casanova250

Του Γ. Ν. Περαντωνάκη

Στο χρηματιστήριο των αξιών, όπου το χρήμα, η εξουσία, η τηλεοπτική εικόνα κ.λπ. παίζουν σημαντικό ρόλο, ποιες ιεραρχίες προβάλλει η λογοτεχνία και πώς αυτή, άλλοτε περισσότερο κι άλλοτε λιγότερο, διαμορφώνει πολιτισμικές και εθνικές δυναμικές;

Η γαλλίδα ερευνήτρια και κριτικός λογοτεχνίας Pascale Casanova, ακολουθώντας τη θεωρία του κοινωνιολόγου Pierre Bourdieu, μελετά την παγκοσμιοποίηση της λογοτεχνίας, καθώς η τελευταία αποτελεί κεφάλαιο κυριαρχίας σε ένα διεθνές σκηνικό διεκδικήσεων και επαναστάσεων. Κι αυτές συμβαίνουν τόσο μέσα στο λογοτεχνικό πεδίο, όσο και στη σχέση τής λογοτεχνίας με την πολιτική, την εθνική προβολή και την οικονομία. Η λογοτεχνία, όπως αποδεικνύεται, δεν είναι απλώς μια μορφή συγγραφικής ανάδειξης και προσωπικής αναγνωστικής απόλαυσης, αλλά ανάγεται διαχρονικά σε “χαρτί” που δείχνει, επιβάλλει, καθορίζει και προωθεί εθνικές, πολιτισμικές και γλωσσικές κυριαρχίες.

Η λογοτεχνία ως παγκόσμιο κεφάλαιο

Σ’ αυτό το ιστορικό και διεθνές περιβάλλον, αναπτύχθηκαν και εδραιώθηκαν λογοτεχνικά κέντρα που αποτέλεσαν πολιτισμικούς μεσημβρινούς, οι οποίοι καθορίζουν τα κριτήρια ποιότητας και απήχησης κάθε λογοτεχνικής κοινότητας και συγγραφέα. Κατά καιρούς, αυτόν τον ρόλο ανέλαβε να παίξει το Παρίσι με τη γαλλοφωνία του, το Λονδίνο και η Νέα Υόρκη με την αγγλοφωνία, ενώ δεν λείπει από το παγκόσμιο σκηνικό η ισπανόφωνη λογοτεχνία που απλώνει την επιρροή της με καθιερωμένους συγγραφείς και λογοτεχνικές τάσεις.

Όλοι οι υπόλοιποι έκκεντροι δημιουργοί προσπαθούν να καθορίσουν τον τόνο των έργων τους με βάση αυτούς τους άξονες αξιολόγησης της παγκόσμιας παραγωγής. Έτσι, άλλοι συγγραφείς αποβαίνουν εθνικοί δημιουργοί και καταξιώνονται μόνο περιφερειακά κι άλλοι κάνουν την υπέρβαση, χρησιμοποιώντας ή αρνούμενοι την εθνική τους παράδοση, για να ενταχθούν στο διεθνές σύστημα καλλιτεχνικής υπεροχής. Για να το καταφέρουν αυτό, οι περισσότεροι επιδιώκουν τη μετάφραση του έργου τους τουλάχιστον σε μια μεγάλη γλώσσα, γεγονός που θα τους επιτρέψει να γίνουν αντιληπτοί από το κέντρο, ενώ μερικοί αλλάζουν ακόμα και γλώσσα γραφής και προσχωρούν σε μια κυρίαρχη γλωσσική επικράτεια. Τον ίδιο ρόλο διαδραματίζουν τα βραβεία, όπως το Νόμπελ, που βάζει στον παγκόσμιο χάρτη τους βραβευθέντες.

