H OPERA THS PENTARAS LYDIA FWTOPOYLOY

Για την παράραστη του έργου του Μπρεχτ Η όπερα της πεντάρας, σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά, στο Παλλάς. 

Της Δήμητρας Κονδυλάκη

Εσείς που νοιάζεστε για την αιδώ μας / Και είστε στη λαγνεία ειδικοί / Δεν θα περάσει το δικό σας τώρα εδώ / Πρώτα ψωμί και ύστερα ηθική.

Το πρώτο πράγμα που κάνει εντύπωση –ενώ δεν θα ’πρεπε– πλησιάζοντας στο Παλλάς είναι η κοινωνική σύνθεση του κοινού, ενός παλιομοδίτικου αστικού κοινού που μοιάζει να έχει μείνει στη δεκαετία του ’90 και το οποίο δύσκολα συναντά κανείς στις εναλλακτικές διαδρομές μεταξύ των υπογείων (ή έστω ισογείων) του Bios και του Μπαγκλαντές, του Θεάτρου Τέχνης και του Ιδρύματος Κακογιάννη, του Θεάτρου του Νέου Κόσμου και του Θεάτρου της Οδού Κυκλάδων.

Εδώ η έμφαση είναι στην άνοδο της κλίμακας κι όχι στην κάθοδο, κι αυτό είναι σημειολογικά ενδιαφέρον για την πρόθεση αμφοτέρων κοινού και θεάματος: στην πρώτη περίπτωση (αυτήν του θεάτρου ως ψυχαγωγίας) κύριος στόχος είναι η επίδειξη της υπεροχής όσων παρίστανται στο θέαμα αφού πρώτα ανέβουν τα σκαλιά που οδηγούν σ’ αυτό. Η παρουσία τους εκεί είναι έμβλημα της τάξης, του γούστου, της υψηλής κουλτούρας τους. Στη δεύτερη (αυτήν του θεάτρου ως τέχνης), στόχος είναι η κάθοδος στον αποκαλυπτικό κόσμο μιας σκληρής ομορφιάς, και απώτατος στόχος ο κλονισμός των βεβαιοτήτων ή, ακόμα περισσότερο, η διάψευση της όποιας ψευδαίσθησης συντηρεί το αίσθημα υπεροχής μας ως θεατών θεάτρου: της ψευδαίσθησης της ατομικής μας συνοχής, της έμφυλης / ταξικής / ιδεολογικής μας καθαρότητας, ακόμα και της υψηλής μας κουλτούρας.

Zούμε σε μια εποχή σχιζοφρενικής σχεδόν διάστασης μεταξύ θεσμών υποδοχής και θεατρικού περιεχομένου που επιτείνεται από την παντελή υποχώρηση της Πολιτείας από τον χώρο της υποστήριξης των τεχνών.

Προφανώς, τα όρια των ειδών δεν είναι τόσο ευδιάκριτα, ζούμε σε μια εποχή σχιζοφρενικής σχεδόν διάστασης μεταξύ θεσμών υποδοχής και θεατρικού περιεχομένου που επιτείνεται από την παντελή υποχώρηση της Πολιτείας από τον χώρο της υποστήριξης των τεχνών. Ωστόσο η ύπαρξη χώρων σαν το Παλλάς (και δεν είναι φυσικά το μόνο εμπορικό θέατρο στην Αθήνα, κάθε άλλο) υπενθυμίζουν όχι απλά την επιβίωση αλλά και τον δυναμισμό μιας mainstream αισθητικής που δεν έχει και δεν θέλει να έχει καμία επαφή ούτε με την αμφισβήτηση των στερεοτύπων ούτε με την πρωτοπορία και με τα πάθη του μεταμοντέρνου. Καλοντυμένες κυρίες με τους συζύγους τους, κοσμικές ηλικιωμένες με τις κόρες τους που φεύγουν στο διάλειμμα απογοητευμένες, νεαροί τεχνοκράτες στην εβδομαδιαία τους έξοδο με συναδέλφους, αλλά και νεαρά ζευγάρια κολλημένα με τα smart κινητά τους καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης. Αυτό παραδόξως δεν εμποδίζει το ηχηρό χειροκρότημα μετά… Το πέρασμα μέσα από την «αφρώδη» στοά του City link, την άλλοτε γυμνή και γκρίζα Στοά Σπυρομίλιου στερημένη τότε από τη σημερινή παρέλαση κιτς τραπεζοκαθισμάτων με lounge μουσική και ακατανόητα ποζάτους θαμώνες, δυσκολεύει ακόμα περισσότερο την επαναφορά στο «λασπώδες» σήμερα των αστέγων στη Σταδίου και των εγκλωβισμένων προσφύγων στην Ειδομένη. Πόσο μάλλον την ψυχολογική προετοιμασία για ένα κείμενο όπως αυτό της Όπερας της πεντάρας που θέτει ακριβώς στο στόχαστρο την καπιταλιστική αθλιότητα και τις συνέπειές της. Παρ’ όλα αυτά, όπως γράφει ο Γιάννης Χουβαρδάς στο σκηνοθετικό του σημείωμα, «απαράβατη συνθήκη για την παρουσίαση και της πιο σκληρής πολιτικής θέσης στο θέατρο ήταν πάντα για τον Μπρεχτ η ελαφράδα, το χιούμορ, η ειρωνεία, ο αυτοσαρκασμός, η θεατρική μαγεία». Έχει δίκιο. Και η δική του σκηνοθετική προσέγγιση ανταποκρίνεται σ’ αυτή τη συνθήκη. Ούτε μιούζικαλ, ούτε επιθεώρηση, ούτε σάτιρα με προφανείς νύξεις στο σήμερα αλλά θέατρο σύμβασης με αφομοιωμένη τόσο την πολιτική όσο και την ποιητική κατεύθυνση του έργου. Και άλλο τόσο αντιμέτωπο φυσικά, όπως κάθε παράσταση τέχνης με απαιτήσεις στον μετακαπιταλιστικό κόσμο, με την αντίφαση της υποστήριξής της από το σύστημα που καταγγέλλει.

