
Συνέντευξη του σκηνοθέτη, σεναριογράφου και ηθοποιού Μιχάλη Βιρβιδάκη, καλλιτεχνικού διευθυντή του θεάτρου «Κυδωνία», με αφορμή την παράσταση «Το κατεστραμμένο δωμάτιο» του Μάθιου Λέντον, η οποία θα παρουσιαστεί από την Τετάρτη 10 έως και την Κυριακή 14 Οκτωβρίου στο θέατρο «Σφενδόνη».
Του Νίκου Ξένιου
Τόσα χιλιόμετρα μακριά από την Αθήνα, το θέατρο «Κυδωνία», στην οδό Υψηλαντών, στα Χανιά, παραμένει ένα χαρακτηριστικό θέατρο τέχνης εκτός πρωτευούσης, με ποιοτικό ρεπερτόριο, σταθερό δραματικό πυρήνα και σχολή δική του που τροφοδοτεί το θέατρο με νέους ηθοποιούς, με συγκεκριμένους φίλους και μέλη και, κυρίως, με μια αυστηρή καλλιτεχνική και επαγγελματική δεοντολογία. Το ενδιαφέρον του θεατρικού οργανισμού «Μνήμη» για έργα που παίζονται τώρα στο εξωτερικό είναι διαρκώς ανανεούμενο. Το αποτέλεσμα είναι η δραστηριότητα του θεάτρου «Κυδωνία» να συνιστά, από πολλές απόψεις, πρότυπο για κάθε ανεξάρτητη καλλιτεχνική προσπάθεια στην επαρχία. Και αυτή δεν είναι δική μου διαπίστωση, αλλά κοινή τοποθέτηση μιας χορείας πνευματικών ανθρώπων που παρακολουθούν, εδώ και τέσσερις δεκαετίες, τη θεατρική πραγματικότητα στον τόπο μας.
Ο Μιχάλης Βιρβιδάκης, από το 1987 έως σήμερα έχει παρουσιάσει τρία θεατρικά έργα που έγραψε ο ίδιος και που διακρίνονται για τον κοινό τους δραματουργικό άξονα και τον υπερβατικό ρεαλισμό τους. Τα έργα αυτά, Το φεγγάρι και η λίρα, Στην Εθνική με τα μεγάλα και Περί φύσεως, έχουν ως αφόρμησή τους την ανθρώπινη καθημερινότητα αλλά διανοίγονται σε αρχετυπικά, αλληγορικά στοιχεία διαχειριζόμενα θέματα μοναξιάς, ταυτότητας, απώλειας, εκριζωμού, τόσο σε ένα πρώτο, πραγματολογικό επίπεδο, όσο και στην υπαρξιακή τους διάσταση. Εναρμονισμένη με τους προσωπικούς του προβληματισμούς είναι και η θεατρική δραστηριότητα του «Κυδωνία». Εδώ και έναν χρόνο είχα την τύχη να γνωρίσω προσωπικά τον εμπνευστή, καλλιτεχνικό διευθυντή και σκηνοθέτη του ποιοτικού αυτού θεάτρου και να εγκαινιάσω μαζί του, και μαζί με τη σύζυγο και συνεργάτιδά του πεζογράφο Λίλα Τρουλινού, μια προσωπική φιλία. Η συνέντευξη μαζί του είναι μια πνευματική περιπέτεια και ένα προσωπικό στοίχημα.
Aισθάνομαι σαν να ξεκίνησα αυτό το ταξίδι μόλις χθες, και σήμερα απορώ κι εγώ πόσο γρήγορα πέρασαν όλα αυτά τα χρόνια και προπαντός πού βρήκα τη δύναμη να μείνω προσηλωμένος σε έναν καλλιτεχνικό στόχο ξεπερνώντας τερατώδεις δυσκολίες και εμπόδια.
Mιχάλη, θα μπορούσες να μου μιλήσεις για την πορεία που διένυσες μέχρι σήμερα στο θέατρο, ως σκηνοθέτης, ως ηθοποιός, ως συγγραφέας και ως δάσκαλος;
Αγαπητέ Νίκο, καταρχάς σε ευχαριστώ γι’ αυτή την πρόσκληση. Αστεία αστεία, βρίσκομαι 39 χρόνια στον χώρο, έχοντας όλα αυτά τα χρόνια το θέατρο ως αποκλειστική απασχόληση και μετέχοντας σε όλες αυτές τις συναφείς και παράπλευρες μεταξύ τους δραστηριότητες που ανέφερες, προκειμένου να βιοπορίζομαι, αλλά κυρίως για να εκφράζομαι. Παρ’ όλα αυτά αισθάνομαι σαν να ξεκίνησα αυτό το ταξίδι μόλις χθες, και σήμερα, που χάρη σε σένα το αναστοχάζομαι, απορώ κι εγώ πόσο γρήγορα πέρασαν όλα αυτά τα χρόνια και προπαντός πού βρήκα τη δύναμη να μείνω προσηλωμένος σε έναν καλλιτεχνικό στόχο ξεπερνώντας τερατώδεις δυσκολίες και εμπόδια.
