prodimosieysi tasis

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Θεοφάνη Τάση «Φιλοσοφία της ανθρώπινης αναβάθμισης», που  θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Όμως το πρωταρχικό ερώτημα δεν είναι αν πρέπει, αλλά πρώτα απ’ όλα γιατί ν’ αναβαθμιστούμε τεχνικά παρεμβαίνοντας στην ανθρώπινη φύση, ακόμη και αν κάτι τέτοιο δεν είναι επικίνδυνο. Οι υπερανθρωπιστές, απορρίπτοντας την ιδέα της ύβρεως ως προκατάληψη, υποστηρίζουν ότι, πρώτον, δεν έχουμε λόγο να μην αναβαθμιστούμε, εφόσον η τεχνική αναβάθμιση προσφέρει πλεονεκτήματα όχι μόνο στο άτομο, αλλά επίσης στην ανθρωπότητα συνολικά και, δεύτερον, ότι έχουμε ηθικό καθήκον ν’ αναβαθμιστούμε[1]. Στα οφέλη της τεχνικής αναβάθμισης, την οποία κατανοούν ως αδιαμφισβήτητη βελτίωση της ανθρώπινης φύσης, συγκαταλέγουν[2]: α΄) Την προστασία της ζωής μέσω της επιμήκυνσής της, της αντιγηραντικής έρευνας και της κρυονικής. β΄) Την βελτιωμένη ικανότητα κατανόησης με συνέπεια την ενισχυμένη κριτική σκέψη, την ταχύτερη ανάπτυξη της επιστημονικής έρευνας, αλλά επίσης την διεύρυνση και εμβάθυνση του δημοσίου διαλόγου. γ΄) Την αύξηση της ευφυίας τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. δ΄) Τον αποτελεσματικότερο έλεγχο των συναισθημάτων. ε΄) Καλύτερες σωματικές λειτουργίες όπως ο έλεγχος του μεταβολισμού και ένα ισχυρότερο ανοσοποιητικό σύστημα. Επιπλέον, ανεξάρτητα από τα προαναφερθέντα οφέλη, οι υπερανθρωπιστές διεκδικούν το δικαίωμα στην αναβάθμιση, επειδή το άτομο πρέπει να είναι ελεύθερο να επιλέξει αν, πότε, πώς και για ποιο σκοπό θέλει ν’ αναβαθμιστεί[3]. «Οι υπερανθρωπιστές δίνουν μεγάλη αξία στην αυτονομία: την ικανότητα και το δικαίωμα των ατόμων να σχεδιάζουν και να επιλέγουν την δική τους ζωή. Μερικοί άνθρωποι μπορούν, φυσικά, για οποιονδήποτε λόγο, να επιλέξουν να εγκαταλείψουν την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουν την τεχνολογία για να βελτιωθούν. Οι υπερανθρωπιστές επιδιώκουν να δημιουργήσουν έναν κόσμο, στον οποίο αυτόνομα άτομα θα μπορούν να επιλέξουν να παραμείνουν μη αναβαθμισμένα ή ν’ αναβαθμιστούν, και στον οποίο αυτές οι επιλογές θα γίνονται σεβαστές»[4].

