Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Τασούλας Καραγεωργίου «Ἤριννα Ἠλακάτη», η οποία κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.
Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός
Στὴν πραγματική της ζωὴ ἡ Ἤριννα εἶναι μιὰ μικρὴ «τραγουδίστρα», τρυφερὴ ἀοιδὸς ποὺ ζεῖ τὸν 4ο π.Χ. αἰ., στὸ μεταίχμιο ἀνάμεσα σὲ δυὸ κόσμους ὁλότελα διαφορετικούς, τὴν ἴδια περίπου ἐποχὴ ποὺ ὁ Δημοσθένης ἐκφωνεῖ στὴν Ἀθήνα τοὺς ἀπέλπιδες φιλιππικούς του καὶ λίγα μόλις χρόνια προτοῦ ξεκινήσει ὁ Ἀλέξανδρος τὴν πανελλήνια ἐκστρατεία του.
Τὸ λῆμμα τοῦ Μεγάλου Ἐτυμολογικοῦ Λεξικοῦ ποὺ συνοδεύει τὸ ὄνομα τῆς Ἤριννας καὶ μοιάζει ἰδιαίτερα σὰν ἀκούσιο ποίημα τὸ παραθέτουμε στὴ συνέχεια μεταφρασμένο σὲ μιὰ ὑποθετικὴ ποιητικὴ μορφή, γιὰ νὰ γίνει περισσότερο αἰσθητὴ ἡ παρήχηση ποὺ συνείρει τὴν Ἤριννα μὲ τὸν ἔρωτα καὶ τὸν ἔρωτα μὲ τὴν ἄνοιξη:
«῎Ηριννα, ἡ ποιήτρια·
τὴν εἶπαν ἔτσι γιὰ τὸν ἔρωτα·
ἡ ἐρασμία·
ἢ γιὰ τὸ ἔαρ».
Τόπος της ἡ Τῆλος τῶν ἄγριων λουλουδιῶν καὶ τῶν ταπεινῶν βοτάνων, ἕνα νησὶ μικρό, σχεδὸν πεταμένο στὴ θάλασσα, ποὺ ὡστόσο πάντα τὰ κατάφερνε νὰ δραπετεύει ἀπ᾿ τὴν Ἱστορία, νὰ μένει ἀμέτοχο στὶς ἀλλαγές της καὶ νὰ ἀκινητοποιεῖ τὸν χρόνο της.
Στὴ μικρὴ Τῆλο λοιπόν, στὸ νησάκι αὐτὸ ποὺ συντήρησε μὲς στοὺς αἰῶνες τὸ ἦθος καὶ τὴν εὐγένεια τοῦ αἰγαιακοῦ πολιτισμοῦ, ἕνα δεκαεννιάχρονο κορίτσι, ἡ Ἤριννα, προλαβαίνει νὰ κερδίσει τὴν ὑστεροφημία συνθέτοντας στὴ διάρκεια τῆς μικρῆς της ζωῆς τὴν Ἠλακάτη, ποίημα μόλις τριακοσίων στίχων, καὶ τρία ὅλα κι ὅλα ἐπιγράμματα ποὺ διέσωσε ἡ Παλατινὴ Ἀνθολογία – τὰ δυὸ ἀπὸ αὐτὰ εἶναι θρηνητικὰ ἐπιτύμβια γιὰ τὴ φίλη της Βαυκίδα, ποὺ πέθανε νεόνυμφη στὰ δεκαεννιά της χρόνια.
Τὰ δεκαεννιὰ χρόνια εἶναι καὶ τὸ ὅριο ποὺ κλείνει τὴ ζωὴ καὶ τὴν ποιητικὴ παραγωγὴ τῆς Ἤριννας, ποὺ δεκαεννιάχρονη ἐπίσης ἐγκατέλειψε τὸν κόσμο καί, ἤδη κατὰ τοὺς ἑλληνιστικοὺς χρόνους, ντυμένη μὲ τὴν ἀχλὺ τοῦ μύθου, μετατράπηκε πρώιμα σὲ σύμβολο ποιητικῆς ἀθωότητας.
