
Για την παράσταση σύγχρονου χορού Καρυοθραύστης του Κωνσταντίνου Ρήγου στο ΡΕΞ.
Του Νίκου Ξένιου
«Μου αρέσουν τα έργα που με το πέρασμα του χρόνου έγιναν μέρος της ιστορίας του χορού», λέει ο Κωνσταντίνος Ρήγος σε συνέντευξή του για τον «Καρυοθραύστη» του χοροθεάτρου ΟΚΤΑΝΑ, που έκλεισε χθες μια σειρά έξι παραστάσεων στο θέατρο ΡΕΞ, ολοκληρώνοντας μια τριλογία μπαλέτων του Τσαϊκόφσκι με προηγούμενα την Ωραία Κοιμωμένη και τη Μνήμη των κύκνων. Με σύγχρονη, ποπ αισθητική και αφαιρετικά σκηνικά, η ειρωνική παράσταση του Ρήγου απομυθοποιεί το παραμύθι της μικρής Κλάρας που ζει το όνειρο των Χριστουγέννων κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο.
Ο Τσαϊκόφσκι συνέθεσε το έργο το 1892, ενώ το λιμπρέτο βασίστηκε στη διασκευή του παραμυθιού Ο Καρυοθραύστης και ο βασιλιάς των ποντικών του Ε. Τ. Α. Χόφμαν από τον Αλέξανδρο Δουμά πατέρα. Ο Καρυοθραύστης ζει ελάχιστα και ξαναγίνεται ξύλινος, ενώ η Κλάρα συνεχίζει να ζει την ουτοπία της. Σε επίπεδο φαντασιώσεων εκτυλίσσονται όλες οι επιμέρους χορογραφίες, κύρια ιδέα των οποίων είναι ο ανεδαφικός, μη εκπληρούμενος χαρακτήρας του έρωτα και η μοναξιά.
Η δραματουργία είναι της Ξένιας Αηδονοπούλου, τα κοστούμια της Νατάσσας Δημητρίου. Ερμηνεύουν οι Ιωάννα Αντώναρου, Τάσος Καραχανίδης, Τάσος Καραχάλιος, Άρης Παπαδόπουλος και Χρήστος Στρινόπουλος.
Επαναπροσέγγιση της Κλάρας
Διερωτώμαι γιατί οι μέχρι τώρα αναγνώσεις της συγκεκριμένης χορογραφίας μιλούν για «αντιστροφή» του πνεύματος του Καρυοθραύστη, δεδομένου ότι ο πρωτότυπος μύθος είναι εξίσου απαισιόδοξος. Στο γνωστό μας έργο, η Κλάρα, αφού ταξιδέψει με όχημα την εφηβική της φαντασία σε μαγικούς κόσμους και βιώσει το έπος του έρωτά της με τον μεταμορφωμένο σε πρίγκιπα καρυοθραύστη, θα ξυπνήσει με ένα ξύλινο παιχνίδι στα χέρια της. Ποια η διαφορά με την προσέγγιση του Ρήγου; Καινοφανές εδώ είναι το γεγονός ότι πρωταγωνιστής δεν είναι ο μεταμορφωμένος σε πρίγκιπα Καρυοθραύστης, αλλά η Κλάρα. Και το γεγονός ότι ο ξύλινος πρίγκιπας, στην εκδοχή του Ρήγου, δεν αλλάζει υπόσταση, ώστε να είναι μετατρέψιμος σε αντικείμενο της φαντασίωσης.
Ερμηνευμένη εκπληκτικά από την Ιωάννα Αντώναρου, μια Λολίτα-Κλάρα βυθίζεται σε αποσπασματικές μνήμες που σφραγίζονται από υπερρεαλιστικής σύνθεσης επισκέψεις τεσσάρων «κούκλων» στο παιδικό της δωμάτιο. Μια υπόνοια ποντικότρυπας σε σχήμα κλασικής ευρωπαϊκής σκηνής θεάτρου γίνεται δίοδος των εισβολέων αυτών, που παραβιάζουν το άδυτο της παιδικής της αθωότητας και την παρωδούν. Ενώ η αναλογία παιχνιδιών και χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι γοητευτική στο κλασικό μπαλέτο, εδώ γίνεται κάπως εφιαλτική η σχέση μεγέθους της Κλάρας προς την ποντικότρυπα, που παραπέμπει στην Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων. Ένας σκληρός πυρήνας επίπλαστης ομορφιάς πίσω από απομεινάρια χριστουγεννιάτικου διάκοσμου, μιας κλειστοφοβικής σκηνής, παρεφθαρμένων χορογραφιών κλασικού μπαλέτου, φλαμένκο και πάσο ντόμπλε, σκόπιμα ανεστραμμένης θέασης της γυμνότητας και δυσαναλογίας των σωμάτων των χορευτών με τη μουσική, ανάδειξης μιας οριακής εφηβικής ιδιοσυγκρασίας κοριτσιού, που είναι κυρίως αυτοκαταστροφική.