Αλλά όταν οι υπερανθρωπιστές μιλούν για σωματική, διανοητική, συναισθηματική και ηθική αναβάθμιση, δεν εννοούν μόνο την ενδυνάμωση μιας συγκεκριμένης ιδιότητας ή ικανότητας του ανθρώπου, όσο γενικότερα την καθαυτή βελτίωσή του χάρη σε αυτή[5]. Δηλαδή υποστηρίζουν ότι κάθε αναβάθμιση μέσω της τεχνικής είναι επιθυμητή και επωφελής, επειδή έτσι γινόμαστε καλύτεροι ως άνθρωποι. Αλλά γιατί κάποιος με ενισχυμένη όραση, ακοή, όσφρηση ή ευφυία να είναι καλύτερος άνθρωπος; Όταν κυκλοφορεί ένα νέο μοντέλο έξυπνου κινητού με βελτιωμένα χαρακτηριστικά και νέες δυνατότητες, μπορούμε να πούμε πως είναι καλύτερο από το προηγούμενο, επειδή κάθε λειτουργία του επιτελείται αποτελεσματικότερα, άρα οι χρήσεις του επιτυγχάνονται καλύτερα. Όμως, σε αντίθεση με ένα έξυπνο κινητό, ο άνθρωπος δεν έχει έναν εγγενώς καλώς ορισμένο σκοπό, έτσι ώστε αναβαθμιζόμενος να γίνεται καλύτερος, επειδή τον επιτυγχάνει αποτελεσματικότερα. Όπως ορθά παρατηρεί ο Michael Hauskeller, «ακόμα κι αν τα ανθρώπινα όντα είχαν μια “πραγματική ουσία” λόγω της οποίας είναι αυτό που είναι και από την οποία εξαρτώνται οι ανακαλύψιμες ιδιότητές τους, και ακόμη και αν ανακαλύπταμε αυτήν την ουσία μια μέρα (κανένα από τα οποία δεν είναι πολύ πιθανό), τότε δεν θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμη, γιατί είτε θα ήταν σύμφωνη με την νομιναλιστική ουσία της ανθρωπότητας, δηλαδή με την αφηρημένη ιδέα στην οποία αποδίδουμε το γενικό όνομα “άνθρωπος”, οπότε δεν θα είχαμε μάθει κάτι καινούργιο, ή θα ερχόταν σε αντίθεση με αυτό, οπότε σε αυτή την περίπτωση δεν θα ήμασταν διατεθειμένοι να το δεχτούμε»[6].

Όταν οι υπερανθρωπιστές μιλούν για σωματική, διανοητική, συναισθηματική και ηθική αναβάθμιση, δεν εννοούν μόνο την ενδυνάμωση μιας συγκεκριμένης ιδιότητας ή ικανότητας του ανθρώπου, όσο γενικότερα την καθαυτή βελτίωσή του χάρη σε αυτή. Δηλαδή υποστηρίζουν ότι κάθε αναβάθμιση μέσω της τεχνικής είναι επιθυμητή και επωφελής, επειδή έτσι γινόμαστε καλύτεροι ως άνθρωποι. Αλλά γιατί κάποιος με ενισχυμένη όραση, ακοή, όσφρηση ή ευφυία να είναι καλύτερος άνθρωπος;

