orfana250

Ένα νέο πολιτικό θέατρο λόγου

Της Δήμητρας Κονδυλάκη

Τα τελευταία χρόνια το ελληνικό θεάτρο έχει επανέλθει σε μια εμμονή που δεν σταμάτησε ν’ απασχολεί τη θεατρική πράξη καθ’ όλη τη διάρκεια του εικοστού αιώνα. Αρκετοί νέοι σκηνοθέτες και πολλές νέες ομάδες ενστερνίζονται εκ νέου την άποψη ότι η σκηνική δουλειά για να έχει τη δύναμη να εισχωρήσει στην πραγματικότητα και να ταρακουνήσει τον θεατή, προϋποθέτει την αμφισβήτηση του «ολοκληρωμένου έργου» και την καθαίρεση του συγγραφέα. Αλλά όσο κι αν προβάλλει ως πρώτιστο μέλημα του νέου «ερευνητικού θεάτρου», η απαλλαγή από το Έργο και τη δραματική φόρμα ανάγεται στη δεκαετία του ’60. Στην Ευρώπη πλέον αυξάνεται αντίθετα όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον για νέα θεατρικά κείμενα και συγγραφείς που παράγουν νέο λόγο, ποιητικά άρτιο, ενσωματώνοντας ταυτόχρονα τα σύγχρονα σκηνικά ζητούμενα. 

Σίγουρα υπάρχουν εποχές που είναι «αιχμάλωτες» των αριστουργημάτων, όπως πρόσφατα ήταν η δεκαετία του ’80 όπου υπήρξε ριζική στροφή προς τους κλασικούς. Από την άλλη, μετά το τέλος του «Παραλόγου» η θεατρική γραφή έγινε συχνά ερμητική, ομφαλοσκοπική. Ειδικά σήμερα όμως, μετά από μεγάλο διάστημα που η γραφή ήταν προσηλωμένη στο ιδιωτικό δίνοντας κυρίως έμφαση σε φορμαλιστικές αναζητήσεις, φαίνεται ότι επιστρέφουμε σ’ ένα πολιτικό θέατρο που κάνει την πραγματικότητα να εκρήγνυται επί σκηνής: τόσο μέσα από την επιλογή θεμάτων που θεωρούνται κατ’ εξοχήν πολιτικά, όπως ο πόλεμος, η τρομοκρατία, η ξενοφοβία, η διαφθορά αλλά και μέσω ενός νέου τρόπου πραγμάτευσης του πραγματικού, ο οποίος προτάσσει τη διαλεκτική έναντι της εικόνας. Σε κείμενα του Edward Barker (Ιουδήθ, Το ύστατο σήμερα), της Caryl Churchill (Far away, Ένας αριθμός Επτά Εβραιόπουλα - Ένα έργο για τη Γάζα) Κουρέλι, του David Harrower (Μαυροπούλι), του Denis Kelly (Κουρέλι, DNA), του Martin Mc Donnah (Ο πουπουλένιος) όπως και στα τελευταία κείμενα της Sarah Cane (Λαχταρώ, Ψύχωση 4.48), για να αναφερθούμε σε βρετανούς δραματουργούς γνωστούς στην ελληνική σκηνή, αλλά και σε κείμενα ελλήνων όπως ο Δημήτρης Δημητριάδης ή ο Γιάννης Μαυριτσάκης η βία δεν αναπαρίσταται.

