alt

Για την παράσταση του Thomas Bernhard, Ο αδαής και ο παράφρων, σε σκηνοθεσία Γιάννου Περλέγκα, η οποία παρουσιάζεται στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, μέχρι και τις 17 Σεπτεμβρίου [σημ. η παράσταση παρατάθηκε μέχρι και τις 24 Σεπτεμβρίου].

Του Νίκου Ξένιου

«Είμαστε άθλιοι και η ίδια μας η εικόνα μας κάνει βορά μιας φιλοσοφικής, οικονομικής, μηχανικής ομοιομορφίας. (...) Κατοικούμε τα τραύματά μας, φοβόμαστε, έχουμε κάθε δικαίωμα να φοβόμαστε, βλέπουμε ήδη, ακόμη και αν είναι από μακριά θολό, το τεράστιο περίγραμμα του φόβου. (...) Δεν αξίζει να ντρεπόμαστε, δεν είμαστε όμως τίποτα και δεν αξίζουμε τίποτα άλλο από το χάος»
Τόμας Μπέρνχαρντ

Κάθε απόπειρα αυτοεπιβεβαίωσης οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην αυτοκαταστροφή: αυτή η αίσθηση κυριαρχεί στη συνείδηση του θεατή μετά το σκοτάδι που κλείνει την παράσταση Ο αδαής και ο παράφρων του Τόμας Μπέρνχαρντ[1].

Η μόνη πιθανή οδός κατανόησης του παράλογου κόσμου μας είναι η υιοθέτηση παράλογης στάσης απέναντι σ’ αυτόν. Εξισορροπώντας θαυμαστά ανάμεσα στη γελοιότητα και την απόλυτη σοβαρότητα, η παράσταση στηλιτεύει την τελειομανία και την απάνθρωπη εξειδίκευση σε ένα μόνο αντικείμενο του επιστητού: η κατάτμηση του ρόλου σε οκτάβες και ο λεπτομερής, ιατρικά άψογος τεμαχισμός του ανθρώπινου κορμιού στα εξ ών συνετέθη είναι οι δύο εκφάνσεις της μονομανίας που κατατρύχει τον σύγχρονο άνθρωπο, αποκόπτοντάς τον από την ευτυχία του. Η μαύρη κωμωδία που μιλά, ως από σκηνής πραγματεία μηδενιστικού ρομαντισμού, για τη μονομέρεια και την απανθρωπιά της εποχής μας ανέβηκε πέρυσι στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου και τώρα το φθινόπωρο ανεβαίνει και πάλι στο ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης σε σκηνοθεσία Γιάννου Περλέγκα, τιμώντας τα θεατρικά μας πράγματα.

Χαρακτήρες-μαριονέτες οι άνθρωποι γύρω μας 

«Όπως ξέρετε, έχουμε να κάνουμε με κουκλοθέατρο, δεν παίζουν άνθρωποι εδώ αλλά μαριονέτες. Εδώ κινούνται όλα αφύσικα που είναι το πιο φυσικό πράγμα στον κόσμο».

Ο ρόλος της Βασίλισσας της Νύχτας στον μυητικό Μαγικό Αυλό του Μότσαρτ είναι η καλύτερη επένδυση που έχει κάνει ο μικροαστός Πατέρας της καλλιτέχνιδος (πληθωρικός και ακριβής στην απόδοση του ρόλου ο Χρήστος Μαλάκης) στην ταλαντούχα κόρη του, μια μέτζο σοπράνο κολορατούρα βουτηγμένη στην υστερία που υποδύεται με μεγάλη δεξιοτεχνία η Ανθή Ευστρατιάδου. Ο Πατέρας αντλεί νόημα ύπαρξης μόνο μέσα από την καριέρα της κόρης του την οποία δείχνει να παρακολουθεί με νοιάξιμο και τελειοθηρία, ενώ στην ουσία είναι ένα αλκοολικό γουρούνι που μισεί θανάσιμα το κοινό της όπερας, όπως και κάθε αναπνοή και κάθε νότα της κολορατούρας της κόρης του. Ένας μόνωψ, κυνικός Δόκτωρ της Ιατροδικαστικής που δίνει στον Πατέρα ένα ανεπίσημο αλλά εμπεριστατωμένο μάθημα νεκροψίας ενόσω περιμένουν την επίδειξη δεξιοτεχνίας της στα παρασκήνια, μοιάζει αντλημένος από fiction επιστημονικής φαντασίας: παθιασμένος με την ανθρώπινη ανατομία, αλλά κυρίως αδιάφορος για την ανθρώπινη ύπαρξη, είναι ο ρόλος που κλέβει την παράσταση. Σαρκαστικός αλλά σε τόνους ανθρώπινα οικείους ο Γιάννος Περλέγκας ακολουθεί την κλήση του στην ανάλαφρη προσέγγιση που κάνει ο συγγραφέας στον υπαρξιακό θάνατο που μας περιβάλλει, λατρεύοντας τη μικροαστική προσέγγιση της όπερας, του θεάτρου και της μουσικής.

