alt

Για την παράσταση «Η Σονάτα του Κρόιτσερ», σε σκηνοθεσία Μαρίας Ξανθοπουλίδου, η οποία παρουσιάζεται στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν, στη σκηνή της Φρυνίχου.

Του Νίκου Ξένιου

Η νουβέλα του Τολστόι Σονάτα του Κρόιτσερ (μτφρ. Αντρέας Σαραντόπουλος, εκδ. Ζαχαρόπουλος) προτείνει το ιδεώδες της σεξουαλικής αποχής. Ο αφηγητής και κύριος χαρακτήρας, ο Πόζνιτσεφ, στηλιτεύει τα ζωώδη ένστικτα που κυριαρχούν στις ερωτικές σχέσεις των δύο φύλων. Η Μαρία Ξανθοπουλίδου σκηνοθετεί τη διασκευή που έκανε ο Αντώνης Πέρης στο κείμενο για την παράσταση του Θεάτρου Τέχνης όπου πρωταγωνιστεί ο Αλέξανδρος Μυλωνάς.

Ο δολοφόνος καλλιτέχνης

Ο Τολστόι μιλά για τον κίβδηλο χαρακτήρα των ερωτικών σχέσεων και την ανηθικότητα, απορρίπτει τον σαρκικό έρωτα, κατακεραυνώνει την υποκρισία που εμπεριέχεται στη σύμβαση του γάμου και αντιτίθεται στη σεξουαλική ελευθεριότητα, προτιθέμενος να εξυμνήσει την ανιδιοτελή αγάπη και την ελευθερία βούλησης όσων μοιράζονται τον πνευματικό έρωτα.

Μετά από πολλές γέννες που έχουν ήδη καταστρέψει την επικοινωνία του ζευγαριού, η γυναίκα του Πόζνιτσεφ ξαναρχίζει την ενασχόλησή της με την μουσική, συναινέσει του ζηλόφθονου, ιδιοκτησιακού συζύγου της. Και τότε εμφανίζεται ο αντίζηλος. «...Έπαιζαν μαζί τη σονάτα του Κρόιτσερ, του Μπετόβεν. Ξέρετε, υποθέτω, το πρώτο πρέστο. Το ξέρετε!» Ο Πόζνιτσεφ μετατρέπει τον Τρουχατσέβσκι σε αντικείμενο της ζήλειας του, παρά το γεγονός ότι η απόλαυση της «Σονάτας του Κρόιτσερ» (Σονάτας για βιολί αρ. 9 του Μπετόβεν) τον κάνει ευγνώμονα και τον εξανθρωπίζει.

Η μουσική για τον Τολστόι δεν μπορεί να παίζεται σε αστικά δωμάτια ενώπιον κυριών που φορούν χαμηλά ντεκολτέ. Λέγεται πως, τον Ιανουάριο του 1900, ο Ραχμάνινοφ και ο μπάσος Φιοντόρ Τσαλιάπιν ήσαν καλεσμένοι στο σπίτι του συγγραφέα, στη Γιάσναγια Πολιάνα, και πως εκεί ερμήνευσαν το τραγούδι «Μοίρα» από την Εισαγωγή της 5ης Συμφωνίας του Μπετόβεν. Και ότι, μετά το κομμάτι, ο Τολστόι είπε στον Ραχμάνινοφ: «Υπάρχει άνθρωπος που να χρειάζεται αυτήν τη μουσική; Ο Μπετόβεν έγραφε ανοησίες!». Όταν, κατά την αναχώρηση των καλεσμένων του, ο Τολστόι ζήτησε συγγνώμη από τον Ραχμάνινοφ επειδή, όπως είπε, τον προσέβαλε, ο Ραχμάνινοφ λέγεται πως απάντησε: «Πώς να προσβληθώ προσωπικά αφού δεν προσεβλήθην από την κουβέντα σας για τον Μπετόβεν;».

Ο Τολστόι μιλά για τον κίβδηλο χαρακτήρα των ερωτικών σχέσεων και την ανηθικότητα, απορρίπτει τον σαρκικό έρωτα, κατακεραυνώνει την υποκρισία που εμπεριέχεται στη σύμβαση του γάμου και αντιτίθεται στη σεξουαλική ελευθεριότητα, προτιθέμενος να εξυμνήσει την ανιδιοτελή αγάπη και την ελευθερία βούλησης όσων μοιράζονται τον πνευματικό έρωτα. Μιλά για την απώλεια του ιδανικού μέτρου στα πλαίσια της χυδαίας καθημερινότητας και για τη συντριβή του πνεύματος των συγχρόνων του. Νιώθει οίκτο για την ανθρωπότητα, που την κατατρύχουν, όχι μόνο η φτώχεια και η εξαθλίωση, αλλά και οι απολαύσεις, η μουσική, ο πατριωτισμός.

