alt

Για την παράσταση Το νησί των σκλάβων του Μαριβώ σε σκηνοθεσία Μαριάννας Κάλμπαρη, στο Θέατρο Τέχνης.

Του Νίκου Ξένιου

Γραμμένη από ιταλούς ηθοποιούς, η μονόπρακτη κωμωδία του Μαριβώ «Το νησί των σκλάβων» παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Παρίσι το 1725 και προκάλεσε τον θαυμασμό του Μπωμαρσαί. Το έργο, που περιλάμβανε έντεκα σκηνές, ήταν μια κοινωνική σάτιρα με ηθικοπλαστικά στοιχεία που επιστράτευε τη μορφή σάτιρας της Commedia dell’ Arte (lazzi [1]) για να μεταφέρει το κοινό σε μιαν ουτοπία: κύρια χαρακτηριστικά αυτού του επινοημένου νησιού -που ήταν θέματα επίκαιρα στις αρχές του 18ου αιώνα, λόγω της δημοσίευσης του Ροβινσώνα και του Γκιούλιβερ- ήταν η αλλοτρίωση της ανθρώπινης υπόστασης από την εξουσία και η απογύμνωση των τάξεων από το περίβλημα των κοινωνικών τους ρόλων. Το έργο ανεβαίνει στο υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης σε μετάφραση και σκηνοθεσία Μαριάννας Κάλμπαρη.

Δούλος ή αφέντης; Ένα θέατρο για τον Άνθρωπο

Η επιλογή της αρχαίας Αθήνας είναι σκόπιμη και προσδίδει μια νότα κλασικισμού στη σύνθεση, όμως καθεαυτό το κείμενο είναι διαχρονικό, άρα επίκαιρο, επειδή διαδραματίζεται σε χώρο αθωότητας, παρθενικότητας, αμόλυντο από την κοινωνική υποκρισία και τη βία των ανισοτήτων -που το εικαστικό του ανάλογο είναι ο πίνακας του Βατώ «Προσκύνημα στο νησί των Κυθήρων». Ο Ιφικράτης και η Ευφροσύνη, πλούσιοι αριστοκράτες της αρχαίας Αθήνας, έχουν μαζί τους στο πλοίο που τους μεταφέρει εκτός από τις βαλίτσες, τους υποτακτικούς τους, τον Αρλεκίνο και την Κλεάνθη. Ένα ναυάγιο τους ρίχνει σ’ ένα locum idealis, ένα νησί όπου ζουν μόνο σκλάβοι. Ποιοι είναι, όμως, οι «σκλάβοι»;

alt
    Antoine Watteau, Προσκύνημα στο νησί των Κυθήρων
 
ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ:
«Δούλοι της Ελλάδας! Πριν από έναν αιώνα, έκαναν επανάσταση κι εγκαταστάθηκαν σε κάποιο νησί. Αυτό πρέπει να 'ναι. Κι εκείνα εκεί τα σπίτια τους. Λένε, αγαπητέ μου Αρλεκίνε, πως το 'χουν συνήθειο να σκοτώνουν ή να σκλαβώνουν όποιον αφέντη φέρνει εδώ η μοίρα».

Ο Μαριβώ ασκεί σαφή κριτική στην αθηναϊκή (και άρα και στη νέα ευρωπαϊκή της εκδοχή) Δημοκρατία, προκαλώντας πικρούς γέλωτες. Το «Νησί των σκλάβων» είναι μια ημι-κωμική και ημι-συναισθηματική σάτιρα ηθών.

ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ:
«Ξεδιάντροπε δούλε!»
ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ:
«Να λοιπόν που θυμάστε πώς μιλάνε στην Αθήνα!»

Ο Τριβελίνος, επικεφαλής του νησιού, επιβάλλει νέους κανόνες στη νέα αυτήν πραγματικότητα: πρέπει και οι μεν και οι δε να διδαχθούν αυτά που πρέπει, ώστε να τους επιτραπεί η επιστροφή στην πατρώα γη. «Εκτός ορίων», λοιπόν, στο γνωστό «μεταβατικό» προς την Αγριότητα σημείο όπου η αριστοκρατική δόμηση της κοινωνίας δεν ισχύει, οι παραδεδομένοι ρόλοι (υποβαλλόμενοι από το κοστούμι του ηθοποιού) αντιστρέφονται, οι δούλοι δικαιούνται να υποτάσσουν τους κυρίους, επιδιδόμενοι σε μια fête champêtre άνευ προηγουμένου και ασκώντας βία λεκτική και σωματική στους έως τότε βασανιστές τους. Ο σαρκασμός ενσαρκώνεται στην απέκδυση του ενός ρόλου και στην ταυτόχρονη υπόδυση του άλλου:

ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ:
«Δεν το ξέρεις λοιπόν; Σ' αγαπώ!»
ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ:
«Το ξέρω, πώς, όμως οι αποδείξεις της αγάπης σας είναι πάντα στην πλάτη μου. Θέλω να πω: σε λάθος μεριά τις καταθέτετε».

