casanova250

Του Γ. Ν. Περαντωνάκη

Στο χρηματιστήριο των αξιών, όπου το χρήμα, η εξουσία, η τηλεοπτική εικόνα κ.λπ. παίζουν σημαντικό ρόλο, ποιες ιεραρχίες προβάλλει η λογοτεχνία και πώς αυτή, άλλοτε περισσότερο κι άλλοτε λιγότερο, διαμορφώνει πολιτισμικές και εθνικές δυναμικές;

Η γαλλίδα ερευνήτρια και κριτικός λογοτεχνίας Pascale Casanova, ακολουθώντας τη θεωρία του κοινωνιολόγου Pierre Bourdieu, μελετά την παγκοσμιοποίηση της λογοτεχνίας, καθώς η τελευταία αποτελεί κεφάλαιο κυριαρχίας σε ένα διεθνές σκηνικό διεκδικήσεων και επαναστάσεων. Κι αυτές συμβαίνουν τόσο μέσα στο λογοτεχνικό πεδίο, όσο και στη σχέση τής λογοτεχνίας με την πολιτική, την εθνική προβολή και την οικονομία. Η λογοτεχνία, όπως αποδεικνύεται, δεν είναι απλώς μια μορφή συγγραφικής ανάδειξης και προσωπικής αναγνωστικής απόλαυσης, αλλά ανάγεται διαχρονικά σε “χαρτί” που δείχνει, επιβάλλει, καθορίζει και προωθεί εθνικές, πολιτισμικές και γλωσσικές κυριαρχίες.

Η λογοτεχνία ως παγκόσμιο κεφάλαιο

Σ’ αυτό το ιστορικό και διεθνές περιβάλλον, αναπτύχθηκαν και εδραιώθηκαν λογοτεχνικά κέντρα που αποτέλεσαν πολιτισμικούς μεσημβρινούς, οι οποίοι καθορίζουν τα κριτήρια ποιότητας και απήχησης κάθε λογοτεχνικής κοινότητας και συγγραφέα. Κατά καιρούς, αυτόν τον ρόλο ανέλαβε να παίξει το Παρίσι με τη γαλλοφωνία του, το Λονδίνο και η Νέα Υόρκη με την αγγλοφωνία, ενώ δεν λείπει από το παγκόσμιο σκηνικό η ισπανόφωνη λογοτεχνία που απλώνει την επιρροή της με καθιερωμένους συγγραφείς και λογοτεχνικές τάσεις.

Όλοι οι υπόλοιποι έκκεντροι δημιουργοί προσπαθούν να καθορίσουν τον τόνο των έργων τους με βάση αυτούς τους άξονες αξιολόγησης της παγκόσμιας παραγωγής. Έτσι, άλλοι συγγραφείς αποβαίνουν εθνικοί δημιουργοί και καταξιώνονται μόνο περιφερειακά κι άλλοι κάνουν την υπέρβαση, χρησιμοποιώντας ή αρνούμενοι την εθνική τους παράδοση, για να ενταχθούν στο διεθνές σύστημα καλλιτεχνικής υπεροχής. Για να το καταφέρουν αυτό, οι περισσότεροι επιδιώκουν τη μετάφραση του έργου τους τουλάχιστον σε μια μεγάλη γλώσσα, γεγονός που θα τους επιτρέψει να γίνουν αντιληπτοί από το κέντρο, ενώ μερικοί αλλάζουν ακόμα και γλώσσα γραφής και προσχωρούν σε μια κυρίαρχη γλωσσική επικράτεια. Τον ίδιο ρόλο διαδραματίζουν τα βραβεία, όπως το Νόμπελ, που βάζει στον παγκόσμιο χάρτη τους βραβευθέντες.

pascale_casanovaΤο κέντρο και η περιφέρεια, λοιπόν, συστήνουν ένα πεδίο ανταγωνισμού, ένα χρηματιστήριο καλλιτεχνικών συναλλαγών οι οποίες άλλοτε εξαρτώνται από την πολιτική επιρροή της εκάστοτε χώρας κι άλλοτε χαράσσουν μια τελείως ξεχωριστή πορεία. Μ’ αυτόν τον τρόπο διαμορφώνεται το λογοτεχνικό σύμπαν, μέσα στο οποίο η ιεραρχία καθορίζει –σε μια συνεχή έστω και αργή ανανέωση- την κλίμακα των ανώτερων, των μέσων και των κατώτερων δημιουργιών. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι συγγραφείς του κέντρου βρίσκονται κατ’ ανάγκη σε πιο υψηλή θέση στο παγκόσμιο στερέωμα χάρη στην πρωτοποριακή μορφή τού έργου τους ή οι δημιουργοί της περιφέρειας υστερούν, αφού αυτοί ειδικά πολλές φορές επιδιώκουν να κάνουν την επανάστασή τους και να σπάσουν τις παγιωμένες μορφές εξουσίας. Επίσης, δεν είναι σίγουρο ότι η αφομοίωση στο κέντρο είναι αυτή που θα ανοίξει τον δρόμο προς την καταξίωση, αλλά συχνά η ανομοίωση, η όρθωση δηλαδή μιας νέας φυγόκεντρης φωνής, διανοίγει το πεδίο και προκαλεί την προσοχή των άλλων λογοτεχνιών.