pascale_casanovaΤο κέντρο και η περιφέρεια, λοιπόν, συστήνουν ένα πεδίο ανταγωνισμού, ένα χρηματιστήριο καλλιτεχνικών συναλλαγών οι οποίες άλλοτε εξαρτώνται από την πολιτική επιρροή της εκάστοτε χώρας κι άλλοτε χαράσσουν μια τελείως ξεχωριστή πορεία. Μ’ αυτόν τον τρόπο διαμορφώνεται το λογοτεχνικό σύμπαν, μέσα στο οποίο η ιεραρχία καθορίζει –σε μια συνεχή έστω και αργή ανανέωση- την κλίμακα των ανώτερων, των μέσων και των κατώτερων δημιουργιών. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι συγγραφείς του κέντρου βρίσκονται κατ’ ανάγκη σε πιο υψηλή θέση στο παγκόσμιο στερέωμα χάρη στην πρωτοποριακή μορφή τού έργου τους ή οι δημιουργοί της περιφέρειας υστερούν, αφού αυτοί ειδικά πολλές φορές επιδιώκουν να κάνουν την επανάστασή τους και να σπάσουν τις παγιωμένες μορφές εξουσίας. Επίσης, δεν είναι σίγουρο ότι η αφομοίωση στο κέντρο είναι αυτή που θα ανοίξει τον δρόμο προς την καταξίωση, αλλά συχνά η ανομοίωση, η όρθωση δηλαδή μιας νέας φυγόκεντρης φωνής, διανοίγει το πεδίο και προκαλεί την προσοχή των άλλων λογοτεχνιών.

Η Pascale Casanova σχεδιάζει τον καλλιτεχνικό χάρτη, όπως αυτός απλώνεται στο παγκόσμιο στερέωμα, με τις λογοτεχνικές πρωτεύουσες και τις βραδυπορούσες επαρχίες, με τους δημιουργούς-εξερευνητές και τους άλλους που έρχονται να τους μιμηθούν, με τις ισχυρές τάσεις και τις άλλες που παγκοσμιοποιούν τη δράση των πρώτων. Καταφέρνει να ανοίξει τη ματιά μας και να κάνει τον κριτικό και τον μελετητή της λογοτεχνίας να τη δει όχι μόνο με όρους ενδοκειμενικής πρωτοπορίας αλλά και με την πανοραμική ματιά των καλλιτεχνικών ανταγωνισμών και διαγκωνισμών.

Μιλάει φυσικά με όρους ιμπεριαλισμού, με όρους παγκοσμιοποίησης και κατάκτησης, με όρους ισχυρών κοινοτήτων που επιβάλλουν τη δική τους ιστορία στις άλλες. Παραλείπει να μιλήσει εκτενώς για την αισθητική αξία κάθε έργου, αφού το προσμετρά με την ευρύτερη πολιτική και εθνική του εμβέλεια κι ακόμα περισσότερο επειδή μιλάει για συγγραφείς και όχι για κείμενα, μέσα σε ένα συγγραφοκεντρικό star system. Κι από την άλλη, δεν διευκρινίζει επαρκώς πώς η δύναμη της γλώσσας, το βεληνεκές λόγου χάρη της αγγλικής και της γαλλικής, ή η πληθυσμιακή εμβέλεια της ισπανικής καθορίζει και τη δυναμική τους η οποία τους εξασφαλίζει και την κεντρική θέση στη διεθνή κονίστρα. Με άλλα λόγια, τι ελπίδες έχει ο συγγραφέας μιας μικρής γλώσσας να καταξιωθεί και πόσο η γλωσσική του “φυλακή” τον περιορίζει;

Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

 

casanovaΗ παγκόσμια πολιτεία των γραμμάτων
Pascale Casanova
Μτφρ. Έφη Γιαννοπούλου
Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2011
Τιμή: € 29,90, σελ. 451

alt

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Μίλα, Πηνελόπη!» της Αγγέλας Καστρινάκη (κριτική)

«Μίλα, Πηνελόπη!» της Αγγέλας Καστρινάκη (κριτική)

Για τη μελέτη της Αγγέλας Καστρινάκη «Μίλα, Πηνελόπη! – Λογοτεχνικές μεταμορφώσεις της μυθικής ηρωίδας στην Ελλάδα και τον Δυτικό κόσμο από τον 19ο αιώνα ώς τις μέρες μας» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Γράφει ο Θόδωρος Σούμας

Η προβληματική τ...

