Ταξιδεύοντας νοερά σε εβδομήντα θεατρικά φεστιβάλ του κόσμου

Από τι συνίσταται ένα θεατρικό φεστιβάλ; Ποια η βαρύτητα του φεστιβάλ Αθηνών/Επιδαύρου και ποια των Αισχυλείων της Ελευσίνας; Πόσο σημαντικό είναι το Διεθνές Φεστιβάλ Fringe του Εδιμβούργου της Σκωτίας και το Φεστιβάλ της Αβινιόν; Είναι τα θεατρικά φεστιβάλ της Ευρώπης σημαντικότερα από εκείνα της Ασίας ή της Αφρικής;

Και, έπειτα: οποιοσδήποτε θεσμός συγκεντρώνει έναν ικανό αριθμό παραστάσεων ή δημιουργών μπορεί να αυτοαποκαλείται «φεστιβάλ»; Μπορεί ένα φεστιβάλ να αρκείται σε κλειστούς χώρους παραστάσεων; Και, τελικά, ποιο είναι το νόημα της φεστιβαλικής εμπειρίας και ποια η σχέση του με την ιστορία της πόλης όπου διεξάγεται;

Τέτοια και άλλα ερωτήματα πρέπει να μας απασχολούν καθώς επιδιώκουμε ένα οδοιπορικό στα σημαντικότερα φεστιβάλ θεάτρου που διεξάγονται στον κόσμο σήμερα.

Παγκοσμιότητα - Τοπικός χαρακτήρας - Πολιτικός χαρακτήρας: αυτές είναι οι τρεις σταθερές (όχι και τόσο αντιφατικές μεταξύ τους) που μπορώ να επισημάνω εξαρχής, καθώς προσπαθώ να αποκτήσω μια γενικευτική, σφαιρική εικόνα του σημαντικού θεατρικού φαινομένου που συνιστούν τα φεστιβάλ. Και, με γνώμονα αυτές, αρχίζω την περιήγησή μου:

Ι. Τα φεστιβάλ Σκωτίας – Βρετανίας

Διεθνές Φεστιβάλ Fringe του Εδιμβούργου, Σκωτία: Ξεκίνησε το 1947, ως ένα βήμα για την ειρήνη και την ενότητα στην Ευρώπη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Από τότε, έχει μεγαλώσει σε φήμη πέρα από τα ευρωπαϊκά σύνορα και προσελκύει χιλιάδες επισκέπτες απ’ όλο τον κόσμο κάθε Αύγουστο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αφιερώματα που γίνονται κάθε χρόνο σε διάφορους πολιτισμούς, προερχόμενους από κάθε γωνιά του πλανήτη, ολοκληρώνοντας έτσι την εικόνα ενός πολυπολιτισμικού φεστιβάλ που έχει ως στόχο να αναδείξει κάθε μορφή τέχνης. Η έναρξή του συνήθως συνοδεύεται από κάποια συναυλία, ενώ η λήξη του από άπειρα πυροτεχνήματα, που δημιουργούν ένα μοναδικό φαντασμαγορικό υπερθέαμα.

Οι εκδηλώσεις του φιλοξενούνται σε μια σειρά από αίθουσες και κτήρια της πόλης, μεταξύ των οποίων το μέγαρο Usher Hall, το Kings Theatre και το Royal Lyceum Theatre. Μια ειδική κατηγορία θεατρικών παραστάσεων που προωθήθηκε στο Fringe Festival είναι εκείνη των πανεπιστημιακών ομάδων. Εκεί δόθηκε η ευκαιρία σε νεαρούς θεατρίνους να εξελιχθούν σε διεθνείς προσωπικότητες. Να αναφέρουμε τους Τρέβορ Ναν, Μάγκι Σμιθ, Ντέρεκ Τζάκομπι, Τομ Στόπαρντρ, αλλά και κωμικούς όπως οι Ρόουαν Άτκινσον και Τζον Κλιζ. Αντίστοιχα, το Brighton Fringe ξεκίνησε επίσημα το 2006 και διεξάγεται τον Μάιο, με τον μεγαλύτερο αδερφό του, το Buxton Fringe (1980), να γίνεται τον Ιούλιο. Θεωρούνται συχνά ως φεστιβάλ προεπισκόπησης του Εδιμβούργου. Το Camden Fringe (2006) διαρκεί μέχρι τον Αύγουστο και εμφανίζεται σε μεγάλο βαθμό ως άμεσος ανταγωνιστής. Το Fringe του Εδιμβούργου φιλοξενείται σε τέσσερις μεγάλους χώρους: Assembly (ιδρύθηκε το 1981), Pleasance (1985), Gilded Balloon (1986) και Underbelly (2000).