Υπερανθρωπιστές όπως ο Bostrom αναγνωρίζουν ότι ο άνθρωπος δεν έχει έναν συγκεκριμένο σκοπό λόγω της φύσης του[7] και αναπτύσσουν μια εναλλακτική περισσότερο φιλελεύθερη επιχειρηματολογία υπέρ της ανθρώπινης αναβάθμισης, ισχυριζόμενοι: Πρώτον, πως για τους περισσότερους ανθρώπους, αλλά όχι για όλους, ορισμένες αναβαθμίσεις θα ήταν καλές, άρα επιθυμητές, και, δεύτερον, ότι θα ήταν καλό για μας τους ίδιους ν’ αναβαθμιστούμε[8]. Με άλλα λόγια, ο Bostrom επιχειρεί ν’ αντικρούσει δύο ενστάσεις στην ανθρώπινη αναβάθμιση, πρώτον, ότι ένας αναβαθμισμένος βίος θα ήταν χειρότερος από έναν ανθρώπινο βίο και, δεύτερον, ότι ίσως να ήταν καλύτερος, αλλά θα ήταν εντούτοις κακό για μας ν’ αναβαθμιστούμε[9]. Για να τεκμηριώσει τον πρώτο ισχυρισμό, προτείνει ένα διανοητικό πείραμα: «Ας υποθέσουμε ότι εξελίσσεστε σε ένα ον που έχει ριζικά επιμηκυμένη διάρκεια ζωής και αναβαθμισμένες διανοητικές και συναισθηματικές ικανότητες. Στα πρώτα βήματα αυτής της διαδικασίας, απολαμβάνετε τις βελτιωμένες ικανότητές σας. Εκτιμάτε την βελτιωμένη υγεία σας: Αισθάνεστε δυνατότεροι, ενεργητικότεροι και πιο ισορροπημένοι. Το δέρμα σας φαίνεται νεότερο και πιο σφιχτό. Μια μικρή ασθένεια στο γόνατό σας θεραπεύεται. Ανακαλύπτετε επίσης μια μεγαλύτερη πνευματική διαύγεια. Μπορείτε να επικεντρωθείτε σε δύσκολα ζητήματα ευκολότερα, τα οποία πλέον γίνονται κατανοητά. Αρχίζετε να βλέπετε συσχετισμούς που σας διέφευγαν πριν. Είστε έκπληκτοι, όταν συνειδητοποιείτε πόσες πεποιθήσεις διατηρούσατε χωρίς ποτέ να τις εξετάσετε ή να σκεφτείτε ποια στοιχεία τις τεκμηριώνουν. Μπορείτε να ακολουθήσετε λογικούς συλλογισμούς και περίπλοκες επιχειρηματολογίες σε μεγαλύτερο βάθος, δίχως να χαθείτε στην πορεία. Η μνήμη σας είναι σε θέση ν’ ανακαλέσει γεγονότα, ονόματα και έννοιες ακριβώς όταν τα χρειάζεστε. Είστε σε θέση να διανθίζετε τις συζητήσεις σας με πνευματώδεις παρατηρήσεις και εύστοχα ανέκδοτα. Οι φίλοι σας σχολιάζουν πόσο πιο διασκεδαστικό είναι όταν είστε στην παρέα. Οι εμπειρίες σας φαίνονται πιο ζωντανές. Όταν ακούτε μουσική αντιλαμβάνεστε επίπεδα δομής και ένα είδος μουσικής λογικής, τα οποία προηγουμένως αγνοούσατε, πράγμα που σας δίνει μεγάλη χαρά. Συνεχίζετε να βρίσκετε τα περιοδικά κουτσομπολιού που διαβάζατε διασκεδαστικά, αν και με διαφορετικό τρόπο από πριν⋅ αλλά ανακαλύπτετε ότι αποκομίζετε περισσότερα από την ανάγνωση του Proust και του περιοδικού Nature. Αρχίζετε να θησαυρίζετε σχεδόν κάθε στιγμή της ζωής⋅ ασχολείστε με όρεξη με την επιχείρησή σας⋅ και νιώθετε μια βαθύτερη ζεστασιά και στοργή για όσους αγαπάτε, αλλά μπορείτε ακόμα να στενοχωριέστε και ακόμη και να θυμώνετε σε περιπτώσεις όπου ο εκνευρισμός ή ο θυμός είναι πραγματικά δικαιολογημένος και εποικοδομητικός»[10]. tasis exΟ Bostrom συμπεραίνει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θα επιθυμούσαν έναν βίο όπως τον παραπάνω, δηλαδή με επιμηκυμένη διάρκεια ζωής με υγεία, όπως επίσης αυξημένες διανοητικές και συναισθηματικές ικανότητες, επειδή στην καθημερινή τους ζωή αποδίδουν ήδη αξία σε αυτές[11]. Αλλά τι σχέση έχει ο αναβαθμισμένος εαυτός με τον μη αναβαθμισμένο εαυτό; Είναι το άτομο που απολαμβάνει τον Proust το ίδιο με το άτομο που διασκέδαζε με κουτσομπολίστικα περιοδικά; Άραγε είναι προτιμότερο να γίνουμε καλύτεροι και να γίνουμε άλλοι ή να μείνουμε ο εαυτός μας; Ο Bostrom, υποστηρίζοντας τον δεύτερο ισχυρισμό του ότι θα ήταν καλύτερο για εμάς τους ίδιους ν’ αναβαθμιστούμε, θεωρεί ότι ο αναβαθμισμένος εαυτός ενδέχεται να μην είναι διαφορετικός από τον μη αναβαθμισμένο, τουλάχιστον για ένα μικρό χρονικό διάστημα, όμως ακόμη και αφού θα άρχιζε ν’ αλλάζει αυτό, δεν θα ήταν κάτι αναγκαία κακό, εφόσον στην φυσιολογική ζωή επίσης αλλάζουμε ωριμάζοντας στην πάροδο του χρόνου[12]. Η αλλαγή του εαυτού μετά την αναβάθμιση δεν συνιστά παρά μια προσαρμογή στις νέες ικανότητες εξ ου και, σύμφωνα με τον Bostrom, είναι καλή[13].

