Ανακαινίζω τη ζωή μου με αρχιτέκτονα τον Αριστοτέλη, της Φένιας Τσανάκα (προδημοσίευση)

ΠΕΡΙΠΑΤΟΣ 2
Γιατί ο Αριστοτέλης;

Ξεκινώντας να περιηγηθώ μέσα στον κόσμο της φιλοσοφίας, είναι αναπόφευκτο να «πρέπει» να περάσω και από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, παρά το γεγονός πως το χάσµα των 2.500 χρόνων µε τρόμαζε και τα ονόματα τους µου προκαλούσαν δέος. Επιπλέον, η επιστηµονική µου κατάρτιση ήταν στις θετικές επιστήμες. Στην πορεία διαπίστωσα πως την έλλειψη γνώσης γύρω από την αρχαία ελληνική φιλοσοφία την έχουν οι περισσότεροι άνθρωποι της ηλικίας µου, και οι πλέον µορφωµένοι, µολονότι τους απασχολούν καθηµερινά φιλοσοφικά ερωτήµατα ίδια µε τα δικά µου.

Μελετώντας τα κείµενα του Αριστοτέλη, µε µεγάλη µου έκπληξη κατάλαβα ότι η φιλοσοφία του µου ήταν πολύ οικεία – µε γοήτευσε. Πολλές φορές διαβάζοντας τα βιβλία του αναφώνησα:

«Εδώ περιγράφει τη φίλη µου την Κλεοπάτρα, που ανάλωσε µεγάλο µέρος της ζωής της για το “τι θα πουν οι άλλοι”!»
«Αυτή η περιγραφή ταιριάζει στον συνεργάτη µου τον Νίκο, που µετατρέπει σε “χρυσάφι” καθετί µε το οποίο καταπιάνεται!»
«Να και ο γείτονάς µου, που η τύχη τού χάρισε όνοµα και εξυπνάδα και όµως αυτός λειτουργεί µε συκοφαντίες και ψέµατα!»

Διαπιστώνω ότι η ζωή µου περνάει µπροστά από τα µάτια µου κάνοντάς µε να αναρωτιέµαι: «Μα καλά, τη ζωή µου περιγράφει;» και «2.400 χρόνια µετά, τίποτα δεν έχει αλλάξει;»

Έχοντας την εµπειρία πολλαπλών ρόλων ως επαγγελµατίας (συνεργάτης, εργοδοτούµενη και εργοδότρια), ως µάνα, ως φίλη, ως σύζυγος, ως ταξιδεύτρια, ο Αριστοτέλης δεν µε έπεισε γιατί θεωρείται αυθεντία. Με έπεισε, γιατί αυτό που διάβαζα έκρινα ότι ήταν «έτσι όπως συµβαίνει στη ζωή µου», εποµένως αληθινό. Η φιλοσοφία του είναι βασισµένη στις καθηµερινές πράξεις των ανθρώπων. Όχι όπως ιδανικά θα θέλαµε να είναι, όχι όπως φανταζόµαστε ότι πρέπει να είναι «αν… θα …», αλλά όπως είναι η φύση των ανθρώπων σε όλες τις εκφάνσεις της. Σήµερα τις ονοµάζουµε αρνητικά και θετικά στοιχεία της ζωής µας. Ο Αριστοτέλης διατύπωσε µία θεωρία βασιζόµενος στην παρακάτω αρχή:

Η ζωή του ανθρώπου δεν είναι τα λόγια του αλλά οι ΠΡΑΞΕΙΣ του, οι ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ του. Ανάλογα µε τις πράξεις του, ο κάθε άνθρωπος θα έχει και την αντίστοιχη ζωή.