Evolution Festival: Διενεργείται εδώ και οκτώ χρόνια στο θέατρο Hammersmith και αφορά τη μεταφορά της λογοτεχνίας στη θεατρική σκηνή και στην οθόνη.

Mime London: Διοργανώνεται από τη Helen Lannaghan και τον Joseph Seelig και είναι διεθνές φεστιβάλ με μίμους.

Sprint: Τρεις εβδομάδες θεατρικού πειραματισμού, με ολοκαίνουργιες σκηνοθετικές προσεγγίσεις, πρωτότυπη θεματολογία, επαναστατικές performances και διαδραστικές με το κοινό εμπειρίες.

Liverpool International Theatre Festival.

ΙΙ. Τα γαλλόφωνα φεστιβάλ

Festival d'Avignon: Το φεστιβάλ της Αβινιόν/Pays de Vaucluse είναι το δεύτερο σημαντικότερο φεστιβάλ μετά το Fringe του Εδιμβούργου. Ξεκίνησε ως μια πρωτοβουλία εκδημοκρατισμού του θεάτρου, μακριά από τα παραδοσιακά και ελιτίστικα πολιτισμικά πρότυπα, απευθυνόμενο σ' ευρύτερο κοινό. Εγκαινιάστηκε από τον Jean Vilar, ο οποίος παρουσίασε το έργο του Έλιοτ «Φονικό στην εκκλησία» στο Palais des Papes, χωρίς, όμως, να το θεωρεί ιδανικό μέρος για την παράστασή του. Τον Σεπτέμβριο του 1947, ο θεσμός λειτούργησε για πρώτη φορά, περισσότερο ως ένα showcase άγνωστων ή καινούργιων έργων. Τότε, κανείς δεν φανταζόταν πώς θα εξελισσόταν το φεστιβάλ, που σήμερα θεωρείται ως ένα από τα σημαντικότερα διεθνώς.

Με την πάροδο του χρόνου, το πεδίο δράσης του έχει διευρυνθεί περαιτέρω, συμπεριλαμβάνοντας παραστάσεις χορού, εκδηλώσεις εικαστικών τεχνών, προβολές κινηματογραφικών ταινιών, καθώς και άλλες μορφές σύγχρονης έκφρασης. Το Φεστιβάλ της Αβινιόν πραγματοποιεί συνεργασίες και κοινές δράσεις με άλλα φεστιβάλ, θέατρα και οργανισμούς. Σ’ αυτά περιλαμβάνονται το Θέατρο της Λιέγης, το Ruhrtriennale, το Φεστιβάλ Αθηνών/Επιδαύρου, το Théâtre de Vidy, το Théâtre du Nord, το Εθνικό Θέατρο της Ταϊπέι (Ταϊβάν) κ.ά.

Οι «Νύχτες της Φουρβιέρ» (Nuits de Fourvière): Λαμβάνουν χώρα κάθε καλοκαίρι, από το 1946 μέχρι σήμερα, στο αρχαίο θέατρο της Fourvière, και από το 1952, στο Ωδείο της Λυόν.

Φεστιβάλ Κωμωδίας του Montreux στην Ελβετία.

Festival d'Humour στο Παρίσι.

Mises en Capsules, το οποίο προσφέρει ευκαιρίες σε νέους δημιουργούς, στο Παρίσι.

Paroles Citoyennes, το οποίο προσφέρει ευκαιρίες σε νέους θεατρικούς συγγραφείς, στο Παρίσι. 