Άλλοι υπερανθρωπιστές, όπως ο John Harris, επιχειρηματολογούν υπέρ της αναβάθμισης ως θεραπείας με αφετηρία μια θεώρηση του ανθρώπου ως νοσούντος[14]. Πέρα από την τρωτότητα του σώματος και την θνητότητα πιστεύουν ότι ο άνθρωπος πάσχει από εγγενή διανοητική ανεπάρκεια επειδή, λόγω της βιολογικής κατασκευής του, δεν μπορεί να πραγματώσει πλήρως τις δυνατότητες του νου του, αλλά ταυτόχρονα πιστεύουν πως αυτές οι δυνατότητες είναι εκ φύσεως εξαιρετικά περιορισμένες[15]. Εξαιτίας της διανοητικής του ανεπάρκειας το ανθρώπινο είδος δεν μπορεί ν’ ανταποκριθεί στις πλανητικές προκλήσεις, κινδυνεύοντας ν’ αφανιστεί, όπως αντίστοιχα το κάθε άτομο αδυνατεί ν’ αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της καθημερινότητας. Αλλά η ανθρώπινη νόσος δεν εξαντλείται στην διανοητική ανεπάρκεια, καθώς επιπλέον είμαστε δέσμιοι των παθών και των συναισθημάτων μας. Σύμφωνα με τους υπερανθρωπιστές βιώνουμε πάθη, π.χ. ερωτευόμαστε, και συναισθήματα, π.χ. φοβόμαστε, τα οποία προξενούνται είτε από εξωτερικά γεγονότα είτε από εσωτερικές διεργασίες που βρίσκονται αμφότερα εκτός του ελέγχου μας. Η συναισθηματική αναβάθμιση αφορά τον έλεγχό τους, ώστε ο άνθρωπος να μπορεί να επιλέγει ορθολογικά την ένταση και την διάρκειά τους σύμφωνα με τις επιθυμίες του[16]. Με άλλα λόγια, η συναισθηματική αναβάθμιση δεν αποβλέπει μόνο στην θεραπεία, αλλά συγχρόνως στοχεύει στην ψυχική ευεξία. Έτσι, ακόμη και αν κανείς ήδη ελέγχει μέχρι ενός βαθμού είτε ορθολογικά, λόγου χάριν, μέσω της φιλοσοφίας ή της ψυχοθεραπείας είτε μη ορθολογικά, φέρ’ ειπείν, μέσω της καλλιτεχνικής έκφρασης ή του διαλογισμού τα πάθη και τα συναισθήματά του, μπορεί μέσω της αναβάθμισης να βιώσει επιπλέον την ψυχική ευεξία. Τέλος, η ηθική αναβάθμιση αφορά την μείωση της επιθετικότητας και την εξάλειψη της βίαιης συμπεριφοράς, όπως επίσης την ενίσχυση της ενσυναίσθησης και της ικανότητας για αγάπη μέσω της μεταβολής των νευροχημικών διεργασιών του εγκεφάλου[17]. Αναβαθμιζόμενο ηθικά το άτομο, εμπιστεύεται περισσότερο τους άλλους, γίνεται πιο αλληλέγγυο κυρίως προς αγνώστους και αποκτά ένα διευρυμένο αίσθημα δικαιοσύνης[18].