Σαρκαστικός αλλά σε τόνους ανθρώπινα οικείους ο Γιάννος Περλέγκας ακολουθεί την κλήση του στην ανάλαφρη προσέγγιση που κάνει ο συγγραφέας στον υπαρξιακό θάνατο που μας περιβάλλει, λατρεύοντας τη μικροαστική προσέγγιση της όπερας, του θεάτρου και της μουσικής.

Οι χαρακτήρες του Μπέρνχαρντ, ειδωμένοι υπό το σαρκαστικό πρίσμα του μισάνθρωπου, γαντζώνονται από το αντικείμενό τους για να αντέξουν την περιρρέουσα αντιπνευματικότητα και τον περιρρέοντα φασισμό, με αποτέλεσμα να εκμηδενίζονται: ο μεγάλος συγγραφέας παρωδεί, τελικά, τη σοβαροφάνεια των ανθρώπων και την ψευδεπίγραφη βαρύτητα που δίνουν στις ενασχολήσεις τους, αγνοώντας την ανθρώπινη παράμετρο. Αφημένοι στην αέναη, αλλοτριωτική επανάληψη των ίδιων κινήσεων, επαγγελματικών, προσωπικών, γαστριμαργικών και κάθε λογής, οι άνθρωποι ξεχνούν να είναι άνθρωποι. Σε μια προσωπική επανάσταση (που για την Ανθή Ευστρατιάδου είναι ένα ρεσιτάλ ερμηνείας) η Κόρη-Καλλιτέχνις κάνει μια συγκινητική, όσο και υστερική, προσπάθεια να ανακόψει την επανάληψη, γιατί δεν είναι πλέον άνθρωπος και ενίσταται γι’ αυτό καθιστώντας μας συνενόχους.

Όλα συντείνουν στη δημιουργία της αίσθησης αδιεξόδου που προτίθεται να υποβάλει το εκτενές αυτό έργο, θίγοντας τη χυδαία μικροαστική καθημερινότητα και την τυφλότητα έναντι της υπαρξιακής βεβαιότητας του θανάτου.

Απαρτιώνοντας το μικροαστικό σκηνικό, ο Γιάννης Καπελέρης υποδύεται με ιδιότυπο χιούμορ και εσωτερικότητα δύο ρόλους: την αμπιγιέζ κυρία Φάργκο (που λειτουργεί και ως «κομπέρ» στην εισαγωγή, επιστρατεύοντας σαρκαστικό λεξιλόγιο Wikipedia) και το γκαρσόνι Βίντερ του λουξ εστιατορίου «Οι τρεις Ουσάροι», όπου στο δεύτερο μέρος του έργου παίρνουν το εκκεντρικό τους δείπνο η τραγουδίστρια, ο πατέρας της και ο δόκτωρ που τους συνοδεύει. Η κίνηση μαριονέτας των ερμηνευτών, τα εμετικά φαγητά που σερβίρονται και καταβροχθίζονται, η σαμπάνια που μοιράζεται ο ανατόμος με το κοινό, η ταύτιση μαχαιροπήρουνου και ανατομικού νυστεριού, αλλά και τα ατελείωτα κατεβατά ορολογίας της ανατομίας και το βαρύ σκηνικό των «κυτίων» που κινούνται αλλά γεμίζουν ασφυκτικά τη σκηνή, όλα συντείνουν στη δημιουργία της αίσθησης αδιεξόδου που προτίθεται να υποβάλει το εκτενές αυτό έργο, θίγοντας τη χυδαία μικροαστική καθημερινότητα και την τυφλότητα έναντι της υπαρξιακής βεβαιότητας του θανάτου.