ΙΙΙ. Κάποια σημαντικά ευρωπαϊκά (continental) φεστιβάλ

Φεστιβάλ Αθηνών/Επιδαύρου: Ένα από τα σημαντικότερα διεθνή θεατρικά φεστιβάλ, το πρόγραμμα του οποίου συντίθεται από συγκεκριμένες παραγγελίες και αναθέσεις, πέραν των παραγωγών του ίδιου του φεστιβάλ. Ξεκίνησε το 1955, έπειτα από ενέργειες του τότε Υπουργού Προεδρίας Γεωργίου Ράλλη: στην πρώτη διοργάνωση, διάρκειας σαράντα ημερών, ξεχώρισαν οι παραστάσεις των Αλέξη Μινωτή – Κατίνας Παξινού στην Επίδαυρο και οι συναυλίες της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης, υπό τη διεύθυνση του Δημήτρη Μητρόπουλου στην Αθήνα. Έκτοτε, το φεστιβάλ διεξάγεται κάθε χρόνο στην Αθήνα και στην Επίδαυρο της Πελοποννήσου, κυρίως, στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου και στο Βιομηχανικό Συγκρότημα της Πειραιώς 260. Οι εκδηλώσεις του περιλαμβάνουν θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, παραγωγές αρχαίας κωμωδίας και τραγωδίας, εικαστικές εκθέσεις κ.ά. Έχει έντονο διεθνή χαρακτήρα και διεξάγεται κατά τους θερινούς μήνες, ως τις αρχές Σεπτεμβρίου.

«Αισχύλεια»: Είναι το ετήσιο καλλιτεχνικό φεστιβάλ της Ελευσίνας. Καθιερώθηκε το 1975 και τα τελευταία χρόνια (με την Ελευσίνα να αποτελεί την πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης το 2023) φιλοξενεί παραστάσεις αρχαίου δράματος και σύγχρονες εκδοχές της αρχαιοελληνικής δραματουργίας (π.χ. σκηνοθέτες σαν τον Ρομέο Καστελούτσι). To φεστιβάλ απομακρύνθηκε από την αρχική του ταυτότητα κι έχει εξελιχθεί σε αρένα μετάκλησης «έτοιμων» παραστάσεων, αποκλείοντας έτσι σημαντικές ανεξάρτητες παραγωγές.

Διεθνές Φεστιβάλ Δάσους, Θεσσαλονίκη: Διοργανώνεται από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και εκτείνεται σε μια περίοδο τριών εβδομάδων, από τα τέλη της άνοιξης έως τις αρχές του καλοκαιριού.

Διεθνές Φεστιβάλ Αρχαίου Ελληνικού Δράματος, Κύπρος: Το 1997, το Διοικητικό Συμβούλιο του Κυπριακού Κέντρου Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου (ΚΚΔΙΘ) διοργάνωσε για πρώτη φορά το «Διεθνές Φεστιβάλ Αρχαίου Ελληνικού Δράματος», που από το ξεκίνημά του συνδιοργανώνεται ετησίως από το Υφυπουργείο Πολιτισμού (Τμήμα Σύγχρονου Πολιτισμού) και το Κυπριακό Κέντρο Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου (ΚΚΔΙΘ).

Φεστιβάλ Αρχαίου Δράματος, Συρακούσες, Σικελία: Ετήσιο φεστιβάλ αρχαίου δράματος που διοργανώνεται εδώ και σαράντα πέντε χρόνια από το INDA (Ινστιτούτο για το Αρχαίο Δράμα των Συρακουσών).

Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου του Sibiu, Ρουμανία: Γιόρτασε την 30ή του επέτειο το 2023. Το τεράστιο μέγεθος του Sibiu Festival ξεπερνά αντικειμενικά οτιδήποτε συναντάμε σε παρόμοια δρώμενα από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Διαρκεί δέκα μέρες, συγκεντρώνει εβδομήντα χιλιάδες θεατές την ημέρα και υπάρχει χάρη στο φιλόδοξο όραμα του ιδρυτή και ηγέτη του, Constantin Chiriac. Κι εδώ, όπως και στο Εδιμβούργο και στην Αβινιόν, πρωταγωνιστεί η μεσαιωνική πόλη. Με την υγειονομική κρίση του 2020, όταν το Εδιμβούργο και η Αβινιόν σίγησαν, το φεστιβάλ του Sibiu συνέχισε, με ένα εντελώς διαδικτυακό πρόγραμμα που παρουσίαζε ζωντανές εκδηλώσεις και ηχογραφήσεις, ιδρύοντας μια διαδικτυακή πλατφόρμα που ονομάζεται The Digital Stage.

Φεστιβάλ της Αλμάδα, Πορτογαλία: Ένα καλοκαιρινό φεστιβάλ όπου η παρουσία πορτογαλικών έργων είναι ιδιαίτερα έντονη, όπως και οι παραστάσεις μουσικοχορευτικού θεάτρου.