Ἡ δεκαεννιάχρονη Ἤριννα ἔχει χαραχθεῖ στὴν αἰώνια μνήμη τῆς ποίησης μὲ τὰ χαρακτηριστικὰ τῆς κοριτσίστικης ἀθωότητας, ποὺ ἀντιδρᾶ στὴν πικρὴ ἀλήθεια τοῦ θανάτου παίρνοντας μαζί της στὸ ταξίδι τῆς ὑστεροφημίας τὴν πρόωρα χαμένη ἀγαπημένη φίλη τῶν παιδικῶν της χρόνων.
Παραθέτουμε ἐνδεικτικὰ τὸ ἐπιτύμβιο ἐπίγραμμα μὲ ἀριθμὸ 7.710, ἀπὸ τὸ ἕβδομο βιβλίο τῆς Παλατινῆς Ἀνθολογίας, ἀφιερωμένο ἀπὸ τὴν Ἤριννα στὴν πολυαγαπημένη φίλη της Βαυκίδα, ποὺ ἔχει φύγει πιὰ ἀπὸ τὴ ζωή:
[ὁ πατέρας μου μὲ φώναζε Βαυκίδα]
Στῆλες μου καὶ Σειρῆνες καὶ τοῦ πένθους μου ὑδρία,
σὺ ποὺ κρατᾶς τὴ λιγοστή μου τέφρα γιὰ τὸν Ἅδη,
νὰ πεῖτε πὼς τοὺς χαιρετῶ ὅσους στὸ μνῆμα μου ἔρχονται,
εἴτε εἶναι ἀπὸ τὴν πόλη μας εἴτε ἀπὸ ξένη πόλη.
Κι ἀκόμα πεῖτε τους αὐτό·
πὼς νύφη μ᾿ ἔχει πάρει ὁ θάνατος
πὼς ὁ πατέρας μου μὲ φώναζε Βαυκίδα
καὶ πὼς κατάγομαι ἀπ᾿ τὴν Τῆλο – νὰ τὸ ξέρουν.
Καὶ γιὰ μένα ἡ φίλη μου ἡ Ἤριννα χάραξε αὐτὸ
τὸ ἐπίγραμμα πάνω στὸ μνῆμα
Ἡ συνομιλία τῆς νεκρῆς Βαυκίδας μὲ τὶς Σειρῆνες, τὰ δαιμονικὰ ὄντα ποὺ τοποθετημένα πάνω σὲ ψηλοὺς κίονες φρουροῦν τὰ ταφικὰ μνημεῖα, καθὼς καὶ ἡ ἀναφορὰ στὴ νεκρικὴ ὑδρία μέσα στὴν ὁποία φυλάσσεται ἡ λιγοστὴ σποδός, ὑπογραμμίζουν τὴ νεκρικὴ μοναξιά, παράλληλα ὅμως λειτουργοῦν ὡς ποιητικὴ ἀπεικόνιση πανάρχαιων ταφικῶν ἐθίμων τελετουργικῆς καύσης, ποὺ φαίνεται πὼς διατηρεῖται μὲ ὅλους τοὺς προβλεπόμενους ἐθιμικοὺς κανόνες καὶ στὴν Τῆλο τοῦ 4ου αἰ. π.Χ. Ὁ ἔξοχος καταληκτικὸς στίχος ὡς οἱονεὶ ὑπογραφὴ τῆς ποιήτριας, ἐπιβεβαιώνει ὅτι τὸ χάραγμα ἔχει γίνει στὸν τάφο τῆς Βαυκίδας. Ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ πὼς ἡ λέξη συνεταιρὶς (=φίλη) ἀπαντᾶ μόνο μία φορὰ σὲ ὅλη τὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ γραμματεία ἐπιβεβαιώνοντας τὴ μοναδικότητα τῆς φιλίας ποὺ ἔδενε τὴν Ἤριννα μὲ τὴ Βαυκίδα.
