i-istoria-tis-aytothysias-390

Για την παράσταση Ιστορία της αυτοθυσίας από την ομάδα Skrow Theater, στο Φεστιβάλ Αθηνών.

Του Γιώργου Π. Πεφάνη

Η ομάδα του Skrow Theater (Βασίλης Μαυρογεωργίου, Μαρία Φιλίνη, Κατερίνα Μαυρογεώργη) κατέθεσε με την Ιστορία της αυτοθυσίας μια πολύ ώριμη πρόταση, που φέρνει τους συντελεστές της πολύ κοντά στο θέατρο ντοκουμέντο. Προηγήθηκε έρευνα σε μεγάλο γεωγραφικό πλάτος από τη βικτωριανή Αγγλία έως την Ιαπωνία του Χιροχίτο και από την Αμερική του Λούθερ Κινγκ έως τη Χιλή του Πινοσέτ. Η έρευνα εκτείνεται και σε εντυπωσιακό βάθος: οι μυθολογικές μορφές της Άλκηστης και του Προμηθέα και η εμβληματική προσωπικότητα του Σωκράτη και του Ιησού δίνουν τις αφετηρίες για τις ακατάβλητες σουφραζέτες ή τις ηρωικές φιγούρες των ναζιστικών στρατοπέδων, των ιαπώνων καμικάζι, της χιλιανής και της ελληνικής χούντας, των εργατών του Τσερνομπίλ κ.ά. Είναι σαφές ότι το παλμαρέ της παράστασης ήταν πολύ πλούσιο και έγινε αναγκαστικά κάποια επιλογή, καθώς το θέαμα θα μεταβαλλόταν σε ένα καλειδοσκόπιο θανάτων, σε ένα πάνθεον ηρώων, κατά το μάλλον ή ήττον γνωστών, που σημάδευσαν με την οριστικότητα και την ακρότητα της πράξης τους, την κοινωνία και την εποχή τους. 

Η μέθοδος που ακολουθεί η ομάδα είναι γνωστή από την προετοιμασία ενός documentaire: εστίαση σε ένα κεντρικό θέμα (σε μία ιδέα, σε μία πράξη, σε ένα γεγονός ή σε μία στάση ζωής)· επεξεργασία του θέματος και άντληση πραγματολογικού υλικού· προβολή του υλικού αυτού με ρεαλιστικό και απέριττο τρόπο, ώστε να δημιουργηθεί μια έκκληση στον θεατή να το προσλάβει κριτικά και νηφάλια. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται καθώς πολλαπλασιάζονται τα ιστορικά παραδείγματα. Σχηματίζονται έτσι κάποιες μικροαφηγήσεις με υποκειμενικό κέντρο, αλλά με παγκόσμια διάμετρο, οι οποίες διαπλέκονται κατά τη διάρκεια της παράστασης, δημιουργώντας συνεχή περάσματα, αλλά και τομές, στροφές και αντιστροφές, σε ένα χωροχρονικό montage πολιτικής έντασης, ηθικής περιδίνησης και υπαρξιακής αγωνίας.

Η παράσταση δίνει πολύ περισσότερα απ' ό,τι αρχικά μπορεί να συλλάβει ο «μέσος» θεατής. Αλλά αυτό που «δίνει» δεν είναι επιπλέον πληροφορίες ή εικόνες, αλλά εφαλτήρια για πολύ σημαντικά ερωτήματα που, βεβαίως, παραμένουν ανοικτά. Θα αρκεστώ σε μερικά μόνο σημεία.

Όσο πλησιάζουμε προς το παρόν ο ηρωισμός μοιάζει να εξαντλείται ή να αραιώνουν τα παραδείγματά του. Τελευταίος σταθμός το Τσερνομπίλ. Εδώ σταματούμε. Τι γίνεται μετά; Πόσους ήρωες μπορούμε να μνημονεύσουμε από τη δική μας εποχή;

Όσο πλησιάζουμε προς το παρόν ο ηρωισμός μοιάζει να εξαντλείται ή να αραιώνουν τα παραδείγματά του.

Αυτό είναι ένα ερώτημα που δεν μπορεί να απαντηθεί εύκολα, καθώς προϋποθέτει ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο του ηρωισμού και συνεπώς τη σκιαγράφηση μιας συναφούς προς αυτόν ηθικής. Προϋποθέτει επίσης, για αρκετές ιστορικές μορφές της παράστασης, την ανάλυση του πολιτικού προτάγματος το οποίο υποστυλώνει και εν τέλει δικαιολογεί μια απόφαση τόσο ακραία και αμφίσημη, όσο αυτή της αυτοθυσίας. Ακραία, διότι είναι οριστική και αμετάκλητη· αμφίσημη, διότι τα αποτελέσματά της δεν έχουν πάντα θετικό πρόσημο. Ας θυμηθούμε μόνο την περίπτωση των ιαπώνων καμικάζι που δραπετεύουν από την προσωπική τους ζωή και ξοδεύουν την τελευταία πνοή τους για την τιμή ενός αυτοκράτορα και την ανάδειξη μιας φαύλης πολιτικής.