Kunstenfestivaldesarts Βρυξελλών (KFDA ή απλώς Kunsten), Βέλγιο: Είναι γνωστό για την προώθηση νέων καλλιτεχνικών φωνών. Λαμβάνει χώρα σε διάστημα τριών εβδομάδων στη βελγική πρωτεύουσα και το μεγαλύτερο μέρος του προγράμματός του περιλαμβάνει παγκόσμιες πρεμιέρες. Το 2024, οι καλλιτεχνικοί διευθυντές έκαναν θαυμάσια χρήση κάποιων εγκαταλελειμμένων χώρων (κινηματογράφων, ξενοδοχείων), σχολείων και δρόμων της πόλης, μαζί με τους παραδοσιακούς χώρους θεάτρου. Μεγάλα ονόματα παρέλασαν, όπως ο Łukasz Twarkowski, η Anne Teresa De Keersmaeker και ο Radouan Mriziga.

POLIS Θεατρικό Φεστιβάλ της Ραβένα Ιταλίας: Γερμανόφωνο, κυρίως, θέατρο, παρουσιάζεται μεταξύ 7 και 12 Μαΐου κάθε έτους σε σημαντικούς παραστασιακούς χώρους της Ραβένα (Teatro Rasi, Artificerie Almagià, MAR - Museo d'Arte della città di Ravenna, Teatro Sociale, Teatro Alighieri).

Naked Stage (Goli oder), Σλοβενία: Ετήσιο θεατρικό φεστιβάλ που διοργανώνεται στα τέλη του Οκτωβρίου στο Πρέζερεν και στη Λιουμπλιάνα της Σλοβενίας. Εστιάζει στον αυτοσχεδιασμό, σε διάφορες καλλιτεχνικές εκφράσεις.

Το φεστιβάλ Napoli Teatro Festival: Διεξάγεται τον Ιούνιο στη Νάπολη της Ιταλίας. Το φεστιβάλ χρηματοδοτεί τη European Theatre Company, εταιρεία της οποίας τα μέλη είναι επαγγελματίες ηθοποιοί από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Fringe Festival της Βουδαπέστης: Λειτουργεί από το 2006 στην πρωτεύουσα της Ουγγαρίας, στο πρότυπο του Fringe Festival του Εδιμβούργου. Πάνω από 500 καλλιτέχνες φιλοξενούνται κάθε χρόνο με προτάσεις εναλλακτικού θεάτρου, χορού και μουσικής.

Divadlo Διεθνές Θεατρικό Φεστιβάλ, Τσεχία: Είναι το σημαντικότερο πρότζεκτ στον χώρο του θεάτρου, που λαμβάνει χώρα στη Δημοκρατία της Τσεχίας εδώ και τριάντα χρόνια.

Kontakt Festival: Πρόκειται για το πρώτο διεθνές θεατρικό φεστιβάλ της Πολωνίας, μετά την αποσταλινοποίησή της. Ιδρύθηκε το 1991 από την Krystyna Meissner, που οραματίστηκε τη γεφύρωση του χάσματος Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης. Διεξαγόταν ανά διετία μέχρι την ετήσια ανανέωσή του, που την εισηγήθηκε η τωρινή καλλιτεχνική διευθύντρια, Renata Derejczyk.

Fringe Festival, στο Ντελφτ της Ολλανδίας.

Ολλανδικό Φεστιβάλ: Είναι το μεγαλύτερο των Κάτω Χωρών και διενεργείται κάθε Ιούνιο στο Άμστερνταμ. Θέατρο, μουσική, όπερα και σύγχρονος χορός. Αλλά και multimedia, οπτικές τέχνες, κινηματογράφος και αρχιτεκτονική φιλοξενούνται σε θέατρα και όπερες της ολλανδικής πρωτεύουσας, καθώς και στις αίθουσες συναυλιών Concertgebouw και Muziekgebouw.

Θεατρικό Φεστιβάλ του Δουβλίνου: Φέτος γιορτάζει τα εξήντα χρόνια λειτουργίας του. Οργανώθηκε από τον θεατρικό ιμπρεσάριο Brendan Smith, διεξάγεται στο Δουβλίνο και έχει παγκόσμια φήμη. Διαρκεί συνήθως 18 μέρες και θεωρείται από τους πιο σημαντικούς πολιτιστικούς φορείς της Ιρλανδίας.

Διεθνές Θεατρικό Φεστιβάλ του Βελιγραδίου (BITEF): Διεξάγεται κάθε Σεπτέμβρη στην πρωτεύουσα της Σερβίας.