Οι υπερανθρωπιστές θεωρούν οποιαδήποτε ποσοτική αύξηση μιας θετικής ιδιότητας ή ικανότητας ως βελτίωση και ταυτόχρονα ίαση μιας ανεπάρκειας οφειλόμενης στην ατελή βιολογική εξέλιξη του ανθρώπου. Έτσι αύξηση της όρασης, της ακοής και της μυικής δύναμης, εφόσον η φύση δεν μας προίκισε εξαρχής καλύτερα, σημαίνει αντίστοιχα καλύτερη όραση, ακοή και μυική δύναμη, όπως περισσότερη ευφυία, ομορφιά και ευτυχία σημαίνει καλύτερη ευφυία, ομορφιά και ευτυχία.[19] Αλλά είναι ασαφές στην περίπτωση των τελευταίων πώς η ποσοτική αύξηση οδηγεί στην ποιοτική αλλαγή, καθώς η αντικειμενική μέτρηση αυτών των ιδιοτήτων είναι προβληματική. Όμως, όχι μόνο δεν υπάρχουν καθολικά κριτήρια ομορφιάς και ευτυχίας, αλλά και οι ποσοτικές αυξήσεις σωματικών ικανοτήτων ενέχουν μια ισχυρή υποκειμενική διάσταση. Για παράδειγμα, υπάρχουν κωφάλαλοι γονείς, οι οποίοι προτιμούν κωφάλαλα παιδιά και όχι παιδιά με ακοή.[20] Όσον αφορά την σωματική αναβάθμιση, θα μπορούσε να έχει απρόβλεπτες συνέπειες στην συμπεριφορά μας και γενικότερα στην ψυχική υγεία, καθώς θα συνοδευόταν από αυξημένες απαιτήσεις διαχείρισης, ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μας με όσους δεν έχουν αναβαθμιστεί. Η διανοητική αναβάθμιση από μόνη της δεν εξασφαλίζει την ανταπόκριση σ’ αυτές και ταυτόχρονα δεν εγγυάται την αύξηση της δημιουργικότητας, η οποία δεν περιορίζεται στην επεξεργασία δεδομένων.[21] Επιπλέον, δεν εγγυάται την ψυχική ευεξία, διότι θα μπορούσε κανείς κάλλιστα να γίνει ευφυέστερος δίχως να καταστεί αναγκαία ευτυχέστερος, ενώ δεν μπορεί ν’ αποκλειστεί το ενδεχόμενο να γίνει δυστυχέστερος.[22] Ούτε η συναισθηματική αναβάθμιση οδηγεί αναγκαία σε μεγαλύτερη ευδαιμονία, καθώς υπάρχουν πάθη όπως ο έρωτας, στα οποία κανείς υποφέρει ακριβώς λόγω της επιθυμίας του. Ειδικότερα στην περίπτωση του έρωτα, ο φόβος απώλειας του αγαπημένου και η λαχτάρα για εγγύτητα συνιστούν μέρος της φύσης του. Αν εξαλειφθούν επειδή είναι επώδυνα, τότε ο έρωτας παύει να υφίσταται. Αν θεωρήσουμε τον έρωτα νόσο εξαιτίας αυτών, όπως οι υπερανθρωπιστές, τότε η θεραπεία του μάλλον κρίνεται ανεπιθύμητη παρά το ότι υποφέρουμε ερωτευμένοι. Αλλά η συναισθηματική αναβάθμιση έχει ακόμη δύο επιζήμιες συνέπειες: Πρώτον, έρευνες της γνωστικής ψυχολογίας έχουν δείξει ότι η ευδιαθεσία μειώνει την διανοητική επίδοση, ενώ η αρνητική διάθεση την αυξάνει.[23] Δεύτερον, θα μπορούσε κανείς να φέρεται με σκληρότητα στους άλλους προξενώντας οδύνη ή ακόμη και να εγκληματεί, δίχως να αισθάνεται αιδώ ή τύψεις. Έτσι τίθενται τα εξής ερωτήματα: Πρώτον, εξαλείφοντας, επειδή είναι δυσάρεστα, συναισθήματα που ενδυναμώνουν τους ηθικούς φραγμούς πώς θα αυτοπεριορίζεται και θα μετανοεί το άτομο; Δεύτερον, είναι θεμιτό να επιτρέπεται σε ανθρώπους ανήθικους και εγκληματίες να νιώθουν ψυχική ευεξία παρά τις απεχθείς πράξεις τους λόγω συναισθηματικής αναβάθμισης; Η ηθική αναβάθμιση, αν υποθέσουμε ότι είναι εφικτή[24], δεν επιλύει το πρόβλημα, διότι η ηθική συμπεριφορά δεν ανάγεται στην βιολογία, καθώς αναφέρεται σε αξίες, πολλές από τις οποίες ποικίλλουν από εποχή σε εποχή και από τόπο σε τόπο.[25] Έτσι, σ’ ένα ολοκληρωτικό καθεστώς η ηθική αναβάθμιση θα μπορούσε να καθιστά τους πολίτες πειθήνια όργανα της εξουσίας. Επιπλέον, αν ο στόχος της συναισθηματικής αναβάθμισης είναι η ψυχική ευεξία και ο στόχος της ηθικής αναβάθμισης η αύξηση της ενσυναίσθησης, τότε αυτές αντιτίθενται μεταξύ τους. Αν η ενσυναίσθηση αυξάνεται, τότε γίνεται ευκολότερο να συμπάσχουμε με την οδύνη των άλλων ή να νιώθουμε τις αγωνίες και τους φόβους τους, σε βάρος όμως της ψυχικής ευεξίας. Αν, από την άλλη, αυξάνεται η ψυχική ευεξία συρρικνώνοντας δυσάρεστα ή επώδυνα συναισθήματα, τότε μειώνεται η ενσυναίσθηση, άρα επίσης το συμπάσχειν και η αλληλεγγύη.