Στον αντίποδα του In yer face theater των 90’s, η βία σ’ αυτό το νέο θέατρο, παρά τις διαφορές του κάθε ιδιώματος ξεχωριστά, αποτελεί αντικείμενο αφήγησης ώστε να κινητοποιηθούν οι πιο σκοτεινές περιοχές της φαντασίας, να ενεργοποιηθεί η συνείδηση. Η σκηνή γίνεται χώρος του διαλόγου, όχι της δράσης. Και εδώ ακριβώς έγκειται η πολιτική διάσταση του μεταδραματικού θεάτρου: Από τη στιγμή που στα ηλεκτρονικά μέσα επικρατούν πλέον αναπαραστάσεις όπου δεν νοείται αφήγηση χωρίς δράση, όπου ο λόγος και η διαλεκτική υποχωρούν δίνοντας τη θέση τους στην εικόνα, η άρνηση της αναπαράστασης της βίας στη θεατρική σκηνή στοχεύει σ’ ένα πιο βαθύ, πιο ριζικό αποτροπιασμό. Το αντίθετο συνέβαινε στο πολιτικό θέατρο της δεκαετίας του ’70 και στις ποικίλες εκδοχές του που συναντάμε μέχρι και τα 90’s και τα οποία επιδιώκουν να σοκάρουν όσο το δυνατόν περισσότερο με τις σκηνές φρίκης που παρουσιάζουν. Να θυμίσω την εμβληματική σκηνή του λιθοβολισμού ενός μωρού στο Σωσμένο (1965) του Έντουαρντ Μποντ, από τους κυριότερους εκπροσώπους του βρετανικού νατουραλισμού των 70’s. Από την άλλη, τόσο το θέατρο του Μποντ όσο και η εν πολλοίς εμπνευσμένη από τη δική του τοποθέτηση δραματουργία των nasty 90’s έχουν στο βάθος διδακτικό, ηθικοπλαστικό υπόβαθρο. Ενώ το πολιτικό θέατρο των ’00s αποφεύγει την καταγγελία. Είναι ένα θέατρο που δεν θυματοποιεί, που αντιστέκεται στη στερεότυπη διάκριση θετικών και αρνητικών χαρακτήρων, επιχειρώντας να φέρει στην επιφάνεια τη συλλογική ευθύνη.

Ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων έργων από την περσινή σαιζόν είναι τα Ορφανά του Ντέννις Κέλλυ, που επαναλαμβάνονται και φέτος. Η παράσταση κέρδισε αναμφισβήτητα τη συναίνεση κριτικών και θεατών χάρη στη λιτή σκηνοθεσία του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου και στις πολύ δυνατές ερμηνείες των ηθοποιών, της Μαρίας Κίτσου, του Μιχάλη Οικονόμου και του Όμηρου Πουλάκη. Τι είναι όμως αυτό που κάνει το κείμενο τόσο δραστικό;

orfana2Πάνω απ’ όλα, ο ίδιος ο μύθος που επινοεί ο Κέλλυ και ο οποίος θέτει όλο και πιο επώδυνα καθώς εξελίσσεται, το ζήτημα της ασυνέπειας των θέσεων και των επιλογών μας στον ιδιωτικό και στον δημόσιο χώρο. Το έργο εκκινεί από τον ξυλοδαρμό ενός μετανάστη, στην πραγματικότητα όμως δεν έχει να κάνει με την ίδια την άσκηση βίας όσο με την διαχείρισή της: Πώς αντιδρά κανείς μαθαίνοντας ότι ο ίδιος του ο αδερφός έχει κακοποιήσει κι εγκαταλείψει κάποιον αβοήθητο; Καταγγέλλει το γεγονός ή το συγκαλύπτει; Πόσο συμβάλλει στην αθώωση ή την ενοχοποίηση κάποιου το αν τον γνωρίζουμε ή όχι, το αν «είναι δικός μας» ή ξένος; Και ως πού μπορεί να μάς οδηγήσει η προστασία ενός αγαπημένου;