Πώς λειτουργεί το γυμνό ανδρικό κορμί
Παραμένοντας αισθησιακοί, χωρίς να επιστρατεύουν τους κλασικούς κώδικες γοητείας και, κατά σημεία, μη υπακούοντας στον ρυθμό της μουσικής, οι τέσσερεις χορευτές αυτοσαρκάζονται, επιδεικνύονται, αυτοϊκανοποιούνται, συγκρούονται, αναπλάθοντας σε άλλες αναλογίες όλες τις συγκρούσεις που θα περιλάμβανε μια μπαλετική παράσταση του Καρυοθραύστη. Διατηρούν επαφή με ένα βεστιάριο υπολειμμάτων από μεταμφιέσεις με συγκεκριμένη σημασιολογία, απ' όπου με συνοπτικές κινήσεις αντλούν ένα φράκο, μια μανσέτα, ένα κόσμημα, ένα σακάκι. Κατόπιν, διέρχονται όλους τους χαρακτήρες που προβλέπει το κλασικό λιμπρέτο, μεταμφιεζόμενοι διαδοχικά σε ποντικούς, σε νιφάδες χιονιού, σε λουλούδια, σε γλυκίσματα, σε νευρόσπαστα, σε αλογάκια και σε επιβήτορες-εραστές, που ξεγυμνώνονται, αποπλανούν τη ρομαντική παιδίσκη, την διακορεύουν, την παρασύρουν σε σεξουαλικό όργιο, την κουρελιάζουν και την αφήνουν μόνη με τις ακυρωμένες της φαντασιώσεις, στη μεθόριο μιας άγριας ενηλικίωσης.
Η γυμνότητα είναι λειτουργική και απαραίτητη σ'αυτήν τη χορογραφία γιατί απαγκιστρώνει τον θεατή από το μοτίβο του ωραιοπαθούς, σαχλού πρίγκιπα και του αφηγείται μια σεξιστική, άγρια εκδοχή του άνδρα-βιαστή, αλλά κι αυτή δοσμένη με παιγνιώδη και σαρκαστικό τρόπο.
Η γυμνότητα είναι λειτουργική και απαραίτητη σ' αυτήν τη χορογραφία γιατί απαγκιστρώνει τον θεατή από το μοτίβο του ωραιοπαθούς, σαχλού πρίγκιπα και του αφηγείται μια σεξιστική, άγρια εκδοχή του άνδρα-βιαστή, αλλά κι αυτή δοσμένη με παιγνιώδη και σαρκαστικό τρόπο. Σκληρή στη σύλληψή της, η αφήγηση του Κωνσταντίνου Ρήγου λειτουργεί ως χαστούκι στην κατεύθυνση μιας ειδικής υπόστασης αφύπνισης, που έχει να κάνει τόσο με την αισθητική της συγκεκριμένης εορταστικής περιόδου, όσο και με την «εσωτερικά» καθιερωμένη αισθητική στερεοτυπία των χορογραφιών που έχουν προηγηθεί. Δεν είμαι απόλυτα βέβαιος αν η τελειότητα των σωμάτων των χορευτών υπηρετεί την ίδια απομυθοποιητική λειτουργία, ή, αντίθετα, την αντιμάχεται.
Η παράσταση του Κωνσταντίνου Ρήγου υπηρετεί επάξια τον σύγχρονο χορό, καταθέτοντας μιαν ακόμη επαναστατική προσέγγιση κλασικών μύθων με τους οποίους όλοι ανατραφήκαμε. Τι να πει κανείς για τη ρομαντική σύνθεση που συνάδει προς το πνεύμα των Χριστουγέννων; Ο εξωραϊσμός της κλασικής ενσάρκωσης του μπαλέτου του Τσαϊκόφσκι σε χορογραφία Πετιπά στα μεγάλα θέατρα της σοβιετικής Ρωσίας -κομμάτι, κι αυτή, της τηλεοπτικής μνήμης μας- δίνει εδώ τη θέση της στο απόλυτο kitsch. Την ενδόμυχη προσδοκία αναγέννησης και λύτρωσης που συνιστά το βίωμα των Χριστουγέννων εδώ τη διαδέχεται η διάψευση. Το γεγονός ότι ο μύθος είναι σχεδόν ταυτισμένος με την υποχρεωτική λάμψη και ευτυχία των Χριστουγέννων προσφέρει μια θαυμάσια ευκαιρία για ανάδειξη της μοναχικότητας της ύπαρξης.
* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.