꩜
Ὁ μελαγχολικὰ οἰκεῖος τόνος ποὺ συνολικὰ χαρακτηρίζει τοὺς λιγοστοὺς σωζόμενους στίχους τῆς Ἤριννας, ὁ σιγαλός της θρῆνος γιὰ τὴν ἀπώλεια, τὰ μικρὰ σὲ ἔκταση ποιήματά της, οἱ σκηνὲς τῆς καθημερινῆς ζωῆς, γοητευτικῆς μέσα στὴν ἁπλότητά της, ἐκτιμήθηκαν ἀπὸ ὁμοτέχνους της ἐπιγραμματοποιούς, καὶ ἤδη κατὰ τὴν ὕστερη ἀρχαιότητα ἡ ποιήτρια τῆς Τήλου ἀναγνωρίσθηκε ὡς κορυφαία ἐκπρόσωπος τῆς χαμηλόφωνης ποίησης.
Ἡ δεκαεννιάχρονη Ἤριννα ἔχει χαραχθεῖ στὴν αἰώνια μνήμη τῆς ποίησης μὲ τὰ χαρακτηριστικὰ τῆς κοριτσίστικης ἀθωότητας, ποὺ ἀντιδρᾶ στὴν πικρὴ ἀλήθεια τοῦ θανάτου παίρνοντας μαζί της στὸ ταξίδι τῆς ὑστεροφημίας τὴν πρόωρα χαμένη ἀγαπημένη φίλη τῶν παιδικῶν της χρόνων.
Λίγα λόγια για το βιβλίο
Ἡ παρούσα ἔκδοση ἐπιχειρεῖ νὰ συντηρήσει νωπὴ τὴ συγκίνηση ποὺ διαπερνᾶ τὸ ἡδὺ καὶ μικρὸ ἔργο τῆς Ἤριννας καὶ ζωντανὸ τὸν θαυμασμὸ πρὸς τὴν τρυφερὴ ποιήτρια τοῦ 4ου π.Χ. αἰῶνος, ποὺ δεκαεννιάχρονη ἐγκατέλειψε τὸν κόσμο, πρόλαβε ὅμως νὰ κερδίσει τὴν ὑστεροφημία συνθέτοντας στὴ διάρκεια τῆς μικρῆς της ζωῆς τὴν Ἠλακάτη, ποίημα μόλις τριακοσίων στίχων, καὶ τρία ὅλα κι ὅλα ἐπιγράμματα ποὺ διέσωσε ἡ Παλατινὴ Ἀνθολογία –τὰ δυὸ ἀπὸ αὐτὰ εἶναι θρηνητικὰ ἐπιτύμβια γιὰ τὴ φίλη της Βαυκίδα, ποὺ πέθανε νεόνυμφη, στὰ δεκαεννιά της χρόνια καὶ ἐκείνη.
Στὴν πραγματική της ζωὴ εἶναι μιὰ μικρὴ «τραγουδίστρα», τρυφερὴ ἀοιδὸς ποὺ ζεῖ στὴ μικρὴ Τῆλο τῶν ἄγριων λουλουδιῶν καὶ τῶν ταπεινῶν βοτάνων. Ἀπὸ τὸ νησάκι αὐτό, ποὺ συντήρησε μὲς στοὺς αἰῶνες τὸ ἦθος καὶ τὴν εὐγένεια τοῦ αἰγαιακοῦ πολιτισμοῦ, ἡ φήμη τοῦ ἔργου τῆς Ἤριννας ἁπλώνεται σὲ ὅλο τὸν ἑλληνιστικὸ κόσμο κερδίζοντας τὸν θαυμασμὸ τῶν ποιητῶν τῆς ὕστερης ἀρχαιότητας. Ἔτσι, ντυμένη τὴν ἀχλὺ τοῦ μύθου, ἡ μικρὴ ποιήτρια τῆς Τήλου γίνεται σταδιακὰ τὸ σύμβολο τῆς ποιητικῆς ἀθωότητας.
Ἁδὺ τὸ μικρὸν (τὸ μικρὸ εἶναι ὄμορφο) διδάσκει ἡ Ἤριννα, προβάλλοντας διὰ τοῦ ἔργου της ἕνα ἐπίκαιρο αἴτημα γιὰ ἐπιστροφὴ σὲ μιὰ ποίηση ποὺ εἶναι ἁπλή, ὅπως ἡ ἀλήθεια.