Οι τόνοι του χιούμορ είναι σκοτεινοί ακριβώς γιατί εκπορεύονται από τον πολυπιεσμένο ψυχισμό του συμπλεγματικού δούλου.

Οι τόνοι του χιούμορ είναι σκοτεινοί ακριβώς γιατί εκπορεύονται από τον πολυπιεσμένο ψυχισμό του συμπλεγματικού δούλου. Αυτή είναι μια υπεροπτική αλλά και πραγματιστική διαπίστωση του συγγραφέα, που οδηγεί νοερά στα δυο ζευγάρια maîtresclave του «Περιμένοντας τον Γκοντό» του Μπέκετ και στον «Αγώνα Νέγρου και Σκύλων» του Κολτές, ως άξιος προκάτοχός τους. Η υπεροψία του ξίφους και ο ευτελισμός του «ευγενούς» ανδρισμού κυριαρχούν ως μοτίβα. Επίσης, η ματαιοδοξία του υποταγμένου σκλάβου που κολακεύεται από τη στιγμιαία σεξουαλική του επιβολή πάνω στον κύριο, σε ένα πλαίσιο εκδικητικής ταπείνωσης. Οι valets είναι γεμάτοι συμπλέγματα και ελαττώματα, όμως η κακία του σκλάβου δεν ενεργοποιείται «φύσει» αλλά «θέσει», με αποτέλεσμα την πολυσημαντότητα του γαλλικού κειμένου. Η χρήση του ζευγαριού των κοινωνικά υποδεέστερων υπηρετών γίνεται δεξιοτεχνικά από τον Μαριβώ, όσο κι αν μια μετάφραση δύσκολα αποδίδει τη φροντισμένη, λεπτά επεξεργασμένη λογοδιάρροια[2] του πρωτοτύπου, που βρίθει υπαινιγμών και υποδηλώσεων.

ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ:
«Α, εγώ σας το λέω: σας λυπάμαι ολοψύχως!»
ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ:
"Εσύ όμως που έγινες ελεύθερος και ευτυχισμένος δεν θα γίνεις τώρα και κακός, έτσι δεν είναι;"

Castigat ridendo mores[3]

Ο Αινείας Τσαμάτης και η Βίκυ Βολιώτη παίζουν με εξωστρέφεια και εκτελούν αυστηρότερη σκηνοθετική γραμμή, ενώ πιο ελεύθερες και ως εκ τούτου εσωτερικές είναι οι ερμηνείες του Νίκου Αλεξίου και της Ιωάννας Παππά.

Μάταιη επίκληση στο ήθος και στην ανθρωπιά, εισαγωγή του στοιχείου της διδακτικής ουμανιστικής σάτιρας, αναζήτηση της αλήθειας και της ορθολογικής βάσης στην ποιητική σύλληψη, στοιχεία προφητικής ανατροπής που ξαναβρίσκονται στον Βολταίρο, στο ξεκίνημα του γαλλικού Διαφωτισμού. Στη σκηνοθεσία της κυρίας Κάλμπαρη οι δύο πρώην σκλάβοι, σε επίδειξη γενναιοδωρίας, δίνουν άφεση αμαρτιών στους κυρίους τους κι αυτοί υπόσχονται: «θα μοιραζόμαστε όλα τα καλά», ώστε να υπάρξει η αφελής πειθώ και η πεσιμιστική ανατροπή στο τέλος, δοσμένη αντιστικτικά με μιμική, μουσική επένδυση και φωτισμούς. Στον άξονα του συγκεκριμένου σχολίου, και με το αφαιρετικό σκηνικό πολλαπλών παραμορφωτικών κατόπτρων στραμμένων προς το κοινό, η κυρία Κάλμπαρη αξιοποιεί στο έπακρο το ευκίνητο κωμικό στοιχείο που προκύπτει από μια εις βάθος μελέτη του θεατρικού τύπου του Αρλεκίνου και από τη φυσική δεξιότητα του Αινεία Τσαμάτη. Αντίστοιχα αξιοποιεί τη Βίκυ Βολιώτη για ν’ αποδώσει το νευρόσπαστο τραγικό στοιχείο που υποφώσκει στον χαρακτήρα της ματαιόδοξης κοκέτας Ευφροσύνης που θα απογυμνωθεί μπροστά στη σουμπρέτα της και στο κοινό, ενώ αφήνει στον Τριβελίνο ένα ρόλο φωνής off, υποβλητικής και «φασιστικής», με τον τόνο του αυταρχισμού που απαιτείται για να εκτελεσθούν με αληθοφάνεια τα εξωφρενικά επί σκηνής δρώμενα. Αυτό αποκλείει την υπερρεαλιστική προσέγγιση του Μαριβώ και συνιστά ένα εύρημα ιλλουζιονιστικής ακρίβειας πολύ τολμηρό κι αποτελεσματικό. Τα σκηνικά αντικατοπτρίζουν τόσο την αίσθηση αταξίας και σύγχισης που απαιτεί το έργο, όσο και την πολύχρωμη ποικιλότητα ενός καμαρινιού. Ταιριαχτή η κινησιολογική διδασκαλία της Μαρίνας Τσίγκα. Γαλουχημένοι στην κοσμικότητα της τεμπελιάς και της ανικανότητας, ο  Ιφικράτης και η Ευφροσύνη ανακτούν, λίγο πριν σβήσουν τα φώτα του θεάτρου, τους ειθισμένους τους ρόλους. Ο Αινείας Τσαμάτης και η Βίκυ Βολιώτη παίζουν με εξωστρέφεια και εκτελούν αυστηρότερη σκηνοθετική γραμμή, ενώ πιο ελεύθερες και ως εκ τούτου εσωτερικές είναι οι ερμηνείες του Νίκου Αλεξίου και της Ιωάννας Παππά.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