Η αστυνομικής υφής πλοκή του έργου παγιδεύει τον θεατή σε μια αντιπαράθεση της οποίας όλοι οι πόλοι αποδεικνύονται σταδιακά αδιέξοδοι. Έτσι, ο πειρασμός της ταύτισης που υποβάλλει η ρεαλιστική φόρμα διαρκώς ματαιώνεται. Σ’ αυτό συντελεί και η ίδια η γλώσσα του έργου: Αποσπασματική και γεμάτη χάσματα, ενώ αποτυπώνει σχεδόν φωτογραφικά τον κατακερματισμό της σκέψης, συνθέτει εντέλει χαρακτήρες αναγνωρίσιμους, με αξιοθαύμαστη εσωτερική συνοχή. Το μεγάλο προσόν της μετάφρασης της Κοραλίας Σωτηριάδου είναι ότι κατάφερε ακριβώς να εντοπίσει και να αποδώσει τον ειρμό αυτής της διακεκομμένης γλώσσας, που, ενώ σ’ ένα πρώτο επίπεδο, μοιάζει καθημερινή, παράγει νόημα μέσα από την ασυνέχεια και τις συστηματικά ατελείωτες φράσεις. Εδώ έγκειται η ιδιαιτερότητα του μεταφραστικού εγχειρήματος γι’ αυτού του είδους τα κείμενα εν γένει: στη σύγχρονη δραματική γλώσσα, το προφορικό στοιχείο, παρότι κυρίαρχο, είναι εξονυχιστικά επεξεργασμένο. Αυτή την ακραία επεξεργασία, τις επίμονες επαναλήψεις, την κυκλικότητα και τα κενά σκέψης, που το βγάζουν από τη σφαίρα του «προφορικού», καλείται ακριβώς να «βρει» στη δική του γλώσσα ο μεταφραστής. Με τρόπο όμως ώστε αυτή η «παραμόρφωση» να υπακούει στην εσωτερική ροή του κειμένου. Όπως βλέπουμε στα Ορφανά, κι αυτό μπορεί κανείς να το εκτιμήσει ιδιαίτερα στην ανάγνωση, η σπασμωδικότητα της γλώσσας υπηρετεί στην πραγματικότητα μια αυστηρά γεωμετρική δομή. Ο λόγος αποκαλύπτει κάθε φορά κι ένα καινούριο στοιχείο που μια επόμενη αποκάλυψη έρχεται να αναιρέσει, προωθώντας μας ερώτηση την ερώτηση, απάντηση την απάντηση, όλο και πιο κοντά στην αλήθεια.

Κι όμως, ενώ βρισκόμαστε στο τέλος, με όλα τα κομμάτια του παζλ στη θέση τους –κι ο κύκλος που έχει ανοίξει, κλείνει βίαια και θεαματικά– καμία λύση δεν δίνεται. Αντί γι’ αυτό, το τέλος ανοίγει καλειδοσκοπικά ένα αβυσσαλέο ερώτημα που απορροφά ένα-ένα όλα τα ερωτήματα της πλοκής: Από το «πώς αντιμετωπίζω τους ξένους» περνάμε στο «νομιμοποιούμαι να καταφύγω στην αγριότητα υπό συγκεκριμένες συνθήκες»; Και από το «τι θα έκανα αν ένοχο ήταν το δικό μου παιδί», στο αρχετυπικό δίλημμα: «κατά πόσον δικαιούμαι να φέρνω νέα παιδιά στον κόσμο;». Ο θεατής παραμένει μετέωρος ανάμεσα στις τελευταίες λέξεις που ανταλλάσσει το ζευγάρι των ηρώων: όχι – ναι, όχι – ναι, όχι.

Κάποιοι έχουν καταλογίσει γι’ αυτό «έλλειψη ηθικού άξονα» στον συγγραφέα. Τι είναι όμως ηθικότερο και πιο αναγκαίο για τη σύγχρονη κοινότητα; Να έρθει αντιμέτωπη ή να κλείσει τα μάτια στις αντιφάσεις μιας «πολιτικά ορθής» ηθικής που επικαλείται χωρίς να μπορεί να την κάνει πράξη;...

Με αφορμή τα Ορφανά του Ντένις Κέλλυ σε σκην. Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου στο Θέατρο του Νέου Κόσμου
(Παραστάσεις έως τις 8.01.2012)

 

Επίσης:
Από τις 18 Ιανουαρίου έως τις 5 Φεβρουαρίου,
Τετάρτη έως Κυριακή
Δημοτικό Θέατρο Καλαμαριάς Μελίνα Μερκούρη ,
Μεταμορφώσεως 7-9 & Αργυρουπόλεως
Πληροφορίες-κρατήσεις: 2310 458 591

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Φλάι» της Στέλλας Ζαφειροπούλου, σε σκηνοθεσία Πέπης Μοσχοβάκου – Η μύγα που μας μεταφορφώνει σε ανθρώπους

«Φλάι» της Στέλλας Ζαφειροπούλου, σε σκηνοθεσία Πέπης Μοσχοβάκου – Η μύγα που μας μεταφορφώνει σε ανθρώπους

«Φλάι» της Στέλλας Ζαφειροπούλου, σε σκηνοθεσία Πέπης Μοσχοβάκου, στο Θέατρο Όλβιο, με πρωταγωνίστρια τη Λίλη Τσεσματζόγλου.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Ο μονόλογος «Φλάι» της Στέλλας Ζαφειροπούλου ανέδειξε τη συγγραφέα πριν από εννέα χρόνια, παράλληλα ...