[1] Την αναβάθμιση ως ηθικό καθήκον με βάση μια αντίληψη της ανθρώπινης συνθήκης ως νόσου υποστηρίζει ο John Harris∙ βλ. John Harris, Enhancing Evolution: The Ethical Case for Making Better People, Princeton University Press, 2010, σ. 19-35, και John Harris, Enhancements Are a Moral Obligation, στο Julian Savulescu/Nick Bostrom (Εds.), Human Enhancement, Oxford University Press, 2010, σ. 131-155. Την υποστηρίζουν επίσης ως ηθικό καθήκον οι Ingmar Persson και Nick Bostrom με βάση την βιολογική ανισοκατανομή των ανθρωπίνων ικανοτήτων∙ βλ. Ingmar Persson/Julian Savulescu, The Duty to Βe Morally Enhanced. Topoi 38, 2019, σ. 7-14, και Nick Bostrom, The Fable of the Dragon-Tyrant, Journal of Medical Ethics, Issue 5.31, σ. 273-277. Θα εξετάσουμε τις επιχειρηματολογίες τους στην δεύτερη ενότητα της παρούσας πραγματείας.
[2] Βλ. Nick Bostrom, Transhumanist Values στο Frederick Adams (Ed.), Ethical Issues for the 21st Century, Philosophical Documentation Center Press, 2003, σ. 3-14. Ο Bostrom αναπτύσσει έναν φιλελεύθερο υπερανθρωπισμό επιχειρηματολογώντας υπέρ της ανθρώπινης αναβάθμισης με βάση τα οφέλη της για το άτομο και την κοινωνία, στον οποίο θα αναφερθούμε λίγο πιο κάτω. Για μια κανονιστική κριτική της μποστριανής επιχειρηματολογίας βλ. Andrés Pablo Vaccari, Why Should We Become Posthuman? The Beneficence Argument Questioned, Journal of Medicine and Philosophy 16, 44(2), 2019, σ. 192-219.
[3] Βλ. Nick Bostrom, Transhumanist Values στο Frederick Adams (Ed.), Ethical Issues for the 21st Century, Philosophical Documentation Center Press, 2003, σ. 11-12.
[4] Βλ. Nick Bostrom, Introduction – The Transhumanist FAQ: A General Introduction, στο Calvin Mercer/Derek Maher (Eds), Transhumanism and the Body. The World Religions Speak, Palgrave Macmillan, 2014, σ. 2.
[5] Βλ. Ronald Cole-Turner, Afterword – Concluding Reflections: Yearning for Enhancement, στο Calvin Mercer/Derek Maher (Eds), Transhumanism and the Body. The World Religions Speak, Palgrave Macmillan, 2014, σ. 173-191. 
[6] Bλ. Michael Hauskeller, Mythologies of Transhumanism, Palgrave, 2016, σ. 40.
[7] Βλ. Nick, Bostrom, Why I Want to be a Posthuman When I Grow up, στο More, Max/Vita-More, Natasha (Eds.), The Transhumanist Reader, Classical and Contemporary Essays on the Science, Technology and Philosophy of the Human Future, Wiley-Blackwell, 2013, σ. 45-46.
[8] Ό.π., σ. 29.
[9] Ό.π., σ. 30.
[10] Ό.π., σ. 31.
[11] Ό.π., σ. 32.
[12] Ό.π., σ. 40-43.
[13] Ό.π., σ. 43.
[14] Bλ. John Harris, Enhancing Evolution: The Ethical Case for Making Better People, Princeton University Press, 2010.
[15] Βλ. Michael Hauskeller, Mythologies of Transhumanism, Palgrave, 2016, σ. 129-132.
[16] Ό.π., σ. 127-130.
[17] Ό.π., σ. 132-135.
[18] Οι υπερανθρωπιστές πιστεύουν πως το αίσθημα της αλληλεγγύης, όπως επίσης το αίσθημα της δικαιοσύνης, έχουν βιολογικές ρίζες και αναπτύχθηκαν στον άνθρωπο ως αναγκαίες ικανότητες για την ζωή σε μικρές κοινότητες, ενώ σήμερα ως κάτοικοι μεγαλουπόλεων είμαστε ανεπαρκώς βιολογικά προετοιμασμένοι για ν’ ανταποκριθούμε στις ηθικές προκλήσεις του σύγχρονου βίου, έτσι ώστε να πρέπει ν’ αναβαθμιστούμε ηθικά∙ βλ. Susan B. Levin, The Failed Promise of Transhumanism, Oxford University Press, 2021, σ. 91.
[19] Βλ. Stefan Lorenz Sorgner, Transhumanismus. “Die gefährlichste Idee der Welt”!?, Herder Verlag, 2016, σ. 29.
[20] Βλ. Michael Sandel, The Case against Perfection, 2007, Belknap Press, σ. 1-2.
[21] Η Levin θεωρεί ότι η διανοητική αναβάθμιση όχι απλώς δεν θα ενίσχυε την δημιουργικότητα, αλλά θα την μείωνε κιόλας∙ βλ. Susan B. Levin, The Failed Promise of Transhumanism, Oxford University Press, 2021, σ. 34-37.
[22] Γενικότερα ο υπερανθρωπισμός υποτιμά την πολύπλοκη σχέση μεταξύ των διανοητικών ικανοτήτων και των συναισθημάτων, η οποία θέτει σημαντικές, ίσως αξεπέραστες, κατά την γνώμη μου, δυσκολίες στην αναβάθμιση, καθώς διανοητικές αναβαθμίσεις μπορεί να μην είναι συμβατές ή να αντιτίθενται σε συναισθηματικές αναβαθμίσεις. Για παράδειγμα, μια αναβάθμιση της διανοητικής ευφυίας αυξάνει επίσης την συναισθηματική ευφυΐα και την ενσυναίσθηση; Ή, αντιστρόφως, μια αναβάθμιση της διαίσθησης αυξάνει αναγκαία την διανοητική ευφυΐα;
[23] Βλ. Susan B. Levin, ό.π., σ. 38-41.
[24] Η Levin υποστηρίζει ότι δεν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις πως το αίσθημα δικαιοσύνης ή η συμπόνια μπορούν ν’ αναβαθμιστούν με νευροβιολογικές και γενετικές παρεμβάσεις βλ. Susan B. Levin, The Failed Promise of Transhumanism, Oxford University Press, 2021, σ. 91-106.
[25] Bλ. Michael Hauskeller, Mythologies of Transhumanism, Palgrave, 2016, σ. 145-158, και Susan B. Levin, ό.π., σ. 106-119.