alt

Η φρίκη της άγνοιας και το χειρουργικό νυστέρι της αυτογνωσίας

Ο κύριος Περλέγκας, κινώντας με μαεστρία την παράσταση από σκηνής σε πλατεία και παρασκήνια, λειτουργεί ως alter ego του Μπέρνχαρντ και, υπό μορφή εμμονικού μονολόγου, συνδέει τις δύο έννοιες, της «άγνοιας» και της «παραφροσύνης» στο έργο του Μπέρνχαρντ: «Άγνοια δεν είναι μόνο η έλλειψη γνώσης, οποιασδήποτε γνώσης - των πραγμάτων, του Άλλου, του εαυτού μας. Άγνοια είναι και να νομίζεις ότι κατακτώντας κάποιον τομέα της γνώσης, θα βρεις τις απαντήσεις για τη ζωή. Έτσι, τελικά, ξεχνάς την ίδια τη ζωή. Άρα, ξεχνάς ότι θα πεθάνεις, το οποίο είναι παράνοια»[2].

O αυστηρός αυτοπεριορισμός του καλλιτέχνη, ο απάνθρωπος τεχνοκρατισμός του επιστήμονα και τα αξεπέραστα συμπλέγματα του παιδιού απέναντι στον γονιό είναι οι τρεις πυλώνες του έργου αυτού που πρέπει να καταρριφθούν για να επέλθει η αυτογνωσία.

O Τόμας Μπέρνχαρντ, ο συγγραφέας που χαρακτήρισε την πατρίδα του, την Αυστρία, «μουσείο καθολικο-εθνικοσοσιαλιστικής τέχνης», επιλέγει ως θέματά του την αποτυχία των οικογενειακών δεσμών, της σωματικής υγείας, της κοινωνικής προόδου, της προσωπικής και καλλιτεχνικής φιλοδοξίας, της κληρονομικότητας, της Επιστήμης, της γλωσσικής επικοινωνίας και του δυτικού πολιτισμού εν γένει· ψυχαναγκαστικοί και προβληματικοί, οι ήρωές του μιλούν σε μια γλωσσική φόρμα αντισυμβατική και παραληρηματική, μηρυκάζοντας σκόπιμα όρους και φτάνοντας σε «μουσικά» crescendi υπόσκαψης των πολιτιστικών μας πυλώνων: ο αυστηρός αυτοπεριορισμός του καλλιτέχνη, ο απάνθρωπος τεχνοκρατισμός του επιστήμονα και τα αξεπέραστα συμπλέγματα του παιδιού απέναντι στον γονιό είναι οι τρεις πυλώνες του έργου αυτού που πρέπει να καταρριφθούν για να επέλθει η αυτογνωσία.

H Ιατροδικαστική αποσυνθέτει την όπερα του Μότσαρτ με αισθηματική ωραιοπάθεια και υπόγειο σαδισμό, ανατέμνοντας με ακρίβεια την ψυχολογική σχέση του Πατέρα με την Κόρη, αλλά και τις αναφορές του καλλιτέχνη στην τέχνη του και στο κοινό.