Η Pascale Casanova σχεδιάζει τον καλλιτεχνικό χάρτη, όπως αυτός απλώνεται στο παγκόσμιο στερέωμα, με τις λογοτεχνικές πρωτεύουσες και τις βραδυπορούσες επαρχίες, με τους δημιουργούς-εξερευνητές και τους άλλους που έρχονται να τους μιμηθούν, με τις ισχυρές τάσεις και τις άλλες που παγκοσμιοποιούν τη δράση των πρώτων. Καταφέρνει να ανοίξει τη ματιά μας και να κάνει τον κριτικό και τον μελετητή της λογοτεχνίας να τη δει όχι μόνο με όρους ενδοκειμενικής πρωτοπορίας αλλά και με την πανοραμική ματιά των καλλιτεχνικών ανταγωνισμών και διαγκωνισμών.

Μιλάει φυσικά με όρους ιμπεριαλισμού, με όρους παγκοσμιοποίησης και κατάκτησης, με όρους ισχυρών κοινοτήτων που επιβάλλουν τη δική τους ιστορία στις άλλες. Παραλείπει να μιλήσει εκτενώς για την αισθητική αξία κάθε έργου, αφού το προσμετρά με την ευρύτερη πολιτική και εθνική του εμβέλεια κι ακόμα περισσότερο επειδή μιλάει για συγγραφείς και όχι για κείμενα, μέσα σε ένα συγγραφοκεντρικό star system. Κι από την άλλη, δεν διευκρινίζει επαρκώς πώς η δύναμη της γλώσσας, το βεληνεκές λόγου χάρη της αγγλικής και της γαλλικής, ή η πληθυσμιακή εμβέλεια της ισπανικής καθορίζει και τη δυναμική τους η οποία τους εξασφαλίζει και την κεντρική θέση στη διεθνή κονίστρα. Με άλλα λόγια, τι ελπίδες έχει ο συγγραφέας μιας μικρής γλώσσας να καταξιωθεί και πόσο η γλωσσική του “φυλακή” τον περιορίζει;

Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

 

casanovaΗ παγκόσμια πολιτεία των γραμμάτων
Pascale Casanova
Μτφρ. Έφη Γιαννοπούλου
Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2011
Τιμή: € 29,90, σελ. 451

alt

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» του Γιώργου Σιακαντάρη (κριτική) – Αναγνωρίζοντας τις μεταλλάξεις κόντρα στον κυνισμό

«Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» του Γιώργου Σιακαντάρη (κριτική) – Αναγνωρίζοντας τις μεταλλάξεις κόντρα στον κυνισμό

Για το δοκίμιο του Γιώργου Σιακαντάρη «Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; – Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» (εκδ. Αλεξάνδρεια). 

Γράφει ο Λάμπρος Α. Φλιτούρης

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μάς βομβαρδίζου...

«Νέκυια» του Άλμπρεχτ Ντίτεριχ (κριτική) – Συνομιλία με τους νεκρούς μέσα στους αιώνες

«Νέκυια» του Άλμπρεχτ Ντίτεριχ (κριτική) – Συνομιλία με τους νεκρούς μέσα στους αιώνες

Για τη μελέτη του Άλμπρεχτ Ντίτεριχ (Albrecht Dieterich) «Νέκυια» (μτφρ. Μαρία Ευσταθίου, εκδ. Gutenberg). Στην κεντρική εικόνα, ο Τειρεσίας καθώς εμφανίζεται μπροστά στον Οδυσσέα - λεπτομέρεια του πίνακα του Henry Fuseli.

Γράφει ο Γιώργος Βέης  ...

Τζόζεφ Νάι και Τζέφρι Χέινς: H «ήπια ισχύς» της θρησκείας στην εποχή των μέσων μαζικής επικοινωνίας

Τζόζεφ Νάι και Τζέφρι Χέινς: H «ήπια ισχύς» της θρησκείας στην εποχή των μέσων μαζικής επικοινωνίας

Για τα δοκίμια του Τζόζεφ Σ. Νάι Τζ. (Joseph S. Nye, Jr.) «Ήπια ισχύς – Το μέσο επιτυχίας στην παγκόσμια πολιτική» (μτφρ. Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος, εκδ. Παπαζήση) και «Θρησκεία και πολιτική – Μια σύγχρονη επιτομή» (συλλογικό έργο, μτφρ. Λουκρητία Μακροπούλου, εκδ. Πεδίο). Κεντρική εικόνα: Τζό...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Η Ακαδημία Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο ως επίτιμο μέλος της

Η Ακαδημία Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο ως επίτιμο μέλος της

Η Ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο (γενν. 1928) επίτιμο μέλος της. 

Επιμέλεια: Book Press

Η Ακαδημία Αθην...

Πάουλο Σκοτ: «Το μυθιστόρημά μου βοήθησε κάποιους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι “λευκοί”»

Πάουλο Σκοτ: «Το μυθιστόρημά μου βοήθησε κάποιους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι “λευκοί”»

«Νομίζω πως οι Φαινότυποι έτυχαν θερμής υποδοχής επειδή δείχνουν το πόσο δύσκολο είναι να χτίσεις γέφυρες μεταξύ ανθρώπων που ζουν στην ίδια χώρα και μιλούν την ίδια γλώσσα, επηρεασμένοι από την αδράνεια που υπάρχει ακόμα εξαιτίας του αποικιοκρατικού παρελθόντος» μας είπε ο Βραζιλιάνος Πάουλο Σκοτ (Paulo Scott), που...

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Παρασκευή 20 Ιουνίου

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Παρασκευή 20 Ιουνίου

Ποικιλία εκδηλώσεων συναντάμε στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις) 2025 για την Παρασκευή 20 Ιουνίου : εργαστήρια μετάφρασης, αφιερώματα σε νομπελίστες συγγραφείς, συναντήσεις και συζητήσεις με αγαπημένους πεζογράφους της ισπανόφωνης λογοτεχνίας και προβολές ταινιών. Κεντρική εικόνα: Φερνάντο Αραμπ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