Ο Θεοφάνης Τάσης γεννήθηκε το 1976 στο Μόναχο όπου και μεγάλωσε. Διδάσκει Σύγχρονη Πρακτική Φιλοσοφία στο Alpen-Adria Universität στην Αυστρία και είναι επισκέπτης καθηγητής στο Universität St. Gallen στην Ελβετία. Διετέλεσε Stanley J. Seeger Fellow στο Πανεπιστήμιο του Princeton, Marie Curie Fellow στο Université Saint-Louis στις Βρυξέλλες και Erasmus Fellow στο Freie Universität Berlin. Η έρευνά του αφορά την σχέση πολιτικής, ηθικής και ανθρώπινης αναβάθμισης με επίκεντρο τις έννοιες εικόνα, θνητότητα και τέχνη του βίου. Τα έργα του Πολιτικές του Βίου: «Η Ειρωνεία» (Εκδόσεις Ευρασία, 2012) και «Καστοριάδης: Μια Φιλοσοφία της Αυτονομίας» (Εκδόσεις Ευρασία, 2007) έχουν βραβευθεί με το Καυταντζόγλειο βραβείο του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ το «Ψηφιακός Ανθρωπισμός: Εικονιστικό Υποκείμενο και Τεχνητή Νοημοσύνη» (Εκδόσεις Αρμός, 2019) ήταν υποψήφιο για το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου 2020. Στα ελληνικά κυκλοφορούν ακόμη τα έργα του: «Πολιτικές του Βίου ΙΙ: Η Επιμέλεια Εαυτού στην Εικονιστική Κοινωνία» (Εκδόσεις Αρμός, 2017), «Φάρμακον» (Εκδόσεις Ευρασία, 2011) και οι ποιητικές συλλογές «Φυσιολογικά Ευρήματα» (Εκδόσεις Κέδρος, 2001) και «Απογεύματα στον Καπιταλισμό» (Εκδόσεις Τυπωθήτω, 2009). Το μεταφραστικό του έργο περιλαμβάνει βιβλία των Martin Heidegger, John Stewart Mill, Αλέξανδρου Νεχαμά και Roberto Mangabeira Unger.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η τέχνη της μέθης» του Λοράν ντε Σουτέρ (προδημοσίευση)

