casanova250

Του Γ. Ν. Περαντωνάκη

Στο χρηματιστήριο των αξιών, όπου το χρήμα, η εξουσία, η τηλεοπτική εικόνα κ.λπ. παίζουν σημαντικό ρόλο, ποιες ιεραρχίες προβάλλει η λογοτεχνία και πώς αυτή, άλλοτε περισσότερο κι άλλοτε λιγότερο, διαμορφώνει πολιτισμικές και εθνικές δυναμικές;

Η γαλλίδα ερευνήτρια και κριτικός λογοτεχνίας Pascale Casanova, ακολουθώντας τη θεωρία του κοινωνιολόγου Pierre Bourdieu, μελετά την παγκοσμιοποίηση της λογοτεχνίας, καθώς η τελευταία αποτελεί κεφάλαιο κυριαρχίας σε ένα διεθνές σκηνικό διεκδικήσεων και επαναστάσεων. Κι αυτές συμβαίνουν τόσο μέσα στο λογοτεχνικό πεδίο, όσο και στη σχέση τής λογοτεχνίας με την πολιτική, την εθνική προβολή και την οικονομία. Η λογοτεχνία, όπως αποδεικνύεται, δεν είναι απλώς μια μορφή συγγραφικής ανάδειξης και προσωπικής αναγνωστικής απόλαυσης, αλλά ανάγεται διαχρονικά σε “χαρτί” που δείχνει, επιβάλλει, καθορίζει και προωθεί εθνικές, πολιτισμικές και γλωσσικές κυριαρχίες.

Η λογοτεχνία ως παγκόσμιο κεφάλαιο

Σ’ αυτό το ιστορικό και διεθνές περιβάλλον, αναπτύχθηκαν και εδραιώθηκαν λογοτεχνικά κέντρα που αποτέλεσαν πολιτισμικούς μεσημβρινούς, οι οποίοι καθορίζουν τα κριτήρια ποιότητας και απήχησης κάθε λογοτεχνικής κοινότητας και συγγραφέα. Κατά καιρούς, αυτόν τον ρόλο ανέλαβε να παίξει το Παρίσι με τη γαλλοφωνία του, το Λονδίνο και η Νέα Υόρκη με την αγγλοφωνία, ενώ δεν λείπει από το παγκόσμιο σκηνικό η ισπανόφωνη λογοτεχνία που απλώνει την επιρροή της με καθιερωμένους συγγραφείς και λογοτεχνικές τάσεις.

Όλοι οι υπόλοιποι έκκεντροι δημιουργοί προσπαθούν να καθορίσουν τον τόνο των έργων τους με βάση αυτούς τους άξονες αξιολόγησης της παγκόσμιας παραγωγής. Έτσι, άλλοι συγγραφείς αποβαίνουν εθνικοί δημιουργοί και καταξιώνονται μόνο περιφερειακά κι άλλοι κάνουν την υπέρβαση, χρησιμοποιώντας ή αρνούμενοι την εθνική τους παράδοση, για να ενταχθούν στο διεθνές σύστημα καλλιτεχνικής υπεροχής. Για να το καταφέρουν αυτό, οι περισσότεροι επιδιώκουν τη μετάφραση του έργου τους τουλάχιστον σε μια μεγάλη γλώσσα, γεγονός που θα τους επιτρέψει να γίνουν αντιληπτοί από το κέντρο, ενώ μερικοί αλλάζουν ακόμα και γλώσσα γραφής και προσχωρούν σε μια κυρίαρχη γλωσσική επικράτεια. Τον ίδιο ρόλο διαδραματίζουν τα βραβεία, όπως το Νόμπελ, που βάζει στον παγκόσμιο χάρτη τους βραβευθέντες.