Πώς θα συνέδεες την ιδιότητά σου του δασκάλου με τις ιδιότητές σου του ηθοποιού και σκηνοθέτη, αντίστοιχα;
Νομίζω πως όλα ξεκινούν από τον ηθοποιό. Αυτή είναι για μένα η βάση και ο βατήρας κάθε άλλου άλματος μέσα στον χώρο του θεάτρου. Ως ηθοποιός γράφω, διδάσκω και σκηνοθετώ. Ίσως απλουστεύω τις διαδικασίες για να γίνω κατανοητός, σίγουρα υπάρχουν ιδιαιτερότητες σε όλα αυτά, όμως την εμμονή μου στα ζητήματα του λόγου, εμμονή που χαρακτηρίζει όλες αυτές τις δραστηριότητες, γραφή, υποκριτική, σκηνοθεσία, είναι σίγουρο πως την έχω αποκτήσει από τη δυνατότητα να κατανοώ και να ερμηνεύω τον κόσμο ως ηθοποιός.
Είναι γενική παραδοχή πως το θέατρο «Κυδωνία» στα Χανιά παραμένει το μόνο θέατρο τέχνης εκτός πρωτευούσης που διατηρεί σταθερά ποιοτικό ρεπερτόριο και δραματικό πυρήνα. Πώς κατόρθωσες αυτό το επίτευγμα; Και τι κόστος είχε για σένα;
Νίκο, εγώ δεν το βλέπω έτσι. Απλώς όλα αυτά τα χρόνια έκανα πράγματα που μου άρεσαν, που εξέφραζαν ίσως τη βαθύτερη ιδιοσυγκρασία μου, χωρίς να ενδίδω στις σειρήνες του εμπορικού θεάτρου. Δεν είναι πως το θέατρο «Κυδωνία» δεν είχε ανάγκη από περισσότερα χρήματα, έχουμε περάσει δύσκολες εποχές, ιδιαίτερα την εξαετία της οικονομικής κρίσης, όμως το θέμα του ταμείου δεν υπερίσχυσε ποτέ στην επιλογή του ρεπερτορίου μας.
![]() |
Από την παράσταση Αγρύπνια (2011) |
Νομίζω πως το θέατρο «Κυδωνία» στα Χανιά έδειξε, 18 χρόνια τώρα, μια προσήλωση στις αξίες του θεάτρου χωρίς υποχωρήσεις και συμβιβασμούς.
Πώς θα αποτιμούσες προσωπικά τη συμβολή του δικού σου θεάτρου στην πνευματική ζωή του τόπου;
Νομίζω πως το θέατρο «Κυδωνία» στα Χανιά έδειξε, 18 χρόνια τώρα, μια προσήλωση στις αξίες του θεάτρου χωρίς υποχωρήσεις και συμβιβασμούς. Τα άλλα ας τα κρίνει η Iστορία… Δεν είμαι εγώ ο αρμόδιος να μιλήσω.
Ποιοι θεωρείς ότι φέρουν το μεγαλύτερο ποσοστό ευθύνης για την πνευματική αγκύλωση που παρουσιάζει ο τόπος; Μίλησέ μου για το status quo που λυμαίνεται τον χώρο του πνεύματος, των γραμμάτων και της Τέχνης.
Δύσκολα μπορώ να δεχτώ πως η ευθύνη αυτή μετατίθεται από τα πρόσωπα στα κυκλώματα και τις παρέες. Θέλω να πω πως πολύ εύκολα μιλάμε για συμφέροντα ή αποδίδουμε ευθύνες σε διαπλεκόμενα κυκλώματα δημοσιογράφων και καταξιωμένων καλλιτεχνών, όμως για μένα η ευθύνη παραμένει στα άτομα. Στα πρόσωπα που απαρτίζουν αυτές τις παρέες. Εκεί κρίνεται η σοβαρότητα, η αξία και το πνευματικό μέγεθος του καλλιτέχνη. Στην αντίσταση στη φθορά.