International Festival of Children’s Theatre, Σερβία: Ένα φεστιβάλ αφιερωμένο στο παιδικό θέατρο με διεθνές κύρος, που γίνεται στην Subotica της Σερβίας. Πρωτοξεκίνησε το 1994, με απόφαση της δημοτικής αρχής της πόλης και σταδιακά απέκτησε διεθνή χαρακτήρα. Διαρκεί έξι ημέρες, κατά τις οποίες παρουσιάζονται παραστάσεις που απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας έως 18 ετών. Παράλληλα, το φεστιβάλ επενδύει σε εκπαιδευτικές δράσεις για προγράμματα, τόσο για παιδιά, όσο και για ενήλικες που εργάζονται με παιδιά.

ΙV. Τα σπουδαιότερα φεστιβάλ της Γερμανίας

Berliner Festspiele: Το Φεστιβάλ Βερολίνου παρουσιάζει μια σεζόν Παραστατικών Τεχνών, η οποία κομίζει ένα πανόραμα διεθνών παραστάσεων χορού, θεάτρου και παραστάσεων στη σκηνή του Festspielhaus κάθε φθινόπωρο και χειμώνα. Πολλά έργα που παρουσιάζονται είναι συμπαραγωγές του Φεστιβάλ Βερολίνου ή παράγονται στο Βερολίνο. Η Season Performing Arts του Berliner Festspiele, κατά τους φθινοπωρινούς και χειμερινούς μήνες, παρουσιάζει εξαιρετικές διεθνείς παραγωγές χορού, θεάτρου και περφόρμανς στο Haus der Berliner Festspiele και στο Gropius Bau. Επιμελητής της σεζόν «Performing Arts» είναι ο Yusuke Hashimoto.

Berlin Theatterreffen: Μια πνοή φρέσκου αέρα στο γερμανόφωνο θεατρικό τοπίο. Κάθε χρόνο, τον Μάιο, δέκα εξαιρετικές νέες παραγωγές από γερμανόφωνες χώρες προσκαλούνται στο Βερολίνο και τοποθετούνται στο πολιτιστικό πλαίσιο της εποχής σε συζητήσεις και πάνελ. Τον Μάιο, η θεατρική κουλτούρα βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη στο Βερολίνο.

«Karl May Festival» (Karl-May-Spiele Bad Segeberg): Πραγματοποιείται στο Μπαντ Ζέγκεμπεργκ της περιοχής Σλέσβιγκ-Χόλσταϊν της Γερμανίας.

Φεστιβάλ της Χαϊδελβέργης (Heidelberger Schlossfestspiele): Αξιοποιεί τα ανοικτά θέατρα της περιοχής της Βάδης, καθώς και τον αύλειο χώρο των ανακτόρων της Χαϊδελβέργης, κάθε καλοκαίρι, από το 2001 έως σήμερα.

Φεστιβάλ της Βορμς (Nibelungenfestspiele): Πραγματοποιείται στην περιοχή της Βορμς, στην επαρχία του Ρήνου της Γερμανίας. Είναι ετήσιο και αποτελεί μέρος του Kultursommer Rheinland-Pfalz.

Φεστιβάλ της Βαυαρίας (Bayerische Theatertage: BTT): Ιδρύθηκε το 1983 από τον August Everding και τον Ernst Seiltgen και είναι, σήμερα, το μεγαλύτερο θεατρικό φεστιβάλ της περιοχής της Νυρεμβέργης. 

V. Λοιπά γερμανόφωνα φεστιβάλ

Φεστιβάλ Βιέννης (Wiener Festwochen): Διαρκεί πέντε με έξι εβδομάδες Μαίου και Ιουνίου κάθε χρόνο. Ιδρύθηκε το 1951.

Φεστιβάλ Σάλτζμπουργκ, Αυστρία (Salzburger Festspiele): Ιδρύθηκε το 1920 – ίσως πρόκειται για ένα απ' τα πιο παλιά φεστιβάλ μουσικής και θεάτρου, με πάνω από ενενήντα χρόνια λειτουργίας. Από τα τέλη Ιουλίου και για όλον τον Αύγουστο στη γενέτειρα του Μότσαρτ (εξού και η έμφαση στην όπερα). 