Η «Σονάτα» αποτυπώνει μια περίοδο πνευματικής και ηθικής κρίσης του συγγραφέα, που υποστηρίζει ότι η σαρκική επιθυμία λειτουργεί ως τροχοπέδη στις σχέσεις ανδρών και γυναικών.

Η «Σονάτα» αποτυπώνει μια περίοδο πνευματικής και ηθικής κρίσης του συγγραφέα, που υποστηρίζει ότι η σαρκική επιθυμία λειτουργεί ως τροχοπέδη στις σχέσεις ανδρών και γυναικών. Πρόκειται για χρονικό της μεταστροφής ενός γάμου (που τελέστηκε με το ψευδαισθησιακό κίνητρο της αγάπης) σε βαθύ μίσος κι επίσης για ένα παράδοξο επιχείρημα υπέρ της σεξουαλικής αποχής, ως αντιπρόταση στο χάσμα μεταξύ σεξουαλικού πάθους και ανάγκης για συναισθηματική και ηθική πλήρωση. Ακόμα και η μουσική, στην περίπτωση που λειτουργεί ως αφροδισιακό, μπορεί να γίνει αφορμή για καταστροφή. «Είναι απίστευτο πόσο απόλυτη είναι η ψευδαίσθηση ότι η ομορφιά ταυτίζεται με την καλοσύνη. Μια όμορφη γυναίκα λέει ανοησίες, όμως εσύ τη βλέπεις σαν έξυπνη. Λέει και κάνει αδιανόητα πράγματα, κι εσύ διακρίνεις μόνο γοητεία. Και στην περίπτωση που δεν λέει τίποτε και πάλι πείθεις τον εαυτό σου πως είναι ευφυής και ηθικά ακέραιη».

Η αποδυναμωμένη εκδοχή του κειμένου

Η εξαιρετική, μετρημένη, απόλυτα υπολογισμένη στις λεπτομέρειές της και καθόλα ανθρώπινη ερμηνεία του Αλέξανδρου Μυλωνά ταίριαζε σε τούτη την ηθογραφική προσέγγιση της νουβέλας, που επί σκηνής κόμιζε μόνο τον κεντρικό άξονα της υπόθεσης (ο φόνος μιας συζύγου από ένα ζηλόφθονο σύζυγο), αμβλύνοντας τα «αιχμηρά» σημεία του κειμένου.

Για τον Τολστόι η ηθική συνύπαρξη ενός ζευγαριού δεν συμβαδίζει με τη σεξουαλική συνύπαρξη. Η ιδέα της ερωτικής αφοσίωσης κατακρίνεται ως ψευδαίσθηση: «Το να αγαπάς τον ίδιο άντρα ή την ίδια γυναίκα σε όλη σου τη ζωή μοιάζει με το να δέχεσαι ότι το ίδιο κερί θα μπορούσε να καίει για μιαν ολόκληρη ζωή», λέει. Σε ανάλυσή του εξηγεί πως όχι ο Ιησούς, αλλά η απεχθής εκκλησία καθιέρωσε τον (επίσης απεχθή) θεσμό του γάμου: στο κείμενό του φαίνονται οι επιρροές του από τη φιλοσοφία του Σοπενχάουερ, στα τέλη της δεκαετίας του 1870. Γι’ αυτό και το βιβλίο συνάντησε τέτοια αντίδραση στις Ηνωμένες Πολιτείες, ως αιρετικό: ο Ρούζβελτ είχε χαρακτηρίσει τον Τολστόι «σεξουαλικά διεστραμμένο». Είναι γεγονός πως στα τελευταία χρόνια της ζωής του ο μεγάλος συγγραφέας βασάνισε αρκετά τη σύζυγό του με τις νεοανακαλυφθείσες θρησκευτικές του πεποιθήσεις.