«… και τι μας ενδιαφέρουν εμάς τα προβλήματα του κυρίου Μπέκετ;» Η λειτουργία στην ελληνική επαρχία ενός θεάτρου με γνώμονα την ποιότητα είναι μια ακραία επαναστατική πράξη.
Η προσωπική μου αποτίμηση είναι ότι ο νεοέλληνας δεν διαβάζει, αλλά σπαταλά τον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο του σε δραστηριότητες που τον υποβαθμίζουν πνευματικά. Συμφωνείς μαζί μου ως προς αυτό; Και, αν ναι, τι θα είχες να προτείνεις για μιαν έξοδο από την πνευματική αποτελμάτωση;
Ξέρεις, εμείς εδώ στον νότο της ελληνικής επαρχίας βιώνουμε αυτά τα φαινόμενα με ακόμα μεγαλύτερη ένταση απ’ ό,τι εσείς στην πρωτεύουσα. Ο κόσμος όχι μόνο δεν διαβάζει και δεν ασκείται πνευματικά –φυσικά υπάρχουν και οι εξαιρέσεις–, αλλά είναι και πολύ ευχαριστημένος στην ημιάγρια κατάσταση όπου βρίσκεται. Δεν του λείπει το διάβασμα, καθώς κανείς στην παρέα του δεν διαβάζει, οπότε δεν έχει και λόγο να ντρέπεται. Κι έτσι βρίσκεσαι ξαφνικά αντιμέτωπος με ένα πλήθος αφελών ομοϊδεατών του που προσπαθούν να επιβάλλουν το γούστο τους με κρίσεις του είδους: «Γιατί δεν ανεβάζετε και καμιά κωμωδία στο θέατρό σας;» ή το αμίμητο που ακούσαμε κάποτε: «… και τι μας ενδιαφέρουν εμάς τα προβλήματα του κυρίου Μπέκετ;» ή απλώς το νιώθεις στην προσέλευση του κόσμου. Ειλικρινά σου μιλάω, η λειτουργία στην ελληνική επαρχία ενός θεάτρου με γνώμονα την ποιότητα είναι μια ακραία επαναστατική πράξη.
Γενικά θα χαρακτήριζες τον εαυτό σου αισιόδοξο σε ό,τι αφορά την πνευματική εξέλιξη του νεοέλληνα; Θα με ενδιέφερε να εστιάσεις την απάντησή σου στον ρόλο που κατά τη γνώμη σου μπορεί να διαδραματίσει το θέατρο σε μια τέτοιαν εξέλιξη.
Ήδη από τις μέχρι τώρα απαντήσεις μου καταλαβαίνεις πως αντιμετωπίζω το θέμα με σκεπτικισμό και μαχητικότητα. Τόσο με τη λειτουργία της Δραματικής μας Σχολής και την επίδρασή της στη νέα γενιά όσο και με το ρεπερτόριο που ακολουθούμε και κυρίως με την ποιότητα των παραστάσεων που παρουσιάζουμε, προσπαθούμε καθημερινά για το καλύτερο. Βεβαίως, δεν σου κρύβω, υπάρχουν και στιγμές που καταλαμβάνομαι από μια αίσθηση απόλυτης ματαιότητος.
![]() |
Από την παράσταση Λαμπεντούζα (2016) |
Η «προσωπική καλλιέργεια» δεν δηλώνεται με πτυχία, σπουδές στο εξωτερικό, δεξιό ή αριστερό πρόσημο και κουβεντούλες στην τηλεόραση, δηλώνεται από τις πράξεις μας και κυρίως από τη μη συνειδητή συμπεριφορά μας.
Πιστεύεις πως η προσωπική καλλιέργεια έχει κάποια σχέση με την ευρύτερη πολιτική τοποθέτηση και με τις επιλογές ενός καλλιτέχνη; Και πώς θα όριζες την «προσωπική καλλιέργεια»;
Βεβαίως, αλλά θα πω τούτο μόνο. Η «προσωπική καλλιέργεια» δεν δηλώνεται με πτυχία, σπουδές στο εξωτερικό, δεξιό ή αριστερό πρόσημο και κουβεντούλες στην τηλεόραση, δηλώνεται από τις πράξεις μας και κυρίως από τη μη συνειδητή συμπεριφορά μας.
Πιστεύεις στην πολιτική λειτουργικότητα του θεάτρου και της ποίησης;
Πιστεύω στο θέατρο και στην ποίηση.