«Για το νόημα της ζωής» του Βίτο Μανκούζο (κριτική) – Αναζητώντας το νόημα στο υπέρτερο, στην απομόνωση της πανδημίας

«Για το νόημα της ζωής» του Βίτο Μανκούζο (κριτική) – Αναζητώντας το νόημα στο υπέρτερο, στην απομόνωση της πανδημίας

Για το βιβλίο του Βίτο Μανκούζο «Για το νόημα της ζωής» (μτφρ. Παναγιώτης Υφαντής, εκδ. Αρμός). Στην κεντρική εικόνα, ο θεολόγος και καθηγητής Βίτο Μανκούζο.

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο αμφιλεγόμενος χώρος που γνωρίζουμε σήμ...

«Είμαι το τέρας που σας μιλά» του Πωλ Μπ. Πρεθιάδο (κριτική) – Ένα μανιφέστο για τις δυσκολίες της φυλομετάβασης

«Είμαι το τέρας που σας μιλά» του Πωλ Μπ. Πρεθιάδο (κριτική) – Ένα μανιφέστο για τις δυσκολίες της φυλομετάβασης

Για το βιβλίο του Πωλ Μπ. Πρεθιάδο «Είμαι το τέρας που σας μιλά: Αναφορά σε μια ακαδημία ψυχαναλυτών» (μτφρ. Αναστασία Μελία Ελευθερίου, εκδ. Αντίποδες). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Το κορίτσι από τη Δανία» (2015). 

Γράφει η Ελένη Αβδούλου ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Rohtko», του Λούκας Τβαρκόφσκι, στη Στέγη (κριτική)

«Rohtko», του Λούκας Τβαρκόφσκι, στη Στέγη (κριτική)

Στην κεντρική σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση είδαμε τη μεγαλειώδη παράσταση «ROHTKO» του Πολωνού σκηνοθέτη Λούκα Τβαρκόφσκι [Lukasz Twarkowski], αποτέλεσμα συνεργασίας του με τον Κρίστιαν Λούπα.

Γράφει ο Νϊκος Ξένιος

Ο Λούκας Τβαρκόφσκι σκηνοθέτησε τ...

Το Dublin Literary Award 2023 στη Γερμανίδα Katja Oskamp

Το Dublin Literary Award 2023 στη Γερμανίδα Katja Oskamp

Απονεμήθηκε στην Katja Oskamp και τη μεταφράστριά της στα αγγλικά Jo Heinrich, το «Dublin Literary Award 2023» για το μυθιστόρημά της Katja Oskam «Marzahn, Mon Amour». Σύντομα θα κυκλοφορήσει και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

...
Χαρούκι Μουρακάμι: Τιμήθηκε με το βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών»

Χαρούκι Μουρακάμι: Τιμήθηκε με το βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών»

Ο Haruki Murakami [Χαρούκι Μουρακάμι] είναι ο πρώτος Ιάπωνας συγγραφέας που έλαβε το Βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών». Η συλλογή διηγημάτων του «Σε πρώτο ενικό» κυκλοφόρησε προσφάτως από τις εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση Βασίλη Κιμούλη.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Κήπος βιβλίων» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

«Κήπος βιβλίων» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τον πρόλογο του συγγραφέα Παναγιώτη Γούτα της ανθολογίας κειμένων του «Κήπος βιβλίων – Διαβάζοντας Θεσσαλονικείς και Αμερικανούς πεζογράφους», που θα κυκλοφορήσει στις 17 Μαΐου από τις εκδόσεις Νησίδες.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Κανείς δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημά σου, αν δεν κάνεις ο ίδιος την αρχή για να βοηθήσεις τον εαυτό σου. Είκοσι επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης από τους επαγγελματίες του είδους.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