Παρομοιάζοντας την αστική κοινωνία με τον υπόκοσμο, η Όπερα της Πεντάρας, που ενδεχομένως επιλέχθηκε από τους ιθύνοντες του Παλλάς λόγω της συνάφειάς της με την σύγχρονη εποχή της κρίσης, όπως αντίστοιχα το εγκληματικό Σόχο του 18ου αιώνα διέθετε αναλογίες με τη γερμανική αθλιότητα της δεκαετίας του 1920, δεν παύει να έρχεται αντιμέτωπη μ’ αυτή την αντίφαση από την εποχή που γράφτηκε (1928). Γιατί παρά το κριτικό περιεχόμενο και τη μαρξιστική θέση του συγγραφέα, που θεωρεί την Όπερα την πιο «επιτυχή παρουσίαση επικού θεάτρου», η δημοφιλία του έργου λόγω της διάσημης και αγαπημένης μουσικής του Κουρτ Βάιλ υπήρξε τέτοια που πάντα είλκυε τις πιο εντυπωσιακές παραγωγές και τα πιο μεγάλα ονόματα.

aggelos papadimitriou opera tis pentaras

Αντίστοιχα κι εδώ, η παραγωγή του Παλλάς είναι εντυπωσιακή αλλά χάρη στο δημιουργικό βλέμμα του Χουβαρδά, ουσιαστική και καθόλου διεκπεραιωτική. Η μαγεία του έργου πράγματι ζωντανεύει χάρη στον άψογο συντονισμό της ομάδας, στην επιλογή χαρισματικών πρωταγωνιστών, όπως ο Άγγελος Παπαδημητρίου, η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, ο Νίκος Καραθάνος, ο Χρήστος Λούλης, η Νάντια Κοντογεώργη και η Λυδία Φωτοπούλου, στην άψογη αισθητική εποχής των κοστουμιών της Ιωάννας Τσάμη και στη σύλληψη ενός καθαρού σκηνικού χώρου από την Εύα Μανιδάκη, περιβαλλόμενου από διαδραστικές οθόνες, στο κέντρο του οποίου δεσπόζει ένα ψηφιακό μάτι – ένδειξη του πανοπτικού μηχανισμού ελέγχου μιας ολοκληρωτικής εξουσίας. Οι ζητιάνοι του προαγωγού κυρίου Πήτσαμ δεν είναι εδώ οι γραφικοί επαίτες αλλοτινών εποχών αλλά οι εργαζόμενοι στις οθόνες, οι οποίοι αναπαράγουν δουλικά και μαζικά τα συνθήματα ανθρωπιστικού και χριστιανικού περιεχομένου του εργοδότη τους: «να δίνεις είναι πιο ευλογημένο απ’ το να παίρνεις», «δίνε για να σου δίνουν» κτλ. Ο παραλληλισμός με τη στρατιά των πενιχρά αμειβόμενων σύγχρονων εργαζόμενων που έχουν απόλυτα αποδεχτεί και αφομοιώσει το σύστημα που τους συντρίβει είναι νομίζω προφανής. Η σκηνοθεσία «κατεβάζει» το έργο στο σήμερα χωρίς να το ισοπεδώνει. Ανανοηματοδοτεί αντίθετα με σημερινά υλικά το πνεύμα της εποχής του. Όταν ο Μπρεχτ μιλάει στην αρχή του έργου λ.χ. για την ανοσία στο θέαμα του πόνου, τι πιο καίριο και πιο επίκαιρο απ’ αυτό; Για την απόλυτη εξουσία του χρήματος; Για την αχρηστία της σοφίας, της ομορφιάς και της τόλμης μπροστά στην καταστροφική δύναμη του πάθους;

