alt

Για την παράσταση της Marlene Monteiro Freitas και της ομάδας P.OR.K, Βάκχες: πρελούδιο κάθαρσης, η οποία παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2017.

Του Νίκου Ξένιου

Είναι τέτοια η ιδιοσυστασία των «Βακχών» του Ευριπίδη, τόση η ελευθερία υφολογικής προσέγγισης που επιτρέπουν, και είναι τόσο σωματική, τόσο ελάχιστα λογοκρατούμενη και τόσο οικουμενική η υπόθεσή τους, που προσφέρονται για υψηλή δημιουργία. Η Μαρλένε Μοντέιρο Φρέιτας στην παράσταση Bάκχες: πρελούδιο κάθαρσης αποδίδει την τελετουργική διάσταση του ευριπίδειου κειμένου με μεγάλη ελευθεριότητα και χιούμορ. Η συγκλονιστική αυτή χορογραφία, που παρακολουθήσαμε με την ομάδα P.OR.K στην Πειραιώς 260, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, αντικαθιστά τον τόπο, τον χρόνο και τις μυθολογικές αναφορές του εμβληματικού αυτού κειμένου της παγκόσμιας δραματουργίας με μια σύγχρονη χορογραφική απόδοση της πάλης του ανθρώπου ανάμεσα στη Φύση και στον Νόμο.

Μια άρτια χορογραφική όπερα

Η διαδρομή της ανθρώπινης συνείδησης περνά από το αναγκαστικό στάδιο της τυφλότητας έναντι του θεϊκού κελεύσματος, της παραβίασης των ταμπού, του οργίου, της παραίσθησης, της εξαπάτησης, της τιμωρίας, της τυφλότητας έναντι της ανθρώπινης κακουργίας, της αιματηρής συνειδητοποίησης και αφύπνισης, της αναγνώρισης και της κάθαρσης.

Η πορτογαλίδα χορογράφος έχει ταξινομήσει τις κινήσεις των χορευτών της κατά τρόπον ώστε επαναλαμβανόμενες «ομάδες» κινήσεων να παραπέμπουν, βαθμηδόν, στην ίδια σημειολογία. Έτσι, από τη μία μιλούν με το σώμα για υποταγή, αλλοτρίωση, κομφορμισμό, κανονικότητα, λογική και προσαρμογή στην κοινωνική επιταγή, ενώ από την άλλη για θραύση του κανόνα, υπέρβαση των αναστολών, αντικανονική συμπεριφορά, απόκλιση, παράλογο, ντελίριο, υστερία και τρέλα. Η διαδρομή της ανθρώπινης συνείδησης περνά από το αναγκαστικό στάδιο της τυφλότητας έναντι του θεϊκού κελεύσματος, της παραβίασης των ταμπού, του οργίου, της παραίσθησης, της εξαπάτησης, της τιμωρίας, της τυφλότητας έναντι της ανθρώπινης κακουργίας, της αιματηρής συνειδητοποίησης και αφύπνισης, της αναγνώρισης και της κάθαρσης. Αντίστοιχα, τα συναισθήματα που αποδίδονται από τη μουσική και τον χορό οδηγούν από απόλυτη ηρεμία σε κλιμακούμενη ένταση, από απολλώνια γαλήνη σε διονυσιακή έκσταση και αγριότητα, από αισθησιασμό και απόλαυση σε σπαραγμό και κοπετό.

Εξαρχής η ανθρώπινη φιγούρα επικαθορίζεται από τις κοινωνικές της αναφορές ή τις φυσικές τους παραμορφώσεις. Τερατόμορφες και αμφίφυλες φιγούρες, οι χορευτές/τραγουδιστές/τρομπετίστες/μίμοι/περφόρμερς της Φρέιτας αποδίδουν με αυστηρή ρυθμική αγωγή το βακχικό θαύμα σε μια μεταμοντέρνα απόδοση του μύθου, η εκφραστική πολυσυνθετότητα της οποίας παραπέμπει σε όπερα. Στη θέση της Θήβας στήνεται ένα cabaret de curiosités, στη θέση της θεότητας ένα σύνολο αναγνωρίσιμων θεϊκών γνωρισμάτων μοιρασμένων στα μέλη του χορού, στη θέση της Μητέρας (Σεμέλης) μια αρχετυπική ταινία/ντοκιμαντέρ μιας ασιάτισσας που γεννά, παραπέμποντας με το ανοιχτό της αιδοίο στον γνωστό πίνακα του Γκιστάβ Κουρμπέ «Η δημιουργία του κόσμου». Έτσι, σε ατμόσφαιρα ενορχηστρωμένης κοσμογονίας, η γέννηση και ο τελετουργικός σπαραγμός ταυτίζονται στην αντίληψη του θεατή με τη θεατρική σκηνή, ενώ το σαρκαστικό γέλιο ολοκληρώνει ένα κλίμα ψυχιατρικής κλινικής που φέρνει στον νου τον «Θάνατο του Μαρά» του Πέτερ Βάις.

