
Για την παράσταση των bijoux de kant Περί φύσεως, σε κείμενο Μιχάλη Βιρβιδάκη και σκηνοθεσία Γιάννη Σκουρλέτη και Ηλέκτρας Ελληνικιώτη, η οποία παρουσιάζεται στο Bios.
Του Νίκου Ξένιου
Για τον Λευτέρη Βογιατζή προόριζε ο Μιχάλης Βιρβιδάκης το έργο του Περί φύσεως, όμως η μεγάλη απώλεια οδήγησε τη σκηνοθεσία στα χέρια του Γιάννη Σκουρλέτη της ομάδας bijoux de kant, που μαζί με την Ηλέκτρα Ελληνικιώτη μας δίνουν ακόμη ένα σκηνοθετικό διαμάντι στο θέατρο «Bios» της οδού Πειραιώς.
Τρία πρόσωπα αναζητούν τη λέξη
Ο ώριμος Σοφοκλής/Οιδίποδας και ο νέος ακόμη Ευριπίδης συναντιούνται σε μια παραλία, ενώ η γυναίκα του Ευριπίδη Ευλαμπία αλείφεται με λάδι ηλίου, παίζει λιλιπούτειες μαράκες και ξυλόφωνο, παιδιαρίζει και αναπλάθει ιστορίες μαγείας. Ντυμένοι με τα ρετρό ριγέ ολόσωμα μαγιώ της Δήμητρας Λιάκουρα που παραπέμπουν στον Henri Rousseau δύο άντρες ανοίγουν συζήτηση για τη θάλασσα, για τους εισβολείς στο τοπίο, για τις ζωές τους, για τον βυθό, για την επιφάνεια (κυριολεκτικά και μεταφορικά) του θεάτρου, για την ουσία της πραγματικότητας και για την ανικανότητά τους να την περιγράψουν με λέξεις. Κατά τόπους διανοίγονται διάφορες δυνατότητες κολύμβησης, πρόσθιας, ύπτιας, άγριας και ήπιας, κατάδυσης και ανάδυσης, σαν να συνιστά το νερό το ζωτικό στοιχείο που τροφοδοτεί τη σκέψη. Και πράγματι, μια διαρκής «υγρασία» εμποτίζει τους διαλόγους, στη διάρκεια των οποίων οι άγνωστοι μεταξύ τους άνθρωποι φέρνουν στη φόρα τις ελλείψεις, τους δισταγμούς και τις πάμπολλες αναστολές τους: αναστολές ηθικής, αναστολές επικοινωνιακές, αναστολές γλωσσικής εξέλιξης. Με καθήλωση σε προ-λεκτικό στάδιο, ο νεαρότερος λουόμενος αφήνει ημιτελή μιαν αφήγηση σχετική με τη σύζυγό του και το παιδί του, ενώ περιγράφει με ζοφερά λόγια έναν αυτοαναφορικό εφιάλτη δυστυχήματος. Στους φόβους του και στο συναίσθημά του, που αναδύεται από μια λογοκρατούμενη τιράντα επτά σελίδων, ο Θάνος Σαμαράς κάνει δυναμική επανεμφάνιση στο θέατρο, προσδίδοντας την πάλλουσα δύναμη μιας μονότονης εκφοράς λόγου χωρίς στίξη. Ο λόγος του εξαχνώνεται εν τη γενέσει του, πριν προλάβει να αρθρωθεί. Η επικοινωνία μένει στη μέση, η απελπισία μεγαλώνει και παραπέμπει στο κενό νοήματος της εκφραστικής αφασίας τύπου Broca που είχε απασχολήσει και τον Γιώργο Χειμωνά. Και αυτό μέσα από μια λαμπερή, γοητευτική σκηνική παρουσία και ένα Σαμαρά πιο ώριμο και πιο στιβαρό.