pascale_casanovaΤο κέντρο και η περιφέρεια, λοιπόν, συστήνουν ένα πεδίο ανταγωνισμού, ένα χρηματιστήριο καλλιτεχνικών συναλλαγών οι οποίες άλλοτε εξαρτώνται από την πολιτική επιρροή της εκάστοτε χώρας κι άλλοτε χαράσσουν μια τελείως ξεχωριστή πορεία. Μ’ αυτόν τον τρόπο διαμορφώνεται το λογοτεχνικό σύμπαν, μέσα στο οποίο η ιεραρχία καθορίζει –σε μια συνεχή έστω και αργή ανανέωση- την κλίμακα των ανώτερων, των μέσων και των κατώτερων δημιουργιών. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι συγγραφείς του κέντρου βρίσκονται κατ’ ανάγκη σε πιο υψηλή θέση στο παγκόσμιο στερέωμα χάρη στην πρωτοποριακή μορφή τού έργου τους ή οι δημιουργοί της περιφέρειας υστερούν, αφού αυτοί ειδικά πολλές φορές επιδιώκουν να κάνουν την επανάστασή τους και να σπάσουν τις παγιωμένες μορφές εξουσίας. Επίσης, δεν είναι σίγουρο ότι η αφομοίωση στο κέντρο είναι αυτή που θα ανοίξει τον δρόμο προς την καταξίωση, αλλά συχνά η ανομοίωση, η όρθωση δηλαδή μιας νέας φυγόκεντρης φωνής, διανοίγει το πεδίο και προκαλεί την προσοχή των άλλων λογοτεχνιών.

Η Pascale Casanova σχεδιάζει τον καλλιτεχνικό χάρτη, όπως αυτός απλώνεται στο παγκόσμιο στερέωμα, με τις λογοτεχνικές πρωτεύουσες και τις βραδυπορούσες επαρχίες, με τους δημιουργούς-εξερευνητές και τους άλλους που έρχονται να τους μιμηθούν, με τις ισχυρές τάσεις και τις άλλες που παγκοσμιοποιούν τη δράση των πρώτων. Καταφέρνει να ανοίξει τη ματιά μας και να κάνει τον κριτικό και τον μελετητή της λογοτεχνίας να τη δει όχι μόνο με όρους ενδοκειμενικής πρωτοπορίας αλλά και με την πανοραμική ματιά των καλλιτεχνικών ανταγωνισμών και διαγκωνισμών.

Μιλάει φυσικά με όρους ιμπεριαλισμού, με όρους παγκοσμιοποίησης και κατάκτησης, με όρους ισχυρών κοινοτήτων που επιβάλλουν τη δική τους ιστορία στις άλλες. Παραλείπει να μιλήσει εκτενώς για την αισθητική αξία κάθε έργου, αφού το προσμετρά με την ευρύτερη πολιτική και εθνική του εμβέλεια κι ακόμα περισσότερο επειδή μιλάει για συγγραφείς και όχι για κείμενα, μέσα σε ένα συγγραφοκεντρικό star system. Κι από την άλλη, δεν διευκρινίζει επαρκώς πώς η δύναμη της γλώσσας, το βεληνεκές λόγου χάρη της αγγλικής και της γαλλικής, ή η πληθυσμιακή εμβέλεια της ισπανικής καθορίζει και τη δυναμική τους η οποία τους εξασφαλίζει και την κεντρική θέση στη διεθνή κονίστρα. Με άλλα λόγια, τι ελπίδες έχει ο συγγραφέας μιας μικρής γλώσσας να καταξιωθεί και πόσο η γλωσσική του “φυλακή” τον περιορίζει;

Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

 

casanovaΗ παγκόσμια πολιτεία των γραμμάτων
Pascale Casanova
Μτφρ. Έφη Γιαννοπούλου
Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2011
Τιμή: € 29,90, σελ. 451

alt

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο μύθος του Προμηθέα και άλλα δοκίμια» του Πολ Λαφάργκ (κριτική) – Ένας «αιρετικός» μαρξιστής ιδεολόγος

«Ο μύθος του Προμηθέα και άλλα δοκίμια» του Πολ Λαφάργκ (κριτική) – Ένας «αιρετικός» μαρξιστής ιδεολόγος

Με μια άγνωστη πλευρά του έργου του Πολ Λαφάργκ [Paul Lafargue] έρχεται να μας γνωρίσει το βιβλίο «Ο μύθος του Προμηθέα και άλλα δοκίμια» (μτφρ. Χρήστος Κεφαλής, εκδ. Εύμαρος). Περιλαμβάνει αμετάφραστα στα ελληνικά δοκίμια του Λαφάργκ για τις αρχαίες μυθολογίες και κοινωνίες, εστιασμένα μάλιστα στην Αρχαία Ελλάδα. Μ...