Το ηθικό και αισθητικό σύμπαν των «Βακχών»

Στη θέση της Θήβας και του Πενθέα, εδώ έχουμε έναν χορό κουρδισμένο από ανδρείκελα που εξαντλούν όλη τη γκάμα μηχανιστικών, επαναλαμβανόμενων κινησιολογικών μοτίβων που αποδίδουν τους μηχανισμούς καθυπόταξης της εξουσίας, αντλημένους από τη γερμανική περίοδο του κινηματογραφιστή Φριτς Λανγκ.

Θα μπορούσε να είναι ένα casino ή ένα nightclub, θα μπορούσε να είναι ο προθάλαμος ενός ψυχιατρείου ή ένα καρναβάλι στο Ρίο. Στη θέση της Θήβας και του Πενθέα, εδώ έχουμε έναν χορό κουρδισμένο από ανδρείκελα που εξαντλούν όλη τη γκάμα μηχανιστικών, επαναλαμβανόμενων κινησιολογικών μοτίβων που αποδίδουν τους μηχανισμούς καθυπόταξης της εξουσίας, αντλημένους από τη γερμανική περίοδο του κινηματογραφιστή Φριτς Λανγκ. Μέσα στον σκηνικό εκλεκτικισμό της εντάσσονται θαυμάσια και τα καλυμένα μάτια της νεκρικής φιγούρας των αρχαίων πολιτισμών. Με αναφορά στον Κιθαιρώνα και το μαιναδικό όργιο, ο Χορός αποδίδει τη μουσική του Μπαχ ως ζωντανή ορχήστρα και ως ζωντανό εκκλησιαστικό όργανο, μιμείται τις κραυγές και τα ουρλιαχτά των άγριων ζώων επιστρατεύοντας το «σωματικό» θέατρο και τη σκηνική εμπειρία δεκαετιών, ξερριζώνει το κεφάλι του Πενθέα αποσυνδέοντας ένα μεγάλο ηχείο από τη βάση του. Στο τέλος, μια προσωποποίηση του Διονύσου ηγείται του μαιναδικού οργίου κινώντας αισθησιακά τους γοφούς του και παίζοντας καστανιέτες. Το αναλόγιο του μουσικού μετατρέπεται σε χίλια δυο προπ σκηνικής χρήσης που μαρτυρεί επίμονη άσκηση και σκληρή προεργασία.

Πάνω σε τεντωμένο σκοινί ισορροπιστή, ο κάθε χορευτής της παράστασης φαίνεται να κατέχει απόλυτα τον μύθο που καλείται να αποδώσει, τη μυστική έκσταση και την ονειρική, παραισθητική διάσταση που πρέπει να σεβαστεί, το μεθύσι της αισθησιακής «απορρύθμισης» που πρέπει να ενσαρκώσει. Προσποίηση, τεχνήεσσα, απατηλή έκφραση, παλιμπαιδισμός, γλυκόπικρο χαμόγελο του κλόουν, αθωότητα και χυδαιότητα, σεξουαλική πρόκληση, μεταμφίεση, σπαραγμός, όλα αποδίδονται με ένα παιχνίδι μιμικής που αξιοποιεί όλες τις δεκαετίες θεατρικής παιδείας που έχουν προηγηθεί. Καθώς, λοιπόν, οι «Βάκχες» έχουν εισαγάγει το Παράλογο στη θεατρική σκηνή δυόμιση χιλιάδες χρόνια πριν από τον Μπέκετ και τον Ιονέσκο, η Φρέιτας σκηνογραφεί το εκστατικό της δρώμενο σαν ροκ συναυλία με τρελαμένο μαέστρο, σαν ένα ρολόι που χαλάει και ξαναφτιάχνει κάθε λεπτό, διατηρώντας στο έπακρο την υπερβολή και την εκφραστικότητα και συνθέτοντας, με τον επαναλαμβανόμενο ρυθμό του, όλα τα ανησυχαστικά, περίεργα και ετερόκλητα αισθητικά στοιχεία της παράστασης.

alt

Η φιλοσοφία της ομάδας της Φρέιτας

Την έξοχη αυτήν παράσταση διατρέχει ένας διονυσιακός υπαινιγμός που, υπό τον ντιμινουέντο ήχο του «Μπολερό» του Ραβέλ, αναλαμβάνει τα ηνία, κορυφώνεται σε κρεσέντο και αποθεώνεται στο τέλος.