![]() The football players (1908), του Henri Rousseau
|
Ο Κώστας Κουτσολέλος στον ρόλο του ώριμου Σοφοκλή έχει να αφηγηθεί την αιμομεικτική, οιδιπόδεια εμπειρία που εισβάλλει στη ζωή του υπό μορφήν μιας Λέξης όλο φως για να οδηγήσει στον πνιγμό τη γυναικεία του φύση. Οι απώλειες όλων μας, οι μικρές και μεγάλες αναπηρίες μας, το ευμετάβολο της πραγματικότητας που την καθιστά μη αναγνωρίσιμη και «μη πραγματική», με άλλα λόγια η ψευδαίσθηση που διαπερνά τις απότομες νοηματικές πυκνώσεις και αραιώσεις του λόγου του Βιρβιδάκη, όλα αυτά αιφνιδιάζουν και προβληματίζουν. Ο συγγραφέας είναι θιασώτης της άποψης πως «γράφεις για να βρεις τι θέλεις να πεις», γεγονός που απηχεί στην ποιητικότητα του λόγου του και σε κάποια δυσνόητα (ή πολυερμηνευόμενα) σημεία του έργου του. Θα ’λεγε κανείς πως οι σιωπές που μεσολαβούν υπενθυμίζουν την «απόλυτη» κουβέντα του Αισχύλου, σαν να επικρέμαται χωρίς να εκφέρεται, «πέραν των φλεγομένων επάλξεων του κόσμου» (extra flammantia moenia mundi), που θα έλεγε και ο Λουκρήτιος.
H μουσική του Κώστα Δαλακούρα και η εκπληκτική ερμηνεία της Νάνσυ Μπούκλη έρχονται ως επιστέγασμα αυτής της δημιουργικής διεργασίας, καθώς ο ρόλος της Ευλαμπίας διανθίζεται από το τραγούδι της και εκλύει μεγάλο ποσοστό σκηνικής ενέργειας. Στο τσαρουχικής αισθητικής σκηνικό του Περικλή Πραβήτα έρχεται η κάθε φιγούρα και το κάθε σχηματικό κύμα να επιζωγραφιστεί από μια ζωντανή παρέμβαση των ερμηνευτών. Και η χειρονομία (geste) είναι μια ακόμη εκκρεμούσα συνθήκη της παράστασης, καθώς υπηρετείται από τη συγκεκριμένη κινησιολογία και από την αποστασιοποίηση χολυγουντιανής απόχρωσης που δημιουργεί το μικρόφωνο.
«Γεννήθηκε η δικαιοσύνη και χάλασε ο κόσμος»
Αρχετυπικό κείμενο, που μιλά για τη φύση σε όλες της τις διαστάσεις: την ανθρώπινη φύση, τη natura του Λουκρήτιου, τη φιλοσοφική έννοια του μεγάλου Εφέσιου ή τον «κόσμον» του σπουδαίου Ακραγαντίνου. Ανατροφοδοτώντας το ιστορικό παρόν, οι χαρακτήρες του έργου συγκεφαλαιώνουν αιώνες διανοητικής ενέργειας του ανθρώπου στο ίδιο αυτό μεσογειακό τοπίο που δεν αφανίζεται, παρά τη φθορά, αντιθέτως μετατρέπεται σε ποιητική σκηνή, σε αλληγορία, σε ελληνοπρέπεια τύπου Μπόστ, σε φαντασίωση φροϋδική. Δεν είναι, λοιπόν, ένας κόσμος αποκλειστικά και μόνον κατεστραμμένος, παρά ένας κόσμος «κόσμημα» που επανανακαλύπτεται μέσω της Τέχνης, κατ’αντιστοιχίαν με τα αισθητά στον «Τίμαιο» του Πλάτωνα.
Ανατροφοδοτώντας το ιστορικό παρόν, οι χαρακτήρες του έργου συγκεφαλαιώνουν αιώνες διανοητικής ενέργειας του ανθρώπου στο ίδιο αυτό μεσογειακό τοπίο που δεν αφανίζεται, παρά τη φθορά, αντιθέτως μετατρέπεται σε ποιητική σκηνή, σε αλληγορία, σε ελληνοπρέπεια τύπου Μπόστ, σε φαντασίωση φροϋδική.
