alt

Προδημοσίευση από το δοκίμιο του Hans Blumenberg Ναυάγιο με θεατή (μτφρ. - επίμετρο: Θοδωρής Δρίτσας) που θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Αντίποδες.

Επιμέλεια: Λεωνίδας Καλούσης

Το θαλασσινό ταξίδι ως υπέρβαση των ορίων

Ο άνθρωπος ζει τη ζωή του και φτιάχνει τους θεσμούς του στη στεριά. Προτιμά ωστόσο να σκέφτεται τη συνολική πορεία της ύπαρξής του χρησιμοποιώντας μεταφορές που συνδέονται με το ριψοκίνδυνο θαλασσινό ταξίδι.

Ο άνθρωπος ζει τη ζωή του και φτιάχνει τους θεσμούς του στη στεριά. Προτιμά ωστόσο να σκέφτεται τη συνολική πορεία της ύπαρξής του χρησιμοποιώντας μεταφορές που συνδέονται με το ριψοκίνδυνο θαλασσινό ταξίδι. Το ρεπερτόριο αυτών των ναυτικών μεταφορών για την ύπαρξη είναι εξαιρετικά πλούσιο: ακτές και νησιά, ασφαλή λιμάνια και ανοιχτές θάλασσες, ύφαλοι και καταιγίδες, αβαθή και νηνεμία, πανιά και πηδάλια, τιμονιέρηδες και αραξοβόλια, πυξίδες και τ’ άστρα που μας οδηγούν, φάροι και πιλότοι. Πολύ συχνά η απεικόνιση των κινδύνων που ελλοχεύουν στην ανοιχτή θάλασσα απλώς αξιοποιείται για να τονιστεί η άνεση και η γαλήνη, η ασφάλεια και η ηρεμία του λιμανιού όπου θα ολοκληρωθεί το ταξίδι. Μόνο όταν αποκλείεται η επίτευξη κάποιου στόχου, όπως για παράδειγμα στους σκεπτικούς και τους επικούρειους, μπορεί ως εικόνα της αγαθής τύχης να χρησιμοποιηθεί η ίδια η γαλήνη της ανοιχτής θάλασσας.

Από τις στοιχειακές πραγματικότητες με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπος ο άνθρωπος, η θάλασσα είναι η πιο ανοίκεια – τουλάχιστον ήταν μέχρι την όψιμη κατάκτηση των αιθέρων. Τη θάλασσα την κυβερνούν εξουσίες και θεοί που κρατιούνται πεισματικά έξω από τη σφαίρα των προβλέψιμων δυνάμεων. Ο ωκεανός που περιβάλλει τον κατοικημένο κόσμο γεννά μυθικά τέρατα, εντελώς ξένα προς τις γνώριμες μορφές της φύσης, πλάσματα που δεν έχουν πια καμία σχέση με την εύτακτη δομή του κόσμου. Στον απόκοσμο χαρακτήρα του θαλασσινού στοιχείου συμβάλλει επίσης το γεγονός ότι, σύμφωνα με το μύθο, υπεύθυνος για τους σεισμούς, που θεωρούνταν πάντοτε το αναμφισβήτητα πιο τρομακτικό φυσικό φαινόμενο, είναι ο Ποσειδώνας, θεός της θάλασσας. Στην ημιμυθική εξήγηση του φαινομένου που προτείνει ο πρώτος από τους Ίωνες φυσικούς φιλοσόφους, ο Θαλής ο Μιλήσιος, οι σεισμοί συγκρίνονται με τον κλυδωνισμό ενός πλοίου στη θάλασσα – και όχι μόνο μεταφορικά, καθώς κατά τον Θαλή η γη επιπλέει πάνω στον κοσμικό ωκεανό. Έτσι, αυτός ο πρωτοφιλόσοφος φτιάχνει την πρώτη γέφυρα που θα μας επιτρέψει να κατανοήσουμε το παράδοξο από το οποίο ξεκίνησα: το γεγονός ότι ο άνθρωπος, παρότι ζει στη στεριά, προτιμά να αναπαριστά τη συνολική κατάστασή του μέσα στον κόσμο χρησιμοποιώντας τις φανταστικές εικόνες του θαλασσινού ταξιδιού.

