
Για την περφόρμανς του Arkadi Zaides, η οποία παρουσιάστηκε στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, στο πλαίσιο του Fast Forward Festival 3.
Του Νίκου Ξένιου
Η στρατευμένη τέχνη είναι εκείνη η κατηγορία καλλιτεχνικής δραστηριότητας που βρίσκει το σύγχρονο κοινό πιο καχύποπτο από οποιαδήποτε άλλη μορφή δημιουργίας. Ο Αρκάντι Ζαΐντες παρουσίασε στη Μικρή Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση την performance Archive 10, που συνθέτει βίντεο αρτ, θέατρο και χορό και που θέμα της είναι η βία.
Τα βίντεο γυρίστηκαν από κάμερες Παλαιστινίων και μελών της ισραηλινής Οργάνωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου B'Tselem, ισραηλινή οργάνωση γνωστή για τις δράσεις της που ρίχνουν φως στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των Παλαιστινίων από το στρατό, τους εποίκους, το δικαστικό σύστημα και την κυβέρνηση του Ισραήλ στα κατεχόμενα εδάφη. Η συνεργασία του τριανταπεντάχρονου Ζαΐντες με την B’Tselem ξεκίνησε το 2013: με υλικό που συγκεντρώθηκε από τη Δυτική Όχθη του Ιορδάνη, υλικό που προορίζεται για αποκάλυψη της αλήθειας σε περίπτωση χαλκευμένης κατηγορίας Παλαιστινίου σε δικαστήριο και για άρση των στερεότυπων πεποιθήσεων και προκαταλήψεων των Ισραηλινών σε ό,τι αφορά τις συνθήκες ζωής των Παλαιστινίων στην απέναντι όχθη. Επιλέγοντας μέσα από 4.500 ώρες οπτικού υλικού, ο Ζαΐντες επιλέγει ως βάση της παράστασής του αποκλειστικά υλικό στο οποίο απεικονίζονται Ισραηλινοί που υφίστανται σωματική και ηθική βία.
Το «πολιτικό» σώμα χορεύει
Με αφορμή αποσπάσματα μιας ώρας από πρόχειρα βίντεο, ο περφόρμερ αναπαράγει τις κινήσεις κάποιων απεικονιζόμενων, είτε συγχρονιζόμενος με το οπτικό υλικό είτε σε αντίστιξη προς αυτό. Ήχος από φωνές Παλαιστινίων πλαισιώνει αυτό το οπτικό υλικό.
Με αφορμή αποσπάσματα μιας ώρας από πρόχειρα βίντεο, ο περφόρμερ αναπαράγει τις κινήσεις κάποιων απεικονιζόμενων, είτε συγχρονιζόμενος με το οπτικό υλικό είτε σε αντίστιξη προς αυτό. Ήχος από φωνές Παλαιστινίων πλαισιώνει αυτό το οπτικό υλικό: άλλοτε τυχαίες φράσεις, κραυγές και συζητήσεις, άλλοτε φωνές πανικού, αυτές οι φωνές ακούγονται συχνά voice off, χωρίς να φαίνεται κάποιος Παλαιστίνιος στη οθόνη, σαν να κρατά ο καλλιτέχνης ένα καθρέφτη μπροστά στον δυνητικό εβραίο θεατή του. Παράλληλα, ο Ζαΐντες θεωρεί τον εαυτό του συνυπεύθυνο γι’ αυτήν την κατάσταση και διενεργεί ένα είδος αυτοκριτικής, όταν διερωτάται πώς η συνεχιζόμενη κατάσταση ομηρίας των Παλαιστινίων ανακλά το «συλλογικό κοινωνικό σώμα» και τις πεποιθήσεις του.
Σε ένα κλιπ ένα μεθυσμένο εβραιόπουλο γύρω στα δώδεκα που έχει χάσει το ένα του παπούτσι κλωτσάει την πόρτα ενός σπιτιού στη Χεβρώνα. Ο πατέρας του στρέφεται προς ένα στρατιώτη που δεν φαίνεται στην κάμερα και του λέει: «Δεν θα τον αγγίξεις, εντάξει;». Το αγόρι αντιστέκεται στο κράτημα του άντρα, ενώ κοιτά τον Παλαιστίνιο που τραβάει το φιλμ μέσα από το σπίτι και του φωνάζει στα εβραϊκά μια βρισιά. Σε ένα άλλο κλιπ οκτακόσιοι εβραίοι έποικοι ζουν ανάμεσα σε διακόσιες πενήντα χιλιάδες Παλαιστινίους με ισραηλινή φρουρά οπλισμένη μέχρι τα δόντια. Αλλού οι έποικοι ξερριζώνουν δέντρα ελιάς, πετούν βράχια και τρομάζουν κοπάδια με πρόβατα, ενώ παράλληλα ο καλλιτέχνης μιμείται τις κινήσεις τους, κρατώντας ένα ρημότ κοντρόλ στο χέρι ώστε να σταματά, να «παγώνει» και να ξαναξεκινά την προβολή κατά βούλησιν και αλλάζοντας πόζες και εκφράσεις που αντλούνται από τον σύγχρονο χορό.