Theater Spektakel της Ζυρίχης: Διεθνές φεστιβάλ θεάτρου και παραστατικών τεχνών που διενεργείται κάθε καλοκαίρι στην Ελβετία, κοντά στη λίμνη της Ζυρίχης. Χρονολογείται από το 1980 και φιλοξενεί ως και τριάντα διαφορετικές θεατρικές ομάδες κάθε χρόνο, έχοντας ιδρυθεί με στόχο την παρουσίαση έργων από πειραματικές ομάδες του χώρου. Μάλιστα, έχει ανακοινωθεί ότι, από την επόμενη χρόνια, την καλλιτεχνική διεύθυνση αναλαμβάνει ο Matthias von Hartz, σύμβουλος του ελληνικού φεστιβάλ για τις διεθνείς παραγωγές.

VI. Αμερικανικά φεστιβάλ

Σύγχρονο Αμερικανικό Θεατρικό Φεστιβάλ, West Virginia Η.Π.Α. (CATF): Διοργανώνεται στο Shepherd University και θεωρείται το πιο σημαντικό φεστιβάλ του αμερικανικού θεάτρου. Ιδρύθηκε το 1991 από τον Ed Herendeen, που ήθελε να προαγάγει την τολμηρή τέχνη και τις νέες παραγωγές.

United Solo, Νέα Υόρκη, Η.Π.Α.: Είναι από τα πιο καινούργια φεστιβάλ της Νέας Υόρκης, με μόλις οκτώ χρόνια λειτουργίας, αλλά πλέον αποτελεί ισχυρό θεσμό στον τομέα των μονολόγων: αφηγήσεις, παραμύθια, μαγικά, stand-up comedy, χορός, παραστάσεις κουκλοθεάτρου ή μαριονέτας.

VII. Φεστιβάλ Ωκεανίας

Διεθνές Φεστιβάλ Κωμωδίας της Μελβούρνης, Αυστραλία.

VIIΙ. Φεστιβάλ Λατινικής Αμερικής

Festival Santiago a Mil, Χιλή.

Festival Internacional de Buenos Aires, Αργεντινή.

Festival de Manizales, Κολομβία.

Festival de Teatro Latinoamericano, Κούβα.

Festival Iberoamericano de Teatro de Bogotá, Κολομβία.

Festival Internacional Cervantino, Μεξικό.

Festival Internacional de Londrina, Βραζιλία.

Festival Internacional de Teatro, Βενεζουέλα

Festival Internacional de Teatro en Calles Abiertas, Περού

ΙΧ. Ρωσικά φεστιβάλ

Διεθνές Θεατρικό Φεστιβάλ Τσέχωφ: Το συγκεκριμένο ρωσικό φεστιβάλ θεάτρου πήρε το όνομά του από τον μεγάλο Ρώσο συγγραφέα Αντόν Τσέχοφ και φιλοξενεί τριών ειδών παραστάσεις: παραγωγές από όλο τον κόσμο, παραστάσεις που έχουν παιχτεί στη Μόσχα και παραστάσεις από την υπόλοιπη Ρωσία. Διεξάγεται από το 1992 στη Μόσχα και μερικές φορές λαμβάνουν χώρα κι ενδιαφέρουσες συμπαραγωγές από διαφορετικά κράτη.

Από την παράσταση «Τρεις αδελφές» του Α. Τσέχοφ, στο Διεθνές Θεατρικό Φεστιβάλ Τσέχοφ

Διεθνές Φεστιβάλ «Άνοιξη του Μελίκοβο», Ρωσία (Melikhovskaya Vesna).

Διεθνές Θεατρικό Φεστιβάλ Alexandrinsky, Αγία Πετρούπολη, Ρωσία.

Χ. Κάποια αφρικανικά και ασιατικά φεστιβάλ θεάτρου

Adirang Mahotsav Festival, Ινδία: Όπου συμμετέχουν διάφορες φυλετικές ομάδες.

Φεστιβάλ Θεάτρου της Κεράλα, Ινδία (International Theatre Festival of Kerala): Διεθνές φεστιβάλ του Δεκεμβρίου στην Κεράλα, που διοργανώνεται από το 2008 από τη Διεύθυνση Πολιτιστικών Ζητημάτων της τοπικής κυβέρνησης.

Από την παράσταση «Fuego Rojo», στο Φεστιβάλ Θεάτρου της Κεράλα

Φεστιβάλ Νεανικού Θεάτρου της Καλκούτα (KYTF): Εδώ διασταυρώνονται διάφορες κατηγορίες θεατρικών παραστάσεων, με κύριο άξονα την προβολή νέων δημιουργών.