Όταν λέµε πράξη στους ανθρώπους, δεν εννοούµε µόνο το «τι» κάναµε. Ο Αριστοτέλης αναγνώρισε ότι είναι άλλη πράξη να δώσουµε ελεηµοσύνη σε κάποιον, γιατί θέλουµε να του συµπαρασταθούµε και άλλη πράξη να δώσουµε ελεηµοσύνη στον ίδιο άνθρωπο, για να το µάθουν οι φίλοι µας. Εντελώς άλλη πράξη είναι να δίνουµε ελεηµοσύνη σε κάποιον, γιατί θέλουµε να τον διαφθείρουµε και να τον ωθήσουµε στην πορνεία. Εποµένως, όταν µιλάµε για ανθρώπινη πράξη ή ενέργεια, πρέπει να διευκρινίσουµε το γιατί, το πώς, σε ποιον, πότε κάναµε ό,τι κάναµε. Τότε και µόνο τότε έχουµε ορίσει την πράξη και όχι µόνο λέγοντας το «τι». Το «τι έκανε κάποιος» είναι το «φαίνεσθαι» αλλά στις ανθρώπινες πράξεις συµµετέχουν πάντα οι σκέψεις του και τα κίνητρά του, δηλαδή το «µη φαίνεσθαι». Για το χαρακτηρισµό µιας πράξης συµβάλλει καθοριστικά το κίνητρο, το γιατί κάναµε ό,τι κάναµε. Μία πράξη µπορεί να φαίνεται καλή και να είναι κακή και αντιστρόφως να φαίνεται κακή αλλά να είναι καλή. Το να χρησιµοποιούµε το νου µας είναι συνδεδεµένο µε τη φύση µας, εποµένως το σκεπτικό των πράξεών µας έχει τεράστια σηµασία για τη ζωή µας, που όπως είπαµε είναι οι πράξεις µας.

Οι πράξεις µας είναι η ζωή µας, µια διαπίστωση τόσο απλή αλλά τόσο πραγµατική, που την κατανοούµε µεγαλώνοντας.

Ο σύντροφος που µας αγαπάει δεν είναι αυτός που µας το λέει τρεις φορές τη µέρα (ευπρόσδεκτο είναι και αυτό). Είναι αυτός που µε τις πράξεις του µας δηµιουργεί χώρο και χρόνο για την εργασία µας και τα χόµπι µας, αυτός που µας βοηθάει όταν του το ζητάµε, αυτός που κάθεται να συζητήσει τις διαφωνίες µας και ένα σωρό άλλες πράξεις αγάπης.

Η ζωή του ανθρώπου δεν είναι τα λόγια του αλλά οι ΠΡΑΞΕΙΣ του, οι ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ του. Ανάλογα µε τις πράξεις του, ο κάθε άνθρωπος θα έχει και την αντίστοιχη ζωή.

Τα παιδιά µας δεν µεγαλώνουν σύµφωνα µε τις θεωρίες των βιβλίων, αλλά σύµφωνα µε τις πράξεις που συµβαίνουν κάθε µέρα µέσα στο σπίτι. Εάν τους φωνάζουµε καθηµερινά, µεγαλώνουν νευρικά και ας λέµε όταν συναντιόµαστε µε τις άλλες µαµάδες: «Δεν είναι σωστό να φωνάζουµε στα παιδιά! Εγώ δεν φωνάζω ποτέ!»

Ο υγιής άνθρωπος δεν είναι αυτός που γνωρίζει τους κανόνες της υγιεινής ζωής, αλλά αυτός που τρώει υγιεινά, γυµνάζεται κ.ο.κ. και ας µη γνωρίζει να πει απ’ έξω τους κανόνες αυτής της ζωής.

Τα λόγια, όταν δεν γίνονται πράξη, δεν έχουν καµία απολύτως σηµασία. Είναι σαν τα «θα» των πολιτικών, τις πρωτοχρονιάτικες αποφάσεις, τις δευτεριάτικες δίαιτες και τις εφηβικές υποσχέσεις αιώνιας αγάπης, τις ιατρικές συµβουλές τις οποίες ξεχνάµε µόλις κλείσει η πόρτα του ιατρείου, τους νόµους που δεν εφαρµόζονται. Οι ηλικιωµένοι, που έχουν ακούσει πολλά «θα», πολλές υποσχέσεις και αποφάσεις, όταν τα ακούν κουνούν το κεφάλι. Ξέρουν ότι τα λόγια εύκολα λέγονται, δύσκολα γίνονται. Τελικά όµως η ζωή είναι τι πράξαµε, όχι τι θέλαµε να πράξουµε ή τι λέγαµε ότι θα πράξουµε και δεν το κάναµε!

Οι πράξεις µας είναι η ζωή µας.

Κι εφόσον η ζωή είναι οι πράξεις µας, δεν έχουµε παρά να ασχοληθούµε µε αυτές. Ο στόχος λοιπόν όλης αυτής της φιλοσοφικής έρευνας, δεν είναι µόνο η γνώση, αλλά πώς η γνώση θα µετουσιωθεί σε πράξη, σε ζωή.