Ήδη είχαμε την τύχη να συζητήσουμε από κοντά για τη σχέση της λογοτεχνίας με το θέατρο. Θα μπορούσες να συνοψίσεις τις απόψεις σου γι΄αυτό το θέμα;
Το θέατρο για μένα είναι λόγος. Η λογοτεχνία είναι το αίμα που κυλάει στις φλέβες του θεάτρου. Ο ηθοποιός καλείται να σαρκώσει τον λόγο αναπαράγοντας κατ’ ουσίαν πάνω στη σκηνή τη διαδικασία της γέννησής του από τον συγγραφέα. Η γέννα του λόγου είναι θέατρο.
Ποια είναι τα θεατρικά σου πρότυπα;
Μεγαλώνοντας απομακρύνεσαι απ’ ό,τι θαύμαζες σε μικρότερη ηλικία. Δεν ξέρω πού οφείλεται αυτό. Θυμάμαι μικρός είχα μια εικόνα μέσα μου για τη μάντρα του σπιτιού μας, τη θεωρούσα θεόρατη. Όταν μετά από χρόνια απουσίας επέστρεψα έφηβος στο πατρικό μου, η θεόρατη εκείνη μάντρα είχε μικρύνει τόσο πολύ που τα μάτια μου μπορούσαν να δουν πέρα απ’ αυτήν! Κάπως έτσι και με τα πρότυπα. Πρότυπό μου σήμερα είναι το καλό θέατρο, εκείνο που μπορεί να με κάνει να ζηλέψω.
Στην είσοδο του θεάτρου σου, όπου είχα την τύχη να φιλοξενηθώ, διαπίστωσα και μια σημαντική εκδοτική δραστηριότητα που αφορά θεατρικά έργα κορυφαίων συγγραφέων που παρουσίασες, και που προσφέρονται σε προσιτές τιμές. Πες μου δυο λόγια γι’ αυτήν.
Κάνουμε απλώς τη δουλειά μας. Κάθε μετάφραση έχει τόσο πολύ κόπο, ένταση, αγωνία για την επίλυση των δυσκολιών, ατέλειωτη αναζήτηση των κατάλληλων λέξεων, των ήχων των λέξεων, των συλλαβών των λέξεων, βιβλία, λεξικά, αντιλεξικά, τόσα ψευτομαλώματα με τους μεταφραστές, εκατοντάδες τηλέφωνα, άπειρα e-mail… Θα ήταν άδικο όλη αυτή η προσπάθεια να πήγαινε χαμένη, δεν νομίζεις κι εσύ; Κι έτσι, με τη βοήθεια των συνεργατών μου φυσικά, σε κάθε νέο έργο που ανεβάζουμε, εκδίδουμε κι από ένα πρόγραμμα – αφιέρωμα στον συγγραφέα με τη μετάφραση μέσα.
Νιώθω δέος για τον Φώκνερ, τον Ντοστογιέφσκι και τον Τζόυς. Λατρεύω τον Παπαδιαμάντη και τον Ροΐδη. Διαβάζω με ευχαρίστηση κάθε τι νέο που θα υποπέσει στην αντίληψή μου.
Ποια είναι τα λογοτεχνικά έργα που έχουν καθορίσει το αισθητικό σου στίγμα;
Ας μιλήσω καλύτερα για συγγραφείς. Νιώθω δέος για τον Φώκνερ, τον Ντοστογιέφσκι και τον Τζόυς. Λατρεύω τον Παπαδιαμάντη και τον Ροΐδη. Διαβάζω με ευχαρίστηση κάθε τι νέο που θα υποπέσει στην αντίληψή μου.