Το τραγούδι της μοιραίας Τζέννυς από τα καταγώγια της Λυδίας Φωτοπούλου, φτάνει σε πραγματικό αποκορύφωμα ερμηνευτικής πυκνότητας. 

Η παράσταση είναι φτιαγμένη με μαεστρία και χωρίς παραχωρήσεις σε ευκολίες: ενδεικτικό είναι ότι το έργο παρουσιάζεται αυτούσιο παρά τη μεγάλη του διάρκεια ή ότι οι ηθοποιοί κεντούν υποκριτικά πάνω στα songs, σύμφωνα με την επική/αφηγηματική κατεύθυνση που ήθελε ο συγγραφέας και δεν τραγουδούν τυφλά πάνω στη μελωδία. Σ’ αυτό συμβάλλει αποφασιστικά η μετάφραση του Γιώργου Δεπάστα με την αφηγηματικότητα του ύφους της που συναντά το μη τονικό μουσικό ιδίωμα του Βάιλ. Και μεταφραστικά, τα τραγούδια είναι πράγματι το πιο δύσκολο κομμάτι, με δεδομένο τον απόηχο παλιότερων ελληνικών ερμηνειών, ειδικά εκείνων της Μελίνας, που έχουμε όλοι στα αυτιά μας. Το δε τραγούδι της μοιραίας Τζέννυς από τα καταγώγια της Λυδίας Φωτοπούλου, φτάνει σε πραγματικό αποκορύφωμα ερμηνευτικής πυκνότητας. Αυτή η σπασμωδική, κυρτωμένη περσόνα με το μεσοπολεμικό παρουσιαστικό της Josephine Baker γεμίζει τόσο σπαρακτικά το νοητό ρινγκ στο οποίο βρίσκεται –φυλακή της τάξης και της μοίρας της– που αποκαλύπτει τον ίδιο τον πυρήνα του έργου. Τη διαβρωτική δύναμη της φτώχιας που κάνει ατέρμονα να γυρίζει ο τροχός της εκμετάλλευσης των ανθρώπων. Εξ ου και όπως όλοι τραγουδούν στη μελωδία του οργάνου ενώ τελειώνει το έργο «Μέγα το ψύχος, μέγα το σκότος / σ’ αυτόν τον κόσμο όπου ο θρήνος αντηχεί».

Αλλά τι μένει από αυτό το πραγματικά ανατρεπτικό κείμενο ενώ κατεβαίνουμε τώρα τα σκαλιά του θεάτρου σχολιάζοντας με τον συνήθη ρηχό τρόπο μας ένα ακόμη πλούσιο θέαμα; Όπως λέει ένας φίλος, η πραγματική ποίηση είναι βραδείας αποδέσμευσης και δεν γνωρίζει ταξικά όρια. Στην αντίφαση πλαισίου και περιεχομένου, μόνο η ομορφιά μπορεί να απαντήσει.

 * Η ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΟΝΔΥΛΑΚΗ είναι θεατρολόγος και συγγραφέας.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Φλάι» της Στέλλας Ζαφειροπούλου, σε σκηνοθεσία Πέπης Μοσχοβάκου – Η μύγα που μας μεταφορφώνει σε ανθρώπους

«Φλάι» της Στέλλας Ζαφειροπούλου, σε σκηνοθεσία Πέπης Μοσχοβάκου – Η μύγα που μας μεταφορφώνει σε ανθρώπους

«Φλάι» της Στέλλας Ζαφειροπούλου, σε σκηνοθεσία Πέπης Μοσχοβάκου, στο Θέατρο Όλβιο, με πρωταγωνίστρια τη Λίλη Τσεσματζόγλου.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Ο μονόλογος «Φλάι» της Στέλλας Ζαφειροπούλου ανέδειξε τη συγγραφέα πριν από εννέα χρόνια, παράλληλα ...