«Ποιος είμαι!» του Μιχαήλ Μπακούνιν (κριτική) – Ένας επαναστατημένος μετεωρίτης πάνω από την Ευρώπη

«Ποιος είμαι!» του Μιχαήλ Μπακούνιν (κριτική) – Ένας επαναστατημένος μετεωρίτης πάνω από την Ευρώπη

Για το βιβλίο του Μιχαήλ Μπακούνιν [Mikhail Bakounine] «Ποιος είμαι!» (εισαγωγή - μτφρ. - σχόλια: Γιάννης Μπαρτσώκας, πρόλογος - επιμέλεια: Ήρκος Ρ. Αποστολίδης, εκδ. Ροές). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος 

Αν για τον ...

Ίρβιν Γιάλομ & Αβραάμ Μάσλοου: φιλοσοφία, σύγχρονες ψυχοθεραπείες και υπαρξισμός (κριτική)

Ίρβιν Γιάλομ & Αβραάμ Μάσλοου: φιλοσοφία, σύγχρονες ψυχοθεραπείες και υπαρξισμός (κριτική)

Η «τρίτη δύναμη» του Αβραάμ Μάσλοου [Abraham H. Maslow] και η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία του Ίρβιν Γιάλομ [Irvin Yalom] μέσα από το πλέγμα των ανθρώπινων αναγκών. 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

H Ανθρωπιστική Ψυχολογία, η σχολή...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ένας απέραντος κόσμος» του βραβευμένου με Πούλιτζερ Εντ Γιόνγκ (κριτική) – «Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας»

«Ένας απέραντος κόσμος» του βραβευμένου με Πούλιτζερ Εντ Γιόνγκ (κριτική) – «Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας»

Για το βιβλίο του Εντ Γιόνγκ [Ed Yong] «Ένας απέραντος κόσμος» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Πεδίο), «ένα μεγάλο δώρο που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας, στην προσπάθεια να αξιολογήσουμε ορθότερα την παρουσία μας σε τούτο τον πλανήτη». 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος...

Δημήτρης Καραγιάννης: «Το κακό δεν έχει οντότητα, αναφύεται εκεί που απουσιάζει το φως της ζωής»

Δημήτρης Καραγιάννης: «Το κακό δεν έχει οντότητα, αναφύεται εκεί που απουσιάζει το φως της ζωής»

Με αφορμή το βιβλίο του, «Κρυμμένη ψυχική ομορφιά» (εκδ. Αρμός), ο Δημήτρης Καραγιάννης, παιδοψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής, μιλά για τη συστημική ψυχοθεραπεία, το κακό, τα ένστικτα και τις ενορμήσεις, και λέει ότι  «η καλοσύνη μπορεί στην αυθεντική έκφρασή της να αποτελεί έκφραση της ψυχικής ομορφιάς».  ...

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Γκουντ λακ», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

(Στο μπαρ του Μότζο. Ο ΜΗΤΣ με τον ΑΛΚΗ σ’ ένα τραπέζι. Ο ΜΗΤΣ έχ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Γκουντ λακ», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

(Στο μπαρ του Μότζο. Ο ΜΗΤΣ με τον ΑΛΚΗ σ’ ένα τραπέζι. Ο ΜΗΤΣ έχ...

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Βάννας Κατσαρού «Το παιδί και το κρι κρι», σε εικονογράφηση της Μαίης Σταθοπούλου, το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίγα λόγια για...

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Μίνου Ευσταθιάδη «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΑ ΤΥΜΠΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