Οι αναλύσεις μιλούν για την πάλη του απολλώνειου με το διονυσιακό στοιχείο, αναφερόμενες στον Νίτσε. Όμως η χορογράφος, διαλύοντας την ισορροπημένη κίνηση, διασαλεύοντας την αρμονία της μουσικής, διατηρώντας το λευκό φως της ψυχιατρικής κλινικής στο βάθος, σκιαγραφώντες φιγούρες γκροτέσκο και απευθύνοντας το θεατρικό παιχνίδι στο κοινό της, αποδίδει αποτελεσματικά το διφυές του ανθρώπινου όντος και τη γελοιογραφική στρέβλωση της εικόνας του. Την έξοχη αυτήν παράσταση διατρέχει ένας διονυσιακός υπαινιγμός που, υπό τον ντιμινουέντο ήχο του «Μπολερό» του Ραβέλ, αναλαμβάνει τα ηνία, κορυφώνεται σε κρεσέντο και αποθεώνεται στο τέλος. Η σοβαρότητα αυτών των αισθητικών αναφορών δεν διασαλεύεται καθόλου από τους σαρκαστικούς υπαινιγμούς προγενέστερων ερμηνειών από τον Χόρχε Ντον στη γνωστή χορογραφία του Μωρίς Μπεζάρ. Οι Βάκχες της Φρέιτας είναι ποπ, ενώ διαρρηγνύουν τα όρια της Πόλης και ξεχύνονται στις παρυφές του α-πολιτικού και της αγριότητας, γεμίζοντας τα χέρια και τα πρόσωπά τους με αίμα. Η σύγχρονη ζωή στο έργο αυτό παρουσιάζεται ως δοχείο κενό από εκφραστικά μέσα, ο σύγχρονος χορός ως μια αυτόνομη γλώσσα διατύπωσης ερωτημάτων, η τραγική αναγνώριση ως αποσυμπίεση ενός συντεθλιμμένου ψυχισμού.

Γεννημένη στο Πράσινο Ακρωτήρι, η Μαρλένε Μοντέιρο Φρέιτας υπήρξε συνιδρύτρια και μέλος της χορευτικής ομάδας Compass. Σπούδασε στο P.A.R.T.S. των Βρυξελών με την Teresa De Keersmaeker, καθώς και στο E.S.D. και στο Ίδρυμα Calouste Gulbenkian της Λισαβόνας. Συνεργάστηκε, μεταξύ άλλων, με τους Emmanuelle Huynh, Loïc Touzé, Tânia Carvalho, François Chaignaud, Cecilia Bengolea και Boris Charmatz. Οι προηγούμενες παραστάσεις της φέρουν τους τίτλους: Jaguar (2015), Of ivory and flesh – statues also suffer (2014), Paradise – private collection (2012-13), (M)imosa (2011), Guintche (2010), A Seriedade do Animal (2009-10), Uns e Outros (2008), A Improbabilidade da Certeza (2006), Larvar (2006), Primeira Impressão (2005). Είναι ιδρύτρια του P.OR.K, που εδράζει στη Λισαβόνα. 

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ψυχολογία Συριανού συζύγου: Χριστίνα» του Εμμανουήλ Ροΐδη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη, στο Θέατρο Σταθμός

«Ψυχολογία Συριανού συζύγου: Χριστίνα» του Εμμανουήλ Ροΐδη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη, στο Θέατρο Σταθμός

Το έργο «Ψυχολογία Συριανού συζύγου: Χριστίνα», βασισμένο στη νουβέλα του Εμμανουήλ Ροΐδη, ανεβαίνει στο Θέατρο Σταθμός σε σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη, από 4 Οκτωβρίου έως 29 Νοεμβρίου.

Επιμέλεια: Book Press

Μετά από δύο επι...

Τίλντα Σουίντον, Θεόδωρος Τερζόπουλος, Πάτι Σμιθ & Λένα Πλάτωνος, μεταξύ πολλών άλλων, στο φετινό πρόγραμμα της Στέγης

Τίλντα Σουίντον, Θεόδωρος Τερζόπουλος, Πάτι Σμιθ & Λένα Πλάτωνος, μεταξύ πολλών άλλων, στο φετινό πρόγραμμα της Στέγης

Τίλντα Σουίντον, Θεόδωρος Τερζόπουλος, Πάτι Σμιθ & Λένα Πλάτωνος, μεταξύ πολλών άλλων, κοσμούν το φετινό, πλουσιότατο και άκρως ερεθιστικό, πρόγραμμα της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. «Και τώρα, τι κάνουμε; Δεν περιμένουμε. Ούτε συνεχίζουμε αμέριμνοι. Μιλάμε και φωνάζουμε για τις πληγές, που πρέπει να τις νιώ...

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Ο δημοφιλής συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας Τζο Νέσμπο [Jo Nesbø] αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής.

Επιμέλεια: Ευλαλία Πάνου

...
Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 10ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει ο συγγραφέας και πανεπιστημιακός Παναγής Παναγιωτόπουλος. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά, την Πέμπτη, 28 Σεπτεμβρίου, στις 7μμ.

Επιμέλεια: Book Press

Βίος ...

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

Για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ [Michel Houellebecq] «Κάποιοι μήνες της ζωής μου» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Εστία). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Προβοκάτορας, φίλεχθρος, άνθρωπος που ζει από τις αντιπαραθέσεις και...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