«…ο στόχος αυτών των µαθηµάτων δεν είναι η γνώση αλλά η πράξη».
                                                                             Ηθικά Νικοµάχεια Α΄ 1095a6

Εάν ήµασταν οι τυχεροί που θα µας δίνανε το πρώτο i-pad που µόλις είχε κατασκευαστεί, µε στόχο όχι να το χρησιµοποιήσουµε µόνο για να βλέπουµε την ώρα αλλά για να αξιοποιήσουµε όλες τις δυνατότητές του, τι θα περιµέναµε σαν εγχειρίδιο βοήθειας;

Να µας ονοµατίσουν τις οµάδες των κουµπιών του.
Να µας πουν τι δυνατότητες έχει το κάθε τµήµα.
Να µας δώσουν οδηγίες πώς λειτουργούν τα κουµπιά του.
Να µας δώσουν παραδείγµατα εφαρµογών.

Στη συνέχεια, θα ήταν στο χέρι µας να αξιοποιήσουµε το νέο µας δώρο! Πόση θέληση θα διαθέταµε, πόση ικανότητα και πόσες ώρες θα του αφιερώναµε για να το µάθουµε. Εάν δεν είχαµε τη θέληση και δεν κάναµε καµιά προσπάθεια, θα µέναµε µε την εντύπωση ότι το δώρο ήταν ένα ρολόι!

Με την παραπάνω λογική σειρά ο Αριστοτέλης αναγνώρισε ότι η πράξη είναι αποτέλεσµα τού «τι είναι ο άνθρωπος και πώς πράττει». Ανέλυσε λοιπόν, ποιες είναι οι δυνάµεις µας και ποιες είναι οι δυνατότητες µας, πώς ενεργούµε και πώς µπορούµε να αξιοποιήσουµε τη ζωή µας. Έτσι, διατύπωσε µία ολοκληρωµένη θεωρία µε συνέπεια, λογική και δυνατότητα εφαρµογής. Δηλαδή «πώς η θεωρία µετουσιώνεται σε πράξη», γιατί αλλιώς δεν είναι φιλοσοφία, είναι αµπελοφιλοσοφία.

Οι πράξεις µας είναι η ζωή µας.

Ως αναγνώστες θα αντιληφθούµε ότι δεν µπορούµε να πάρουµε µόνο ένα τµήµα της φιλοσοφίας του, επειδή µας βολεύει. Ταυτόχρονα να αφήσουµε ένα άλλο τµήµα της απ’ έξω, επειδή δεν µας βολεύει τόσο (αυτό που µιλάει για κόπους και προσωπική προσπάθεια να το αφήσουµε για αργότερα), γιατί καταστρέφεται η δοµή της και καταρρέει το οικοδόµηµα. Στη σηµερινή εποχή που κυριαρχεί το lifestyle, δηλαδή το «φαίνεσθαι» και ο εντυπωσιασµός, µοιάζουν οι θεωρίες λίγο σαν φούσκες που σπάνε ξαφνικά και διαλύονται. Έτσι τρέχουµε να βρούµε την επόµενη θεωρία.

Η φιλοσοφία του Αριστοτέλη βρίσκεται ακριβώς στην αντίπερα όχθη. Θα διαπιστώσουµε ότι έχει γερά θεµέλια. Βασίζεται στην ανθρώπινη πραγµατικότητα (ουσία) που έπειτα από 2.400 χρόνια δεν έχει αλλάξει. Για να περιγράψει ο Αριστοτέλης την ανθρώπινη ουσία µελέτησε τα λόγια των σοφών, τα λόγια των πολλών (τι λέει ο πολύς κόσµος), παρατήρησε τους ανθρώπους και διατύπωσε τη θεωρία του. Συχνά όταν αναλύω την αριστοτελική θεωρία υπάρχουν άνθρωποι που αναφωνούν: «Μα... καλά και στην Ινδία µία θεωρία που έχω διαβάσει το ίδιο λέει...» Όπου υπάρχουν άνθρωποι η αριστοτελική θεωρία υπάρχει, όχι γιατί την επινόησε ο Αριστοτέλης, αλλά γιατί ο Αριστοτέλης κατάφερε να γράψει µε µεγάλη ακρίβεια αυτό που η ίδια η φύση έχει φτιάξει. Ουσιαστικά λοιπόν, είναι τα πράγµατα, τα οποία εάν δεν τα έχει ο άνθρωπος στη ζωή του τότε νιώθει ότι αυτή δεν έχει νόηµα, έστω κι αν το περιτύλιγµα είναι το καλύτερο. Χάνει την όρεξη, το κέφι, την επιθυµία του για ζωή. Είναι σαν να βάλουµε µία λεβάντα σε µια ωραία γλάστρα σε ένα σκοτεινό σηµείο ενός ωραίου σαλονιού, θα διαπιστώσουµε ότι δεν θα ανθίσει ποτέ γιατί γι’ αυτή ο ήλιος είναι ουσιώδης, είναι µέρος της ουσίας της. Το ωραίο σαλόνι και η ωραία γλάστρα δεν θα τη βοηθήσουν καθόλου να ανθίσει.