altΔύο παραδοχές καθορίζουν κατά κύριο λόγο το νοηματικό φορτίο της μεταφοράς του θαλασσινού ταξιδιού και του ναυαγίου: η θάλασσα αφενός συλλαμβάνεται ως το όριο που θέτει η φύση στο πεδίο της δραστηριότητας του ανθρώπου και αφετέρου δαιμονοποιείται ως η σφαίρα του απρόβλεπτου, της ανομίας και της απουσίας προσανατολισμού. Και στη χριστιανική εικονογραφία όμως η θάλασσα είναι ο τόπος της εμφάνισης του κακού, ενίοτε μάλιστα με τη γνωστικιστική φόρτιση που τη θέλει να αντιπροσωπεύει την ύλη που καταβροχθίζει τα πάντα και στην οποία επιστρέφουν τα πάντα. Στην επαγγελία που δίνεται στην ιωάννεια Αποκάλυψη λέγεται, μεταξύ άλλων, ότι κατά τη μεσσιανική εποχή δεν θα υπάρχει πλέον θάλασσα (ἡ θάλασσα οὐκ ἔστιν ἔτι). Η περιπλάνηση στην καθαρή μορφή της εκφράζει την αυθαιρεσία των δυνάμεων, την παρεμπόδιση της επιστροφής στην πατρίδα, όπως στην περίπτωση του Οδυσσέα, τα δίχως νόημα βάσανα και, τέλος, το ναυάγιο · όλα αυτά υπονομεύουν την αξιοπιστία του κόσμου και προοικονομούν την αντίθετη αξιακή του φόρτιση, που εξέφρασε ο γνωστικισμός.

Η πολιτισμική κριτική υπήρξε πάντοτε καχύποπτη απέναντι στη θάλασσα. Τι άλλο μπορεί να παρακινεί κάποιον να εγκαταλείψει τη στεριά αν όχι η περιφρόνηση για τους λιγοστούς πόρους της φύσης και τη μονοτονία της αγροτικής εργασίας, καθώς και η εθιστική σαγήνη του γρήγορου κέρδους, ενός κέρδους μεγαλύτερου από το εύλογο –για τον υπολογισμό του οποίου εξάλλου, οι φιλοσοφούντες έχουν πάντα πρόχειρο έναν τύπο– η επιθυμία δηλαδή για χλιδή και πολυτέλεια; Το γεγονός ότι εδώ, στο σύνορο ανάμεσα στη στεριά και τη θάλασσα, συνέβη για πρώτη φορά η πράξη που μπορεί να μην ήταν μια πτώση αλλά ήταν αναμφίβολα ένα ολίσθημα προς το ανάρμοστο και το αμετροεπές, διαθέτει εκείνη την εικονική δύναμη στην οποία οφείλουν τη διάρκειά τους οι επιτυχημένοι τόποι.

Οι κανόνες του χρόνου φαίνεται να είναι το μόνο στοιχείο της κοσμικής τάξης που ισχύει στη θάλασσα.