Αν σου ζητούσα να μου αναφέρεις τις σημαντικότερες στιγμές του ρεπερτορίου του θεάτρου σας, ποιες παραστάσεις θα διάλεγες;
Αυτές που δεν έχω κάνει ακόμα. Αστειεύομαι, ίσως. Μπορεί και όχι, καθώς το μυαλό μου είναι πάντα σε αυτά που πρόκειται να γίνουν. Αυτά που έγιναν, πολύ γρήγορα παύουν να με απασχολούν πια. Τα ξεχνάω. Είναι και μεγάλη η παραγωγή μας όλα αυτά τα χρόνια της λειτουργίας του θεάτρου «Κυδωνία». Πρόσφατα συνάντησα μέσα στο αεροπλάνο έναν νέο, άγνωστο σε μένα, που με συνεχάρη πολύ ένθερμα για το Λαμπεντούζα του Άντερς Λουστγκάρτεν, μια παραγωγή μας που έκανε επιτυχία πριν τέσσερα πέντε χρόνια στο θέατρο «Κυδωνία». Προς στιγμήν δυσκολεύτηκα να καταλάβω για ποιο έργο ακριβώς μου μιλούσε. Αμέσως μετά θυμήθηκα πως εγώ έπαιζα τον βασικό αντρικό ρόλο στο έργο…
Τι θα συμβούλευες ένα νέο παιδί που ξεκινά τη σταδιοδρομία του στο θέατρο σήμερα; Θα συμβούλευες διαφορετικά έναν νέο ηθοποιό στα Χανιά απ’ ό,τι έναν νέο ηθοποιό στην Αθήνα;
Να είναι ο εαυτός του. Αυτό το πολύ απλό ιψενικό πρόσταγμα, τίποτα άλλο. Είτε στην Αθήνα, είτε στα Χανιά, είτε απανταχού της γης.
Οι τρεις τελευταίες επιλογές του ρεπερτορίου σας έχουν ένα κοινό στίγμα: το μεταναστευτικό ζήτημα. Είναι αυτό το ζήτημα που σε απασχολεί περισσότερο το τελευταίο διάστημα;
Πράγματι, συγκλονισμένοι από τις εικόνες που κατέκλυσαν το διαδίκτυο τα τελευταία χρόνια, αφιερώσαμε τρεις παραγωγές στο θέμα αυτό, Λαμπεντούζα, Κατεστραμμένο δωμάτιο και Άγγελέ μου. Ένα εποπτικό πανόραμα του προβλήματος και των επιπτώσεών του στην Ευρώπη. Στα Χανιά χάρηκαν τις παραστάσεις, καθώς στην επαρχία η πολιτική διάσταση των πραγμάτων τραβάει περισσότερο κόσμο απ’ ό,τι η υπαρξιακή θεματολογία άλλων έργων. Προσωπικά θεώρησα χρέος μου το αφιέρωμα αυτό και το έκανα για μένα και τη συνείδησή μου αποκλειστικά. Το δεύτερο μέρος της τριλογίας, Το Κατεστραμμένο Δωμάτιο, θα παρουσιαστεί από τις 10 έως τις 14 Οκτωβρίου και στην Αθήνα, στο θέατρο «Σφενδόνη», στου Μακρυγιάννη.
Από τον μικρό χρόνο της φιλίας μας έκρινα πως είσαι ένας άνθρωπος που διαπνέεται από οραματισμούς, και για τον οποίον τα όνειρα είναι κινητήριος δύναμη, πηγή δημιουργίας και έμπνευσης. Ώστε, για να κλείσουμε με αυτό, θα ήθελα να μου πεις τα όνειρά σου για το μέλλον.
Αυτή τη στιγμή ο πλησιέστερος στόχος μας, εκτός φυσικά από το νέο έργο που ετοιμάζεται για τον χειμώνα, είναι η καθιέρωση του Αίθριου Χώρου του θεάτρου μας ως ενός καλοκαιρινού χώρου πολιτιστικών εκδηλώσεων στην πόλη των Χανίων, που θα περιλαμβάνει θεατρικές και χορευτικές παραστάσεις, μουσικές και λογοτεχνικές εκδηλώσεις καθώς και εκθέσεις ζωγραφικής και φωτογραφίας. Μια ιδέα πήρες κι εσύ, Νίκο, από την παρουσίαση του μυθιστορήματός σου Το κυνήγι του βασιλιά Ματθία τον περασμένο Ιούλιο. Ήδη κάνουμε πολλές σκέψεις για το επόμενο καλοκαίρι και ελπίζουμε να καταφέρουμε να στήσουμε τις εκδηλώσεις αυτές σε μια ακόμα καλύτερη και εντελέστερη βάση.
* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, η νουβέλα «Το κυνήγι του βασιλιά Ματθία (εκδ. Κριτική).
→ Η παράσταση Το κατεστραμμένο δωμάτιο του Μάθιου Λέντον, που ανέβηκε πέρυσι τον χειμώνα στο θέατρο «Κυδωνία» των Χανίων, σε σκηνοθεσία Μιχάλη Βιρβιδάκη, θα παρουσιαστεί για πέντε παραστάσεις, από την Τετάρτη 10 έως και την Κυριακή 14 Οκτωβρίου στο θέατρο «Σφενδόνη».