Κάθε περίπατος θα είναι για σας, όπως ήταν και για µένα, ένα παιχνίδι αµφισβήτησης: «Είναι όντως έτσι; Στη δική µου ζωή συµβαίνει έτσι;» Αν η απάντηση της κοινής λογικής και της προσωπικής πείρας λέει: «Ναι, έτσι συµβαίνει…», τότε η θεωρία αληθεύει και αυτό ισχύει όχι µόνο για τον Αριστοτέλη, αλλά για οποιαδήποτε θεωρία.

Το κλειδί της επαλήθευσης µιας θεωρίας
είναι η εµπειρία της ζωής µας.

Τη στιγµή που θα αναφωνήσουµε: «Όχι, εγώ δεν έχω διαπιστώσει κάτι τέτοιο... στη δική µου ζωή δεν συµβαίνει αυτό!», τότε µάλλον έχει έρθει η ώρα να κλείσουµε αυτό το βιβλίο.

Γι’ αυτό, αυτό το βιβλίο έχει παύσεις… Παύσεις για να σκεφτόµαστε εάν όλα αυτά που διαβάζουµε είναι σύµφωνα µε τη ζωή. Εάν συµφωνούµε, τότε µπορεί να γίνουν εφαλτήριο για την προσωπική µας αλλαγή, εάν πειστούµε και φυσικά εάν το θελήσουµε.

Ο Αριστοτέλης αναλύει τους ανθρώπους όλων των τάξεων, σε κάθε ρόλο που έχουν σ’ αυτή τη ζωή δίνοντας την πρότασή του για το πώς να κάνουν τη ζωή τους επιθυµητή. Η φιλοσοφία του είναι πρακτική φιλοσοφία. Δίνει τις αρχές, τις βάσεις για να σχεδιάσει και να πραγµατοποιήσει ο καθένας µας τους κανόνες της ζωής που επιθυµεί και µπορεί να έχει. Είναι σαν να λέµε ότι έγραψε το Σύνταγµα µιας χώρας. Μετέπειτα η Βουλή (ο καθένας µας) ψηφίζει τους νόµους (κανόνες) για να λειτουργήσει η κοινωνία (η ζωή του).

Εποµένως, διαβάζοντας κανείς τα βιβλία του Αριστοτέλη σηµαίνει ότι πέτυχε να πράξει αυτό που θέλει;

Δυστυχώς όχι! Όπως αναφέρει και ο ίδιος η δυσκολία είναι η πράξη και γι’ αυτό µεγάλο τµήµα της φιλοσοφίας του είναι πώς θα πετύχουµε την εφαρµογή της θεωρίας. Είπαµε η φιλοσοφία του Αριστοτέλη είναι πρακτική φιλοσοφία. Η όποια αλλαγή στη ζωή µας έρχεται µέσω των πράξεών µας. Τότε και µόνο τότε έχει νόηµα η φιλοσοφία.

Τα καλά νέα είναι ότι η φιλοσοφία του Αριστοτέλη δεν είναι και καµιά βαριά φιλοσοφία. Όσοι από µας έχουµε ζήσει, µε την έννοια ότι είµαστε ενεργοί στην κοινωνία και δεν γνωρίζουµε τη ζωή µέσω της τηλεόρασης, του internet και του κουτσοµπολιού, τότε η θεωρία του θα µας φανεί πολύ πολύ κατανοητή και εφαρµόσιµη, εφόσον το θελήσουµε. Σε σηµείο που θα πούµε: «... µα... αυτά είναι γνωστά...»

Η ΠΥΞΙΔΑ ΜΑΣ

Η ζωή µας είναι οι πράξεις µας.
•

Το κλειδί της επαλήθευσης µιας θεωρίας είναι η εµπειρία της ζωής µας.