Με ανησυχία απευθύνεται, στο Έργα και ημέραι, ο Ησίοδος στον αδελφό του Πέρση, ο οποίος, ανόητος ων (μέγα νήπιε Πέρση, 286), αποστράφηκε τη γεωργική εργασία, κυνηγώντας την ευκαιρία ενός παράκτιου θαλασσινού ταξιδιού, όπως ο πατέρας τους ταξίδεψε με καράβια, επειδή στερούνταν τα απαραίτητα για μια αξιοπρεπή ζωή (πλωίζεσκ’ ἐν νηυσί, βίου κεχρημένος ἐσθλοῦ, 634). Ο Ησίοδος δεν εμπιστεύεται το αλλότριο στοιχείο, επειδή ακριβώς δεν υπάγεται πλήρως στην εξουσία του Δία · στην ανοιχτή θάλασσα, κυβερνά καταπώς επιθυμεί ο ἐνοσίχθων Ποσειδώνας. Γι’ αυτό συμβουλεύει τον αδελφό του να γυρίσει όσο πιο γρήγορα μπορεί στο σπίτι και να μην υπερβεί τα καθορισμένα όρια της ευνοϊκής για τη ναυσιπλοΐα εποχής. Οι κανόνες του χρόνου φαίνεται να είναι το μόνο στοιχείο της κοσμικής τάξης που ισχύει στη θάλασσα. Γι’ αυτό, ο Ησίοδος επικρίνει έντονα όσους επιχειρούν θαλασσινά ταξίδια εν μέσω των αβέβαιων συνθηκών της άνοιξης · ο πλους είναι επικίνδυνος και δύσκολα θα αποφύγεις την καταστροφή (ἁρπακτός · χαλεπῶς κε φύγοις κακόν, 684). Ωστόσο οι άνθρωποι, μέσα στην άγνοιά τους (ἀιδρείῃσι νόοιο, 685), αποτολμούν τέτοια ταξίδια.

Σε αυτήν ακριβώς την επίκριση συναντάμε για πρώτη φορά την πολιτισμικοκριτική σύνδεση ανάμεσα στα δύο στοιχεία που χαρακτηρίζονται από ρευστότητα: το νερό και το χρήμα. Για το χρήμα λέγεται ότι είναι «σαν τη ζωή για τους ταλαίπωρους θνητούς» (χρήματα γὰρ ψυχὴ πέλεται δειλοῖσι βροτοῖσιν). Αυτό το εργαλείο της απόλυτης διαμεσολάβησης των πάντων με τα πάντα, αντί για το χωρισμό των λαών, που θεωρείται σύμφωνος με τη φύση, δημιουργεί την αχάρακτη οδό που τους συνδέει. Παραμένοντας στο σχήμα που έχει προδιαμορφωθεί εδώ, ο Βιργίλιος, σε λιγότερο αποκαλυπτικό τόνο από τον οραματιστή Ιωάννη, προλέγει, στην τέταρτη Εκλογή του, για την ερχόμενη εποχή της μακαριότητας, το τέλος όχι των θαλασσών αλλά των θαλασσινών ταξιδιών.

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η τέχνη της μέθης» του Λοράν ντε Σουτέρ (προδημοσίευση)

«Η τέχνη της μέθης» του Λοράν ντε Σουτέρ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του βραβευμένου Βέλγου δοκιμιογράφου και καθηγητή Νομικής Λοράν ντε Σουτέρ [Laurent de Sutter] «Η τέχνη της μέθης» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 6 Μαρτίου από τις εκδόσεις Το Μέλλον.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Ἤριννα Ἠλακάτη» της Τασούλας Καραγεωργίου (προδημοσίευση)

«Ἤριννα Ἠλακάτη» της Τασούλας Καραγεωργίου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Τασούλας Καραγεωργίου «Ἤριννα Ἠλακάτη», η οποία κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στὴν πραγματική της ζωὴ ἡ Ἤριννα εἶναι μιὰ μικρὴ «τραγουδίστρα», τρυφερὴ ἀοιδὸς ...

«Ο Σεφέρης στην Αμερική»
 της Ασπασίας Γκιόκα (προδημοσίευση)

«Ο Σεφέρης στην Αμερική»
 της Ασπασίας Γκιόκα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Ασπασίας Γκιόκα «Ο Σεφέρης στην Αμερική», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Το βιβλίο, όπως φανερώνει και ο τίτλος του, εστιάζει σε πρόσωπα και γ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