Διεθνές Θεατρικό Φεστιβάλ της Σμύρνης (Uluslararası İzmir Festivali): Διοργανώνεται ετησίως από το Ίδρυμα İzmir για την Κουλτούρα, τις Τέχνες και την Εκπαίδευση (İKSEV) στην Τουρκία. Αρχικά, θεσμοθετήθηκε το 1987 και συνεχίζεται αδιαλείπτως έως σήμερα, με συχνές ελληνικές συμμετοχές (π.χ. «Οιδίποδας Τύραννος» σε σκηνοθεσία Θανάση Σαράντου).

Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου του Κουρδιστάν: Διεξάγεται κάθε χρόνο τον Δεκέμβριο στο Ιράν και στο Ιρανικό Κουρδιστάν, συγκεκριμένα στην πόλη Σάκεζ, και διοργανώνεται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Ισλαμικής Καθοδήγησης του Ιράν.

Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου Fajr, Ιράν.

Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου Μαύρης Θάλασσας, Τραπεζούντα (Trabzon International Blacksea Theatre Festival): Ξεκίνησε το 2000 και μέχρι σήμερα έχουν συμμετάσχει η Γεωργία, η Μολδαβία, η Ρωσία, η Ρουμανία, η Ουκρανία, η Πολωνία, η Βουλγαρία, το Καζακστάν, το Ιράν, η Γαλλία, η Σλοβενία, η Κίνα, ο Ισημερινός, η Ιρλανδία, η Ισπανία, το Ισραήλ, η Ελβετία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, η Ολλανδία, η Ινδονησία, η Ουγγαρία, η Νορβηγία, το τουρκικό ψευδοκράτος της Βόρειας Κύπρου, η Λετονία, η Βρετανία και η Βόρεια Μακεδονία.

Διεθνές Θεατρικό Φεστιβάλ της Κένυα: Διεξάγεται στο Εθνικό Θέατρο της Κένυας και φιλοξενεί πάνω από δεκαέξι κράτη.

Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου Wuzhen, Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας: Σε λίγα μόνο χρόνια από τότε που ιδρύθηκε, στην αρχαία παραποτάμια πόλη Wuzhen, αναδείχθηκε γρήγορα και έγινε ένα από τα πιο σεβαστά στην Κίνα. Με πρόσωπα όπως ο Stan Lai και ο Peter Brook στο συμβούλιο επιμελητών, το φεστιβάλ προσκαλεί παγκοσμίου φήμης θεατρικές εταιρείες, ενώ αναθέτει νέα έργα από μερικά από τα ανερχόμενα αστέρια της Κίνας. Εστιάζει, επίσης, στην ανάπτυξη φόρουμ διαχείρισης τεχνών/ κατάρτισης παραγωγών και άλλων προγραμμάτων εκπαίδευσης.

Φεστιβάλ Fringe του Πεκίνου (Beijing Youth Theatre Festival): Διοργανώνεται από την Ομοσπονδία Λογοτεχνικών και Καλλιτεχνικών Κύκλων του Πεκίνου, καθώς και από το Δημοτικό Γραφείο Πολιτισμού του Πεκίνου, με επιμελήτρια την Meng Jinghui, από τις αρχές της δεκαετίας του 2000.

Lin Zhaohua Theatre Arts Festival: Ιδρύθηκε το 2009 στο Πεκίνο και την Τιαντζίν, και το επιμελείται ο θρυλικός θεατρικός σκηνοθέτης Lin Zhaohua, σε συνεργασία με το Tianjin Grand Theatre.

SAINT MUSE Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου Μογγολίας: Διενεργείται μέσα στον Σεπτέμβριο στο Ουλάν Μπατόρ. Έχει διαγωνιστικό χαρακτήρα και σύντομα θα φιλοξενήσει και ελληνικό σχήμα.

Φεστιβάλ Μαριονέττας Chuncheon, Νότια Κορέα

Διεθνές Φεστιβάλ Τεχνών της Χαράρε (HIFA), Ζιμπάμπουε: Εξαήμερη θεατρική γιορτή, γεμάτη ενέργεια, που φιλοξενεί παραστάσεις από όλο τον κόσμο. Εκτός από θέατρο, οι επισκέπτες μπορούν να παρακολουθήσουν παραγωγές χορού, μουσικές συναυλίες, να συμμετέχουν σε βραδιές ποίησης ή σε εκπαιδευτικά προγράμματα. Συγκαταλέγεται στα σημαντικά πολιτιστικά γεγονότα στην Αφρική.