«Η αισθηματική αγωγή» του Γκιστάβ Φλομπέρ, σε σκηνοθεσία Παντελή Φλατσούση – Όταν το ατομικό συμφέρον συγκρούεται με το συλλογικό καλό

«Η αισθηματική αγωγή» του Γκιστάβ Φλομπέρ, σε σκηνοθεσία Παντελή Φλατσούση – Όταν το ατομικό συμφέρον συγκρούεται με το συλλογικό καλό

Για την παράσταση «Η αισθηματική αγωγή», βασισμένη στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Γκιστάβ Φλομπέρ, σε σκηνοθεσία Παντελή Φλατσούση, στο Υποσκήνιο Β του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. © για την κεντρική φωτογραφία: akriviadis.gr

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

...
«Η άνοδος του Αρτούρο Ούι» του Μπέρτολτ Μπρεχτ, σε σκηνοθεσία του Άρη Μπινιάρη – Ο καιρός των τεράτων τότε και τώρα

«Η άνοδος του Αρτούρο Ούι» του Μπέρτολτ Μπρεχτ, σε σκηνοθεσία του Άρη Μπινιάρη – Ο καιρός των τεράτων τότε και τώρα

Για την παράσταση «Η άνοδος του Αρτούρο Ούι» του Μπέρτολτ Μπρεχτ στο Θέατρο ARK, στη σκηνοθεσία του Άρη Μπινιάρη, ο οποίος «αντικαθιστά τον επικό χαρακτήρα της αρχικής σύνθεσης με έναν αποτελεσματικότατο εξπρεσιονισμό στη φόρμα». Φωτογραφία: Πάτροκλος Σκαφιδάς. 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Βίος και Πολιτεία»: Ο ποιητής και φιλόσοφος Νίκος Ερηνάκης έρχεται στο Υπόγειο

«Βίος και Πολιτεία»: Ο ποιητής και φιλόσοφος Νίκος Ερηνάκης έρχεται στο Υπόγειο

Στο 65ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων στο Βιβλιοπωλείο της Πολιτείας με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου και των ιδεών, o Κώστας Κατσουλάρης συνομιλεί με τον ποιητή και φιλόσοφο Νίκο Ερηνάκη. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά την Πέμπτη, 6 Φεβρουαρίου, στις 7.00μμ.

Επιμέλεια: Book Press

...
Αθηνόδωρος Μεταλλίδης: «Το βιβλίο μου αποβλέπει στη δημιουργία ενός ηθικού πλαισίου για τη δράση των υπηρεσιών πληροφοριών»

Αθηνόδωρος Μεταλλίδης: «Το βιβλίο μου αποβλέπει στη δημιουργία ενός ηθικού πλαισίου για τη δράση των υπηρεσιών πληροφοριών»

Μια επίκαιρη συνέντευξη με τον Αθηνόδωρο Μεταλλίδη, με αφορμή το βιβλίο του «Intelligence: το ηθικό δίλημμα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ποιότητα. «Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες, στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν τις απειλές, καταλήγουν να βλάπτουν το αξιακό τους σύστημα».

...
Εκδήλωση για το βιβλίο του Τεύκρου Μιχαηλίδη «Πίσω από το πέπλο – Οι μαθηματικοί του 20ού αιώνα» στο Βιβλιοπωλείο ΠΕΚ

Εκδήλωση για το βιβλίο του Τεύκρου Μιχαηλίδη «Πίσω από το πέπλο – Οι μαθηματικοί του 20ού αιώνα» στο Βιβλιοπωλείο ΠΕΚ

Οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης σας προσκαλούν στην παρουσίαση του βιβλίου του Τεύκρου Μιχαηλίδη «Πίσω από το πέπλο – Οι μαθηματικοί του 20ού αιώνα» την Παρασκευή 7 Φεβρουαρίου στο Βιβλιοπωλείο ΠΕΚ. ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων του Λάζαρου Αλεξάκη «Mind the gap», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 5 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Είχε φτάσει σε μικρή απόσταση από τη βιτρίνα, και το νυχτεριν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

Έξι ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Ιωλκός  – Τρεις δημιουργοί καταθέτουν νέο έργο και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά

Έξι ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Ιωλκός  – Τρεις δημιουργοί καταθέτουν νέο έργο και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά

Έξι ποιητικές συλλογές που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Ιωλκός. Τρεις δημιουργοί καταθέτουν τα νέα τους έργα και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά.

Επιμέλεια: Book Press

Δημήτρης Βασιλάκης,  ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