H αγανάκτηση για τον μη εκπεφρασμένο Λόγο μπορεί να θεωρηθεί ως μια μορφή «αδικίας»: ο συγγραφέας ιχνηλατεί τα ψήγματα συντεταγμένου λόγου σε μακροσκελείς ενδοσκοπήσεις/αφηγήσεις των χαρακτήρων του που, σε μιαν επιπολής ανάγνωση, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν «ψυχαναλυτικές», ωστόσο στο context του Περί φύσεως προσλαμβάνουν διαστάσεις πολιτισμικών συμβόλων και αφορούν την αποκατάσταση της δικαιοσύνης στη συνείδηση του κάθε θεατή ξεχωριστά, στην προοπτική μιας «μη χρηστικής» ηθικής.
![]() Ο πίνακας Ένα ακόμη οστεοφυλάκιο (Un charnier de plus) του περουβιανού ζωγράφου Herman Braun-Vega
|
Στρεφόμενος στη σύγχρονη υποκριτική, ο Γιάννης Σκουρλέτης επισκέπτεται εκ νέου τη νεοελληνική γραμματολογία και παράγει παραστάσεις μελετημένες, γοητευτικές, ειλικρινείς και αποστομωτικά προσωπικές. Ένα πίσω επίπεδο βαθύ, ένα μέσο επίπεδο επικοινωνιακό και ένα εμπρός επίπεδο ρηχό δίνουν τύπου «view master» απεικάσματα, την επίσκεψη των ξενύχτηδων στη φεγγαράδα μέσα από ένα κινητοσκόπιο των αδελφών Lumière και φιγούρες του θεάτρου σκιών, συνδυαστικό εύρημα του Σκουρλέτη που προσδίδει στο κείμενο την παραμυθένια διάσταση που κάθε φιλοσοφική αφήγηση έχει στα πρώτα στάδια της σύλληψής της. Ο σκηνοθέτης μπορεί να καυχηθεί πως στα χέρια του ένα κείμενο χωρίς σκηνικές οδηγίες μετατράπηκε σε άρτιο εικαστικό/θεατρικό γεγονός και πως αυτή είναι μια διαδρομή που μόλις τώρα ξεκίνησε.
Στο θέατρο «Kυδωνία», τη μόνιμη σκηνή της θεατρικής εταιρείας του στα Χανιά, ο Μιχάλης Βιρβιδάκης έχει ανεβάσει Mπέκετ, Mάμετ, Mπέρνχαρντ, Πίντερ, Tαμπούκι, Γέητς, Στέρνχαϊμ, Ελένη Μαρινάκη, Μπάχμαν, Γιώργη Μανουσάκη, Γιον Φόσσε, Λεωνίδα Κακάρογλου, Πέτερ Χάντκε, Αργύρη Χιόνη, Λαρς Νορέν, Αριστείδη Αντονά, Νικ Πέιν και Μάικ Κένι. Πριν την εγκατάστασή του στα Χανιά είχε ανεβάσει Βέντεκιντ στο θέατρο Αμόρε ενώ είχε ξεκινήσει δημιουργική συνεργασία και με τον Λευτέρη Βογιατζή για το έργο του Στην εθνική με τα μεγάλα, το οποίο τελικά σκηνοθέτησε ο Μαστοράκης.
* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
Info
Περί φύσεως / bijoux de kant
Κείμενο: Μιχάλης Βιρβιδάκης
Σκηνοθεσία: Γιάννης Σκουρλέτης, Ηλέκτρα Ελληνικιώτη
Μουσική: Κώστας Δαλακούρας
Σκηνογραφία: Περικλής Πραβήτας
Eνδυματολογία: Δήμητρα Λιάκουρα
Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα
Παίζουν: Θάνος Σαμαράς, Κώστας Κουτσολέλος, Νάνσυ Μπούκλη