Διεθνές Θεατρικό Φεστιβάλ της Καμπάλα (KITF), Ουγκάντα: Το μείζον θεατρικό γεγονός της Ουγκάντα. Πραγματοποιείται την τρίτη εβδομάδα του Νοεμβρίου κάθε χρόνου στην Καμπάλα και υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ινστιτούτο Sundance, το Βρετανικό Συμβούλιο και άλλους φορείς.

Εθνικό Φεστιβάλ Θεάτρου της Νοτιοαφρικανικής Ένωσης.

Επίλογος – Τρεις σταθερές στον χώρο των φεστιβάλ

Υπάρχουν αμέτρητα, ακόμη, φεστιβάλ/εκδηλώσεις/συνέδρια που αφορούν το θέατρο και τις παραστατικές τέχνες εν γένει, όπως το Διεθνές Θεατρικό Φεστιβάλ του Κολόμπο της Σρι Λάνκα, ή κάποιο άλλο σημαντικό φεστιβάλ που μου διαφεύγει. Η λίστα είναι ατελείωτη και αποκλείεται να καλυφθεί σε ένα άρθρο μικρής έκτασης.

Από την παράσταση «The Mountain», των Agrupación Señor Serrano, που φιλοξενήθηκε στο 4ο Διεθνές Φεστιβάλ Δάσους

Ένα φεστιβάλ είναι μια κοινωνική γιορτή (festivitas: εορτασμός) που έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα και σήμερα έχει προσλάβει διαστάσεις σημαντικές σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης: πρόκειται για τη συνάθροιση ανθρώπων της Τέχνης που εκπροσωπούν διαφορετικές κουλτούρες. Ως εκ τούτου, θεωρώ πως η παγκοσμιότητα (globality) είναι η πρώτη σταθερά για την οριοθέτηση του φεστιβαλικού κλίματος.

Η δεύτερη σταθερά αναφέρεται στην εποχή και στην περιοχή διεξαγωγής κάθε τοπικού φεστιβάλ: π.χ. οι Ασιάτες, κατά πάσαν πιθανότητα, συνδέουν τα δικά τους φεστιβάλ με τις εποχές του χρόνου και με μια φιλοσοφική προσέγγιση της ζωής – τα αντιλαμβάνονται ως έναν παράγοντα επαφής με την «ολότητα» της ύπαρξης του καλλιτέχνη και με μια ξεχωριστή μορφή πνευματικότητας. Στη Λατινική Αμερική, ομοίως, ο μαγικός ρεαλισμός αναβιώνει στα φεστιβάλ: το θέατρό της βαδίζει κατ’ αντιστοιχίαν με τη λογοτεχνία της. Όπως και να’ χει, κάθε φεστιβάλ, με τον τρόπο του, διαχειρίζεται μιαν έντονη διάθεση «πολιτιστικής νοσταλγίας», που βασανίζει τον κόσμο.

Η τρίτη σταθερά, κατά την άποψή μου, είναι η ενεργητική συμμετοχή του κοινού – υπάρχει ένα είδος αμοιβαιότητας που, στο πλαίσιο ενός θεατρικού φεστιβάλ, είναι πιο απτή απ’ ό,τι στο πλαίσιο της «ακαδημαϊκής» παρακολούθησης θεάτρου, χορού ή συναυλίας σε έναν μεμονωμένο χώρο. Επίσης, κατά κανόνα, οι φεστιβαλικές εκδηλώσεις είναι πιο προσβάσιμες στο κοινό, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, καθώς προσφέρουν ένα σημαντικό δέλεαρ για την ενίσχυση του τουρισμού και του αισθήματος υπέρβασης του τοπικισμού, συνδεδεμένα με ένα κλίμα κοσμοπολιτισμού.

Με λίγα λόγια, κάθε φεστιβάλ περιλαμβάνει μια σειρά εκδηλώσεων (έναν τρόπο υλοποίησης της εγγενούς θεατρικότητας του ανθρώπου της πόλης) που διανοίγονται προς την ευρύτερη ανθρώπινη κοινότητα – και ως εκ τούτου, είναι πολιτικά πιο δραστικές και άμεσες, ενώ η επίδρασή τους είναι καταλυτική στην εξέλιξη της θεατρικής τέχνης διεθνώς.

＊Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Το νέο του μυθιστόρημα «Αλλοτεκοίτη – Εκεί που χάθηκε η βλάστηση» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κριτική.