Έτσι, η Ιατροδικαστική αποσυνθέτει την όπερα του Μότσαρτ με αισθηματική ωραιοπάθεια και υπόγειο σαδισμό, ανατέμνοντας με ακρίβεια την ψυχολογική σχέση του Πατέρα με την Κόρη, αλλά και τις αναφορές του καλλιτέχνη στην τέχνη του και στο κοινό: «Η ιατρική δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τον άνθρωπο, καταλαβαίνετε, είναι πλάνη να πιστεύουμε το αντίθετο, αξιότιμε κύριε, επειδή η ιατρική δεν μπορεί να έχει απολύτως καμία σχέση με τον άνθρωπο». Οι καλλιτέχνες και οι επιστήμονες είναι καταδικασμένοι σε πλήρη αυτοαναφορικότητα και απώλεια της συνείδησης του κόσμου γύρω τους και ο συγγραφέας επιλέγει να προσβάλει κατάμουτρα το κοινό: «Αξιότιμε κύριε, η κουλτούρα είναι ένα βουνό από σκατά πάνω στο οποίο ευδοκιμούν οι θεατρόφιλοι και οι φιλόμουσοι, ωστόσο είναι ένα βουνό από σκατά, αξιότιμε κύριε!» και, πιο κάτω: «Αν συνυπολογίσουμε την αμβλύνοια που κυριαρχεί σ’ αυτόν τον τομέα της τέχνης, αξιότιμε κύριε, και την χυδαιότητα των θεατών καταλήγουμε στην παραφροσύνη!»

[1] H πρώτη παράσταση, στο Φεστιβάλ του Ζάλτσμπουργκ, στις 29 Αυγούστου 1972, με πρωταγωνιστή τον σπουδαίο Μπρούνο Γκαντς, ήταν και η τελευταία εκείνης της θεατρικής σαιζόν. Ο σκηνοθέτης Κλάους Πάιμαν ήθελε λίγο πριν από το τέλος του έργου να σβήσουν εντελώς τα φώτα του θεάτρου, ακόμη και τα φώτα ασφαλείας. Η διεύθυνση του θεάτρου αρνήθηκε την καλλιτεχνική ιδιοτροπία, χάριν της τήρησης των κανόνων ασφάλειας αλλά και της ασφάλειας των θεατών αυτής καθαυτήν, και τα πράγματα οδηγήθηκαν σε αδιέξοδο. 
[2] Από συνέντευξη του Γιάννου Περλέγκα στον Γιώργο Κουλουμβάρη της «Ναυτεμπορικής», 7/9/2016

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο αδελφός μου ο Αμαντέους» του Μηνά Βιντιάδη, σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (κριτική)

«Ο αδελφός μου ο Αμαντέους» του Μηνά Βιντιάδη, σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (κριτική)

Για την παράσταση «Ο αδελφός μου ο Αμαντέους» του Μηνά Βιντιάδη, σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, που παρουσιάζεται στη Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Φωτογραφίες: Γιώτα Εφραιμίδου.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

...
«Η ελευθερία στη Βρέμη» του Φασμπίντερ, σε σκηνοθεσία Νίκου Μαστοράκη, στο Θέατρο Τέχνης (κριτική)

«Η ελευθερία στη Βρέμη» του Φασμπίντερ, σε σκηνοθεσία Νίκου Μαστοράκη, στο Θέατρο Τέχνης (κριτική)

«Η ελευθερία στη Βρέμη» του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ –μια σύμπραξη του Θεάτρου Τέχνης Κάρολος Κουν με το ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης– παρουσιάζεται στο Θέατρο Τέχνης, Υπόγειο (Πεσμαζόγλου 5), σε σκηνοθεσία Νίκου Μαστοράκη. Φωτογραφίες © Γιώργος Αναστασάκης.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος ...

«Παρεξήγηση» του Καμύ, σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά, στο Θέατρο Τέχνης (κριτική)

«Παρεξήγηση» του Καμύ, σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά, στο Θέατρο Τέχνης (κριτική)

Η «Παρεξήγηση» του Αλμπέρ Καμύ παρουσιάζεται στο Θέατρο Τέχνης της οδού Φρυνίχου, σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά. Βιβλική παραβολή, αστείο ή εφιάλτης; [Φωτογραφίες: Ελευθερία Νικολαΐδου].

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ο Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνει στις 27 Μαρτίου 2023 στο θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ στα Χανιά, ημερίδα με θέμα: Νοούμενα και υπονοούμενα στο θεατρικό έργο «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Λούλας Αναγνωστάκη από τον Σπύρο Στάβερη.

...
«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Οι εκδόσεις Ψυχογιός διοργανώνουν συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, με αφορμή το βιβλίο του Rodric Braithwaite «Μια Σύντομη Ιστορία της Ρωσίας», απόψε, Πέμπτη 23 Μαρτίου, στο βιβλιοπωλείο LIBER.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