«Η τέχνη της μέθης» του Λοράν ντε Σουτέρ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του βραβευμένου Βέλγου δοκιμιογράφου και καθηγητή Νομικής Λοράν ντε Σουτέρ [Laurent de Sutter] «Η τέχνη της μέθης» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 6 Μαρτίου από τις εκδόσεις Το Μέλλον.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Ἤριννα Ἠλακάτη» της Τασούλας Καραγεωργίου (προδημοσίευση)

«Ἤριννα Ἠλακάτη» της Τασούλας Καραγεωργίου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Τασούλας Καραγεωργίου «Ἤριννα Ἠλακάτη», η οποία κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στὴν πραγματική της ζωὴ ἡ Ἤριννα εἶναι μιὰ μικρὴ «τραγουδίστρα», τρυφερὴ ἀοιδὸς ...

«Ο Σεφέρης στην Αμερική»
 της Ασπασίας Γκιόκα (προδημοσίευση)

«Ο Σεφέρης στην Αμερική»
 της Ασπασίας Γκιόκα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Ασπασίας Γκιόκα «Ο Σεφέρης στην Αμερική», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Το βιβλίο, όπως φανερώνει και ο τίτλος του, εστιάζει σε πρόσωπα και γ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Το διαδικτυακό περιοδικό Λόγου και Τέχνης Χάρτης (www.hartismag.gr), συνεχίζει για τρίτη χρονιά την απονομή ετήσιων βραβείων, με σκοπό την ανάδειξη των σημαντικότερων βιβλίων που κυκλοφόρησαν το περασμένο έτος. Σήμερα ανακοινώθηκε ο Βραχύς Κατάλογος σε όλες τις κατηγορίες. Δείτε βιβλία και συγγραφείς. 

...

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

Με τη συμπλήρωση επτά συναπτών ετών στο εκδοτικό στερέωμα, οι εκδόσεις Στίξις κάνουν το επόμενο βήμα με μια νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων, υπό τον τίτλο «Μικρή Στίξις», των Γιώργου Δουατζή, Χρυσοξένης Προκοπάκη, Στέφανου Τζουβάρα και Μιχάλη Σηφάκη.  

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος  ...

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

Σίσσυ Δουτσίου, Στεύη Τσούτση, Λίνα Βαρότση, Αστερόπη Λαζαρίδου, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Αντιγόνη Ζόγκα, Λίνα Βαλετοπούλου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας επιλέγουμε πολύ πρόσφατα βιβλία νέων Ελληνίδων συγγραφέων που θέτουν, άλλοτε με τρόπο διεκδικητικό κι άλλοτε πιο έμμεσο, το ζήτημα της γυναικείας χειρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