alt

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έρης Σταυροπούλου με τίτλο: «Οι ερωτευμένες ηρωίδες του Κωνσταντίνου Θεοτόκη και οι λογοτεχνικές αδελφές τους: παραλλαγές μιας τυπολογίας», η οποία περιλαμβάνεται στην έκδοση «Η Τιμή και το Χρήμα» του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, στη σειρά «Παλαιά κείμενα, Νέες αναγνώσεις», των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ο Θεοτόκης είναι, από όσο τουλάχιστον γνωρίζω, ο πρώτος Έλληνας συγγραφέας που εκείνη την εποχή μιλά ανοιχτά για τον σωματικό πόθο των γυναικών και για την ερωτική πράξη. Μετά τις ρομαντικές ηρωίδες, που είχαν περισσότερο ψυχή παρά σώμα, και τις αγνές λυγερές της ειδυλλιακής ηθογραφίας, που μεταβάλλονταν, κυριολεκτικά χωρίς πολλά λόγια, από ευαίσθητες ερωτευμένες Αμαδρυάδες σε συζύγους και μητέρες, ο Κερκυ­ραίος συγγραφέας περιέγραψε θαρραλέα τον γυναικείο και αντρικό πόθο και την εκπλήρωσή του, όπως και την ερωτική βία, τον βιασμό και τα αποτελέσματά του. Από την άλλη, το κοινωνικό φύλο διαμορφώνεται από τις εξωτερικές κοινωνικές συνθήκες, στις οποίες ο συγγραφέας επιθυμεί να ασκήσει κριτική. Γι’ αυτό περιγράφει το καταπιεστικό κοινωνικό περιβάλλον, που λειτουργεί περιοριστικά και τιμωρητικά κυρίως για τις γυναίκες, και υπογραμμίζει τους τρόπους με τους οποίους σχηματίζονται οι έμφυλες ταυτότητες μέσα από διαφορές και στερεότυπα.

Το σώμα, όπως δείχνει ο Θεοτόκης, ως προς τα ένστικτα και τις ορμές του οδηγεί προς την ισότητα των φύλων. Μέσα στην κοινωνία όμως υπάρχει τεράστια ανισότητα: άλλα σώματα μπορεί να ασκούν εξουσία, είτε με τη βία που επιβάλλουν είτε με το πάθος που προκαλούν, άλλα, γυναικεία, μέσα στην καθιερωμένη ηθική, προβάλλουν ξεδιάντροπα την αγοραστική τους αξία, ενώ άλλα απλώς υπομένουν χωρίς να αισθάνονται χαρά. 

Το σώμα, όπως δείχνει ο Θεοτόκης, ως προς τα ένστικτα και τις ορμές του οδηγεί προς την ισότητα των φύλων. Μέσα στην κοινωνία όμως υπάρχει τεράστια ανισότητα: άλλα σώματα μπορεί να ασκούν εξουσία, είτε με τη βία που επιβάλλουν είτε με το πάθος που προκαλούν, άλλα, γυναικεία, μέσα στην καθιερωμένη ηθική, προβάλλουν ξεδιάντροπα την αγοραστική τους αξία, ενώ άλλα απλώς υπομένουν χωρίς να αισθάνονται χαρά. 

Χαρακτηριστικά παραδείγματα της πρώτης περίπτωσης, τόσο ο βιαστής πεθερός στο διήγημα «Αγάπη παράνομη» όσο και η Αιμίλια Βαλσάμη, που σκλαβώνει τους άντρες, και της δεύτερης η Μαρία, που παρασύρει τον Καραβέλα να γράψει την περιουσία του στον άντρα της και τον αδελφό του, με δόλωμα μια πιθανή ερωτική τους σχέση. Στην τρίτη περίπτωση, δεν είναι λίγες οι γυναίκες που υποφέρουν σωματικά στην ερωτική πράξη. Εκτός από τη Χρυσαυγή στην «Αγάπη παράνομη», είναι η Μαργαρίτα στον Κατάδικο, όταν πλέον μαθαίνει την εμπλοκή του δεύτερου άντρα της στον φόνο του πρώτου, και η Ευλαλία στους Σκλάβους στα δεσμά τους, που αποστρέφεται τον σύζυγό της: «μια ολόκληρη ζωή ανυπόφερτης σκλαβιάς, που εβάραινε απάνου της και μέρα και νύχτα… γιατί δεν εξουσίαζε πλια τον εαυτό της, αλλά έπρεπε αδιάκοπα να παραδίνεται στον άντρα που δεν αγαπούσε» (243).

Ο Θεοτόκης βάζει, επίσης, στο στόχαστρο την καθιερωμένη άποψη της πατριαρχικής κοινωνίας της εποχής του για την κοινωνική κατωτερότητα του γυναικείου φύλου. Οι γυναίκες δεν έχουν δυνατότητα δικαιοπραξίας, ενώ η γνώμη τους, ακόμη και μέσα στην οικογένεια, πολύ συχνά δεν υπολογίζεται. Έτσι λοιπόν, θέλοντας να ασκήσει κριτική και να δείξει την πραγματική κατάσταση, βάζει τη σιόρα Επιστήμη, που παλεύει με νύχια και με δόν­τια να ζήσει την οικογένειά της, στο πλευρό ενός άχρηστου άντρα. Ας σημειωθεί ότι και προηγουμένως, όταν στο πλαίσιο του αισθητισμού πρόβαλλε υπεράνθρωπους ήρωες, οι γυναίκες ηρωίδες του ήταν αδύναμες ή υποταγμένες στους άντρες – με την εξαίρεση της Τβουβούης στο διήγημα «Το όνειρο του Σατνή», για την οποία θα μιλήσουμε στη συνέχεια.