Η υπόγεια βία καιροφυλακτεί
Ακραίες σκηνές βίας δεν προβάλλονται σε κανένα σημείο, όμως είναι πανταχού παρούσα μια υποφώσκουσα, κορυφούμενη ως προς την ένταση βία, που συχνά είναι λεκτική. Σε ένα σημείο κάποιοι Ισραηλινοί με τυλιγμένα T-shirts στο πρόσωπό τους αντικρύζουν από κάποια απόσταση ένα παλαιστινιακό χωριό, με πρόθεση να εκδικηθούν τον θάνατο ενός εποίκου. Παρουσιάζοντας τα προεόρτια της βίας που επρόκειτο να εκδηλωθεί, ο Ζαΐντες επικεντρώνει στην ίδια τη φύση του φαινομένου. Τέλος, είναι αξιομνημόνευτη η σκηνή ενός ισραηλινού στρατιώτη που στέκεται στη γωνία ενός κτηρίου, έτοιμος να εκσφενδονίσει δακρυγόνο αέριο στο Νάμπι Σάλεχ, όπου γίνεται μια πορεία διαμαρτυρίας κατά της ισραηλινής κατοχής. Ο στρατιώτης σηκώνει το όπλο προς στιγμήν και μετά το ακουμπά και πάλι στη γη. Η σκηνή προβάλλεται και ξαναπροβάλλεται, ενώ ο καλλιτέχνης μιμείται τις κινήσεις του στρατιώτη και τις επαναλαμβάνει, συμμετρικά, μπροστά στην απέναντι άκρη της οθόνης.
Πολύ υψηλός βαθμός δραματικότητας επιτυγχάνεται με τον εσωτερικό (χορευτικό) ρυθμό που ο Ζαΐντες ενσωματώνει στη σκηνική του σύνθεση, που παραμένει δύσληπτη ως προς το ορθολογικό της μέρος. Πρέπει να «αφεθεί» ο θεατής στον παλμό των κινήσεών του και στην ακουστική βία των κραυγών του, ώστε να γίνει κοινωνός του πολιτικού μηνύματος.
Μαγνητοφωνώντας τον εαυτό του να κραυγάζει, καταγράφει τον ήχο της φωνής του και κατόπιν τον χρησιμοποιεί ως «χαλί» ηχητικό για να βγάλει μια διαφορετική κραυγή, έτσι ώστε να δημιουργηθεί μια ολόκληρη εφιαλτική ενορχήστρωση από κραυγές βίας. Αυτό το κακόφωνο αλλά υποβλητικό δημιούργημα είναι η παράμετρος της παράστασης η πλησιέστερη σε αυτό που αποκαλούμε «σωματικό θέατρο»: πολύ υψηλός βαθμός δραματικότητας επιτυγχάνεται με τον εσωτερικό (χορευτικό) ρυθμό που ο Ζαΐντες ενσωματώνει στη σκηνική του σύνθεση, που παραμένει δύσληπτη ως προς το ορθολογικό της μέρος. Πρέπει να «αφεθεί» ο θεατής στον παλμό των κινήσεών του και στην ακουστική βία των κραυγών του, ώστε να γίνει κοινωνός του πολιτικού μηνύματος. Και σε αυτήν την πολιτική πράξη ο καλλιτέχνης αποδεικνύεται δεξιοτέχνης, αφενός γιατί τη διενεργεί με απόλυτη συνείδηση της σοβαρότητας που κάτι τέτοιο απαιτεί, και αφετέρου γιατί εμπλέκει τον θεατή στη διαδικασία ενοχοποίησης, πλησιάζοντάς τον και κοιτώντας τον επίμονα στα μάτια.
Ο καλλιτέχνης διαμαρτύρεται
Ο Αρκάντι Ζαΐντες γεννήθηκε στη Λευκορωσία το 1979 και από το 1990 ζει και χορεύει στο Τελ Αβίβ. Έκανε μεταπτυχιακό στη χορογραφία, στο De Theaterschool της Σχολής Καλών Τεχνών του Άμστερνταμ και έχει συνεργαστεί με με τις ομάδες Batsheva και Yasmeen Godder, με τους Noa Dar, Mats Ek, Sharon Eyal, Paul Norton, Matanicola, Yasmeen Godder και με το σχήμα "Bridge On A Wall" του Βερολίνου, πριν αρχίσει την ανεξάρτητη πορεία του ως χορογράφος, το 2004. Παραστάσεις του (Land-Research3, Quiet4 ,Solo Colores5, Meeting Brian Wash6, Daat7 , Adamdam8, Capture Practice, Solo Siento, Responseto, Dig Deep9 και Archive10) έχουν παρουσιαστεί στις Κάτω Χώρες, στη Γαλλία, στη Γερμανία, στην Ελβετία, στον Καναδά, στις Η.Π.Α., στη Βραζιλία, στη Χιλή, στην Ιαπωνία, στη Δημοκρατία της Τσεχίας, στην Πολωνία, στην Ιταλία, στην Ισπανία, στην Κίνα και τώρα και στην Ελλάδα.
* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.