Ταξιδεύοντας νοερά σε εβδομήντα θεατρικά φεστιβάλ του κόσμου

Ταξιδεύοντας νοερά σε εβδομήντα θεατρικά φεστιβάλ του κόσμου

Μια απόπειρα χαρτογράφησης των σημαντικότερων θεατρικών φεστιβάλ του κόσμου, καθώς και προσδιορισμού των κοινών σταθερών που τα ορίζουν. Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από το Φεστιβάλ της Αβινιόν.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

...
«Η αισθηματική αγωγή» του Γκιστάβ Φλομπέρ, σε σκηνοθεσία Παντελή Φλατσούση – Όταν το ατομικό συμφέρον συγκρούεται με το συλλογικό καλό

«Η αισθηματική αγωγή» του Γκιστάβ Φλομπέρ, σε σκηνοθεσία Παντελή Φλατσούση – Όταν το ατομικό συμφέρον συγκρούεται με το συλλογικό καλό

Για την παράσταση «Η αισθηματική αγωγή», βασισμένη στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Γκιστάβ Φλομπέρ, σε σκηνοθεσία Παντελή Φλατσούση, στο Υποσκήνιο Β του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. © για την κεντρική φωτογραφία: akriviadis.gr

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Φραντς Κάφκα, ο δάσκαλος του Φίλιπ Ροθ

Φραντς Κάφκα, ο δάσκαλος του Φίλιπ Ροθ

Μια σύντομη και κατατοπιστική μελέτη για τη σημαντική επιρροή που άσκησε ο Φραντς Κάφκα (Franz Kafka) στον Φίλιπ Ροθ (Philip Roth). 

Γράφει ο Παναγιώτης Γούτας

Ο Φραν...

«Βίος και Πολιτεία»: Ο ποιητής και φιλόσοφος Νίκος Ερηνάκης έρχεται στο Υπόγειο

«Βίος και Πολιτεία»: Ο ποιητής και φιλόσοφος Νίκος Ερηνάκης έρχεται στο Υπόγειο

Στο 65ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων στο Βιβλιοπωλείο της Πολιτείας με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου και των ιδεών, o Κώστας Κατσουλάρης συνομιλεί με τον ποιητή και φιλόσοφο Νίκο Ερηνάκη. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά την Πέμπτη, 6 Φεβρουαρίου, στις 7.00μμ.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τιμητική εκδήλωση για τον Κώστα Κρυστάλλη με αφορμή τα «Άπαντά» του – Υπό την αιγίδα της Εταιρείας Συγγραφέων

Τιμητική εκδήλωση για τον Κώστα Κρυστάλλη με αφορμή τα «Άπαντά» του – Υπό την αιγίδα της Εταιρείας Συγγραφέων

Τιμητική εκδήλωση για τον Κώστα Κρυστάλλη στην Αίθουσα τελετών της Πανηπειρωτικής Συνομοσπονδίας Ελλάδας υπό την αιγίδα της Εταιρείας Συγγραφέων και της Πανηπειρωτικής Συνομοσπονδίας Ελλάδας. Αφορμή, η κυκλοφορία του τόμου «Κώστας Κρυστάλλης: Άπαντα - Ένας πρόωρα επαναστατημένος» (εκδ. Κ. & Μ. Σταμούλη).&nb...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων του Λάζαρου Αλεξάκη «Mind the gap», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 5 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Είχε φτάσει σε μικρή απόσταση από τη βιτρίνα, και το νυχτεριν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

Έξι ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Ιωλκός  – Τρεις δημιουργοί καταθέτουν νέο έργο και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά

Έξι ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Ιωλκός  – Τρεις δημιουργοί καταθέτουν νέο έργο και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά

Έξι ποιητικές συλλογές που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Ιωλκός. Τρεις δημιουργοί καταθέτουν τα νέα τους έργα και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά.

Επιμέλεια: Book Press

Δημήτρης Βασιλάκης,  ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