνουν με την ελπίδα να πάρουν ένα δοχείο με χρυσάφι στο τέλος του ουράνιου τόξου. Αν κάποιος αιχμαλώτιζε αυτά τα πλάσματα, του πρότειναν να πραγματοποιήσουν τρεις επιθυμίες του προκειμένου να τ’ απελευθερώσει.

Όλες οι αναμνήσεις οδηγούν στην ιστορία της αιχμαλωσίας. Το κοράκι κρώζει τρεις φορές αλλά από το μπαλκόνι της Εύας, οπότε λέω «γραμματάκι» κι αρχίζει η Εύα να του μιλά στ’ αγγλικά:

«Πώς είστε, κύριε Κόρακα; Η σύζυγος; Τα παιδιά;» Έπειτα λέει στη φίλη της στο τηλέφωνο να μην την κοροϊδεύει και να δοξάζει τον Θεό που δεν την αφήνει στο ακουστικό να περιμένει έως ότου τελειώσει τις ιρλανδικές τελετουργίες. Τελετουργίες που θ’ απομακρύνουν την κακοτυχία που προμηνύει το μοναχικό κοράκι.

Η φίλη μου η Κάρα έλεγε τα ίδια με την Εύα: πως το μοναχικό κοράκι είναι κακός οιωνός. Γελούσα και την τραβούσα από το χέρι όταν σταματούσε το παιχνίδι στην αυλή του σχολείου για να χαιρετήσει το κοράκι και να στραφεί τρεις φορές γύρω από τον ώμο της, ανοιγοκλείνοντας γρήγορα τα μάτια για να ξεγελαστεί πως είδε δύο κοράκια, ώστε να μην την πιάσει η γρουσουζιά. Ακόμη στριφογυρίζει στο μυαλό μου το αγγλικό τραγούδι που μου έμαθε η Κάρα:

«Ένα κοράκι σημαίνει λύπη, δύο χαρά, τρία γέννηση, τέσσερα γάμο, πέντε ασήμι, έξι χρυσό κι επτά επτασφράγιστο μυστικό».

Σαν ν’ ακούω τον αντίλαλο της φωνής της να ’ρχεται αργά κι ολοένα δυνατότερα, σαν από βαθύ πηγάδι, προκαλώντας τον τρόμο του χαμού.

Πώς πίστεψα τόσο αλαζονικά πως είχα εξαιρετική μνήμη, τη στιγμή που είχα χάσει το πιο σημαντικό κομμάτι της;

Κάρα…» Πώς ξέχασα την Κάρα;

Πώς, αφού χάρη σ’ αυτή γνώρισα τη χουρμαδιά και το άρωμα του κρίνου;

Στέλνω στον Ράμζι μια φωτογραφία λευκών κρίνων στο WhatsApp και του γράφω: Γύρνα γρήγορα!

Βλέπω το μπλε σημάδι τού Διαβάστηκε ταυτόχρονα με το κοράκι που πετά σαν να μεταφέρει την ευχή μου. Το κοιτάζω με ανάμεικτα συναισθήματα φόβου και ικεσίας.

105. Πολιτιστικό κέντρο αφιερωμένο στην αιγυπτιακή αρχιτεκτονική κληρονομιά (Σ.τ.Μ.)
106. Αρχιτεκτονικό συγκρότημα (1839) στο Κάιρο, δείγμα οθωμανικής αρχιτεκτονικής (Σ.τ.Μ.)

Λίγα λόγια για το βιβλίο

Στην έναρξη της καραντίνας λόγω του κορονοϊού και έπειτα από ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα με επιπτώσεις στη μνήμη της, η Σαλιμάρ κλείνεται στο διαμέρισμά της. Όταν ξαφνικά ακούει από τη μεσοτοιχία τις απειλές της γειτόνισσας ότι θα σκοτώσει τον σύζυγό της και θα αυτοκτονήσει, η ηρωίδα αποφασίζει να παρακολουθήσει διακριτικά τις κινήσεις της γυναίκας, και αρχίζει να ξετυλίγει το κουβάρι της δικής της ζωής, με οδηγό τα μεθυστικά αρώματα και τις μυρωδιές που έχει συνδέσει με το καθετί.

Καθώς οι αναμνήσεις της αναδύονται μέσα από μυρωδιές, φευγαλέες εικόνες και θραύσματα συζητήσεων, η Σαλιμάρ καταγράφει τις ιστορίες των ανθρώπων που της άφησαν το αποτύπωμά τους – νεκρών και ζωντανών, φίλων και συγγενών, αγαπημένων και μη. Ακολουθώντας μια νοερή πορεία από το απώτερο παρελθόν στο συγκεχυμένο παρόν και αναβιώνοντας έναν τρόπο ζωής στην Αίγυπτο ξεχασμένο πια, ανακαλύπτει ότι τα αρώματα δεν ξυπνούν μόνο γλυκές αναμνήσεις, αλλά αναδεικνύουν και πικρές αλήθειες.

Λίγα λόγια για τη συγγραφέα

Η Μάι Χάλεντ (Mai Khaled) είναι Αιγύπτια συγγραφέας, μεταφράστρια και δημοσιογράφος. Αποφοίτησε από το τμήμα ΜΜΕ του Αμερικανικού Πανεπιστημίου του Καΐρου. Είναι παρουσιάστρια αγγλικών εκπομπών στο αιγυπτιακό ραδιόφωνο. Ασχολείται, επίσης, με τη μετάφραση και μεταγλώττιση τηλεοπτικών έργων. Έχει γράψει οκτώ μυθιστορήματα, τέσσερις συλλογές διηγημάτων και δύο ταξιδιωτικά αφηγήματα. Το μυθιστόρημά της Το γυμναστήριο (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος, εκδ. Βακχικόν 2024) έχει βραβευτεί στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου του Καΐρου 2016 ως το καλύτερο αραβικό μυθιστόρημα, ενώ Η μαγεία του τιρκουάζ (μτφρ. Μαριάννα Αβούρη, εκδ. Βακχικόν 2025) έχει μεταφραστεί σε τέσσερις γλώσσες. Το μυστικό του γκρίζου κεχριμπαριού είναι το τρίτο βιβλίο της που κυκλοφορεί στα ελληνικά.