Πολιτική και ηθική βρίσκονται στο υπόβαθρο παρόμοιων αμετάκλητων αποφάσεων. Αλλά είναι μόνο αυτές; Μήπως ευνοούνται και άλλες ερμηνείες ψυχαναλυτικής υφής, που θα έστρεφαν την προσοχή μας σε ασυνείδητους μηχανισμούς, όπως της απώθησης και της εξιδανίκευσης, οι οποίοι «καθοδηγούν» εν τέλει το υποκείμενο στην αυτοθυσιαστική πράξη; Και αν δεχθούμε ότι αυτή η ερμηνευτική δυνατότητα είναι υπαρκτή, πώς θα μπορούσαμε να περιγράψουμε τους αρμούς που συνέχουν εν προκειμένω την πολιτική ανάλυση, την ηθική θεωρία και το ψυχαναλυτικό εγχείρημα; Πώς οι τρεις αυτοί διαφορετικοί (αλλά ενδεχομένως και συμπληρωματικοί) λογοθετικοί παράγοντες μπορούν να ερμηνεύσουν μια τόσο παράδοξη ή και παράλογη πράξη, στην οποία εγγράφεται το απονενοημένο, η τρομώδης δύναμη της αυτοχειρίας, η γοητεία της απόλυτης αυταπάρνησης, ο απόηχος ενός χαμένου σήμερα αλτρουισμού, αλλά και η ανεπίστρεπτη κίνηση μιας έσχατης ψευδαίσθησης ή μιας φρικιαστικής στρέβλωσης;

«Πεθαίνω για εσάς»

Ο ηθικός λόγος των ατομικιστικών δημοκρατιών και των ηδονιστικών κοινωνιών μας δεν μπορεί να κατανοήσει το ακατανόητο και το ακατανόμαστο.

Η ομάδα του Skrow Theater πολύ έξυπνα αφήνει όλα τα ερωτήματα ανοικτά. «Ανοικτά» όμως δεν σημαίνει μόνο αναπάντητα, αλλά και ενεργά, σε μια υφέρπουσα μορφή (καθώς δεν διατυπώνονται ποτέ ρητά) και σε μια ειρωνική τονικότητα που προκύπτει από τους φιλόδοξους ενικούς του τίτλου: «Η ιστορία της αυτοθυσίας»: σαν να ήταν εφικτή μια ενιαία ιστορία (και μάλιστα με οριστικό άρθρο), μια συνεκτική αφήγηση όχι της τάδε ή της δείνα αυτοθυσιαστικής πράξης, αλλά της αυτοθυσίας ως τέτοιας. Επομένως, μια υπερβατική ιστορία που μπορεί να αγκαλιάσει και να εξηγήσει την ουσία της αυτοθυσίας μέσα από τις επιμέρους εκφάνσεις της.

Όμως όχι. Η παράσταση μας δείχνει ότι αυτός ο ουσιακρατικός λόγος της ιστορίας δεν είναι εφικτός· ότι ο ιδεολογικός λόγος της πολιτικής, μολονότι είναι ικανός να κατασκευάσει πρόθυμα υποκείμενα, δεν είναι επαρκής για να εξηγήσει το αναπάντεχο και το αιφνιδιαστικό συμβάν μιας απόφασης· ότι ο ηθικός λόγος των ατομικιστικών δημοκρατιών και των ηδονιστικών κοινωνιών μας, έχοντας χάσει προ πολλού το βάρος του καθήκοντος δεν μπορεί να κατανοήσει το ακατανόητο και το ακατανόμαστο, πολλώ δε μάλλον να το παραγάγει.

Τι μας μένει λοιπόν; Αυτό είναι το τελικό ερώτημα της παράστασης, καθώς το έργο τελειώνει με την ενοχλητική «μύγα» του Σωκράτη, την αρετή, που μας ενοχλεί με τα ανούσια πετάγματά της. Κυνική απομάγευση του παρελθόντος και των εκφυλισμένων εννοιών του; Νοσταλγία του αδικαίωτου ηρωισμού; Κρυφή ελπίδα μέσα από τα ερείπια της ιστορίας; Ο λόγος στους θεατές.

O ΓΙΩΡΓΟΣ Π. ΠΕΦΑΝΗΣ είναι επίκουρος καθηγητής θεατρολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Οι Τσέντσι» του Π. Μπ. Σέλλεϋ σε σκηνοθεσία Μαριλίτας Λαμπροπούλου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (κριτική) – Ένα έργο φεμινιστικό και βέβηλο

«Οι Τσέντσι» του Π. Μπ. Σέλλεϋ σε σκηνοθεσία Μαριλίτας Λαμπροπούλου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (κριτική) – Ένα έργο φεμινιστικό και βέβηλο

Για τους «Τσέντσι», του Π. Μπ. Σέλλεϋ, σε σκηνοθεσία Μαριλίτας Λαμπροπούλου που ανέβηκε στην αίθουσα «Ω» του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Kεντρική εικόνα: © Μαρίζα Καψαμπέλη.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Την τραγωδία «ήρεμ...

Ένα ξεχωριστό «Όνειρο καλοκαιριάτικης νύχτας» από την ομάδα Loxodox στο ΠΛΥΦΑ

Ένα ξεχωριστό «Όνειρο καλοκαιριάτικης νύχτας» από την ομάδα Loxodox στο ΠΛΥΦΑ

Ο ιστορικός χώρος της αρχαίας Αθήνας «συνομιλεί» αρμονικά με τη μαγική νύχτα των Αγγλοσαξόνων, όπως τη συνέθεσε ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Κεντρική εικόνα: © Sabrina Brodescu.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Η ομάδα Loxodox είναι ιδέα της Μαρίζας Θεοφυλακτοπού...

«Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» και «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα» (κριτική): Δύο σημαντικά έργα του Ματέι Βίσνιεκ στις αθηναϊκές σκηνές

«Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» και «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα» (κριτική): Δύο σημαντικά έργα του Ματέι Βίσνιεκ στις αθηναϊκές σκηνές

Για τις παραστάσεις «Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» στο θέατρο «Χώρος» και «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα», στο Θέατρο Μπέλλος, και τα δύο του Γαλλορουμάνου θεατρικού συγγραφέα, ποιητή και δημοσιογράφου Ματέι Βίσνιεκ. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Το σώμα της γυναί...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