Ο φόνος στο έργο αυτό μετατρέπεται σε παράγοντα που αποκαθιστά τη φυσική τάξη πραγμάτων. Η δολοφονημένη σύζυγος «ηχεί» σαν αντικείμενο την ώρα που ξεψυχά: «Θυμάμαι την αντίσταση του κορσέ της και την είσοδο του μαχαιριού σε κάτι μαλακό». Ωστόσο, αυτή η διάσταση της νουβέλας δεν αναδείχθηκε στη διασκευή που ο Αντώνης Πέρης έκανε στη «Σονάτα» για λογαριασμό του Θεάτρου Τέχνης. Πού πήγε η χυδαία σεξουαλικότητα των ανώτερων κοινωνικών τάξεων που ήθελε να κατακρίνει ο Τολστόι; Πού φαίνεται πως για τον Πόζνιτσεφ το πραγματικό έγκλημα δεν ήταν η δολοφονία της γυναίκας του, αλλά ο γάμος του μαζί της; Πώς αναδεικνύεται η μεταστροφή του, στη διάρκεια της εξιστόρησής του, σε άνθρωπο που αντιμετωπίζει το άλλο φύλο ως ισότιμο άνθρωπο και όχι ως σκεύος ηδονής; Η εξαιρετική, μετρημένη, απόλυτα υπολογισμένη στις λεπτομέρειές της και καθόλα ανθρώπινη ερμηνεία του Αλέξανδρου Μυλωνά ταίριαζε σε τούτη την ηθογραφική προσέγγιση της νουβέλας, που επί σκηνής κόμιζε μόνο τον κεντρικό άξονα της υπόθεσης (ο φόνος μιας συζύγου από ένα ζηλόφθονο σύζυγο), αμβλύνοντας τα «αιχμηρά» σημεία του κειμένου και εσκεμμένα παραλείποντας τις φιλοσοφικές αναφορές του Τολστόι στη δαιμονική φύση του ανθρώπου, στις αηδείς εκδοχές του ενστίκτου, στην απέχθεια προς τη ζωώδη έλξη που φέρνει κοντά τα δύο φύλα και της οποίας φενάκη είναι ο γάμος, εν γένει όλα εκείνα τα στοιχεία που καθιστούσαν τη νουβέλα, άμα τη δημοσιεύσει της, «επικίνδυνη», ακραία και προσβλητική για τα αστικά ήθη. Και διερωτάται κανείς: γιατί να θυσιαστεί η τόσο μοναδική ερμηνεία ενός ηθοποιού τέτοιου διαμετρήματος σε μιαν ανώδυνη, «ακίνδυνη», «αφοπλισμένη» προσέγγιση του κειμένου; Για να μην σοκαριστεί ποιος; 

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Οδύσσεια» στη Στέγη – με πλήκτρα, φωνές και μουσικό πριόνι

«Οδύσσεια» στη Στέγη – με πλήκτρα, φωνές και μουσικό πριόνι

H «Νέκυια» του Γιάννη Αγγελάκα & του Χρήστου Παπαδόπουλου με πλήκτρα, φωνές και μουσικό πριόνι από τις 21 Δεκεμβρίου μέχρι και τις 28 Ιανουαρίου στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης.

Επιμέλεια: Book Press

«Ονειρεύτηκα μια υποβλητική αφήγηση της Οδύσ...

Ο Τσέχοφ στα καλύτερά του: «Γλάρος» και «Πλατόνοφ» στο πνεύμα του Ρώσου δραματουργού

Ο Τσέχοφ στα καλύτερά του: «Γλάρος» και «Πλατόνοφ» στο πνεύμα του Ρώσου δραματουργού

Για την παράσταση «Ο γλάρος» σε σκηνοθεσία Αλέξανδρου Διαμαντή στο Θέατρο Σημείο και την παράσταση «Πλατόνοφ» σε σκηνοθεσία Δανάης Σπηλιώτη στο Νέο Θέατρο Θησείον. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Ο γλάρος». Φωτογραφία © Σταύρος Χαμπάκης. 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος ...

Θρίαμβος της «Δωδέκατης νύχτας» του Γιάννη Κακλέα, στο Θέατρο Τέχνης

Θρίαμβος της «Δωδέκατης νύχτας» του Γιάννη Κακλέα, στο Θέατρο Τέχνης

Για την παράσταση «Δωδέκατη νύχτα ή ό,τι επιθυμείτε» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, σε σκηνοθεσία – δραματουργική επεξεργασία του Γιάννη Κακλέα, η οποία παρουσιάζεται στο «Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν – Υπόγειο». Φωτογραφίες © Πάτροκλος Σκαφίδας.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