Ένα άλλο επίμονα επαναλαμβανόμενο στοιχείο στα έργα του Θεοτόκη είναι το ζήτημα της «μοίρας», μιας δύναμης που υπερβαίνει τα ανθρώπινα μέτρα και παρασύρει τον άνθρωπο χωρίς αυτός, είτε άντρας είτε γυναίκα, να μπορεί να αντισταθεί. Κατά την άποψή μου, αυτή η επαναλαμβανόμενη αναφορά στη μοίρα αποτυπώνει μια συνηθισμένη έκφραση των ανθρώπων μπροστά σε μια κατάσταση που δεν μπορούν να χειριστούν. Έπειτα, στις υποθέσεις των έργων του Θεοτόκη η μοίρα δεν κρύβει τόσο μεταφυσική θεώρηση των πραγμάτων όσο κοινωνική και βιολογική. Από τη μια, υπάρχει το εθιμικό δίκαιο, ένας κώδικας συμπεριφοράς που δρα ασφυκτικά για το άτομο στις μικρές κοινωνίες και προδιαγράφει τη ζωή του. Από την άλλη, αυτή η μοίρα παραπέμπει στην υποταγή των ηρώων του στα ένστικτα, και κυρίως στην ερωτική ορμή, που πράγματι κινεί με τρόπο αναπόδραστο τον κόσμο, γιατί ουσιαστικά συνεχίζει τη ζωή. Στην ικανοποίηση αυτού του ακατανίκητου ενστικτώδους πόθου, τον οποίο οι θρησκευτικές εντολές και οι νόμοι της κοινωνίας προσπαθούν να οριοθετήσουν και να τιθασεύσουν, τα πρόσωπα που έπλασε ο Θεοτόκης παραδίνονται ολοκληρωτικά και χωρίς αντίσταση, ενώ εξαιτίας του παρασύρονται και από άλλες ζωώδεις ορμές, όπως η διεκδίκηση του επιθυμητού όντος και η εξουδετέρωση του αντιζήλου. Μόνο ορισμένοι χαρακτήρες κατορθώνουν να αρθούν πάνω από τα ένστικτά τους και να υπακούσουν στις κοινωνικές παραδόσεις και στους θρησκευτικούς κανόνες, που με τη σειρά τους καθορίζουν τη ζωή των ανθρώπων.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...
«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων του Λάζαρου Αλεξάκη «Mind the gap», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 5 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Είχε φτάσει σε μικρή απόσταση από τη βιτρίνα, και το νυχτεριν...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

7 θεατρικές φωνές στις εκδόσεις Βακχικόν

7 θεατρικές φωνές στις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά νέες θεατρικές εκδόσεις που κυκλοφόρησαν το τελευταίο διάστημα από τις εκδόσεις Βακχικόν. 

Επιμέλεια: Book Press

Λιώνουν οι πάγοι, Βίκυ Κλεφτογιάννη

...
«Ανήκουστος βλάβη» του Ντέιβιντ Λοτζ (κριτική) – Μια καυστική παρωδία των campus novels

«Ανήκουστος βλάβη» του Ντέιβιντ Λοτζ (κριτική) – Μια καυστική παρωδία των campus novels

Για το μυθιστόρημα του Ντέιβιντ Λοτζ (David Lodge) «Ανήκουστος Βλάβη», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κυψέλη σε μετάφραση Έφης Τσιρώνη.

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός

Στο μυθιστόρημά του Deaf Sentence (με...

Εκδήλωση για τη συλλογή διηγημάτων του Δήμου Χρυσού «Ο ερημίτης του Ραχμαντάν και άλλες ιστορίες»

Εκδήλωση για τη συλλογή διηγημάτων του Δήμου Χρυσού «Ο ερημίτης του Ραχμαντάν και άλλες ιστορίες»

Παρουσίαση της συλλογής διηγημάτων του Δήμου Χρυσού «Ο ερημίτης του Ραχμαντάν και άλλες ιστορίες», τη Δευτέρα 17 Φεβρουαρίου.

Επιμέλεια: Book Press

Τη Δευτέρα 17 Φεβρουαρίου, στις 19:30, η Αλυσίδα Πολιτισμού IANOS και ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Στη σκόνη» της Μοργκάνα Κρέτζμαν (προδημοσίευση)

«Στη σκόνη» της Μοργκάνα Κρέτζμαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Βραζιλιάνας Μοργκάνα Κρέτζμαν [Morgana Kretzmann] «Στη σκόνη» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κωστας Αγοραστός

Ρόδια και Τσιγάρα

...
«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...
«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