[1] lazzo, αυτοσχεδιαστικό αστείο με γνώρισμα την υπερβολή που χρησιμοποιείται στα έργα της Commedia dell' arte από τον Αρλεκίνο και τον Τσάνι. Τα «λάτσι» προκαλούν μια συγκεκριμένη συχνότητα γέλιου του κοινού και σταδιακά αποκτούν μια θεατρική στερεοτυπία πολύ χρήσιμη στους μεταγενέστερους συγγραφείς κωμωδιών.
[2] Marivaudage: γαλλικός όρος, που συμφύρει το όνομα του Μαριβώ με τη γαλλική λέξη bavardage που σημαίνει «φλυαρία»: το «μαριβωντάζ» παραπέμπει στην έντεχνη χρήση σχοινοτενών λεκτικών παιχνιδιών με στόχο την πολλαπλότητα του υπαινιγμού και την καλλιέργεια της γλωσσικής ακρίβειας.
[3] Λατινικό ρητό: «διακωμωδώντας τα ήθη, τα βελτιώνεις»
 
Info:
Μετάφραση – Σκηνοθεσία: Μαριάννα Κάλμπαρη
Σκηνικά – Κοστούμια: Κωνσταντίνος Ζαμάνης
Μουσική Επιμέλεια: Νέστορας Κοψιδάς
Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου
Χορογραφία: Μαρίζα Τσίγκα
Βοηθοί σκηνοθέτη: Θεοδώρα Καπράλου, Ιωάννα Μπιτούνη
Video Trailer: Διαμαντής Καραναστάσης
Φωτογραφίες: Μυρτώ Αποστολίδου

Παίζουν: Νίκος Αλεξίου, Βίκυ Βολιώτη, Ιωάννα Παππά, Αινείας Τσαμάτης, Κωνσταντίνος Ευστρατίου.

Σάββατο 31 Ιανουαρίου – Κυριακή 5 Απριλίου 2015

Ημέρες & ώρες παραστάσεων:
Πέμπτη – Παρασκευή – Σάββατο 9.15 μμ
Κυριακή 8.00μμ

Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν – Υπόγειο
Πεσμαζόγλου 5 Αθήνα

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Οι Τσέντσι» του Π. Μπ. Σέλλεϋ σε σκηνοθεσία Μαριλίτας Λαμπροπούλου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (κριτική) – Ένα έργο φεμινιστικό και βέβηλο

«Οι Τσέντσι» του Π. Μπ. Σέλλεϋ σε σκηνοθεσία Μαριλίτας Λαμπροπούλου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (κριτική) – Ένα έργο φεμινιστικό και βέβηλο

Για τους «Τσέντσι», του Π. Μπ. Σέλλεϋ, σε σκηνοθεσία Μαριλίτας Λαμπροπούλου που ανέβηκε στην αίθουσα «Ω» του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Kεντρική εικόνα: © Μαρίζα Καψαμπέλη.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Την τραγωδία «ήρεμ...

Ένα ξεχωριστό «Όνειρο καλοκαιριάτικης νύχτας» από την ομάδα Loxodox στο ΠΛΥΦΑ

Ένα ξεχωριστό «Όνειρο καλοκαιριάτικης νύχτας» από την ομάδα Loxodox στο ΠΛΥΦΑ

Ο ιστορικός χώρος της αρχαίας Αθήνας «συνομιλεί» αρμονικά με τη μαγική νύχτα των Αγγλοσαξόνων, όπως τη συνέθεσε ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Κεντρική εικόνα: © Sabrina Brodescu.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Η ομάδα Loxodox είναι ιδέα της Μαρίζας Θεοφυλακτοπού...

«Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» και «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα» (κριτική): Δύο σημαντικά έργα του Ματέι Βίσνιεκ στις αθηναϊκές σκηνές

«Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» και «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα» (κριτική): Δύο σημαντικά έργα του Ματέι Βίσνιεκ στις αθηναϊκές σκηνές

Για τις παραστάσεις «Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» στο θέατρο «Χώρος» και «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα», στο Θέατρο Μπέλλος, και τα δύο του Γαλλορουμάνου θεατρικού συγγραφέα, ποιητή και δημοσιογράφου Ματέι Βίσνιεκ. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Το σώμα της γυναί...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