Δύο δυνατοί μονόλογοι: Η «Τουρκομερίτισσα» του Δημήτρη Καρατζιά και «Η Ιοκάστη Γιουξουάν στη χώρα της κλιμακτηρίου» της Κικής Μαυρίδου (κριτική)

Έχουν γράψει ιστορία κάποιοι μονόλογοι Ελλήνων συγγραφέων, όπως το «Μαράν Αθά» του Θωμά Ψύρρα, η «Ιθάκη» του Δημήτρη Δημητριάδη, το «Φαγητό», ο «Κλόουν» και το «Κλεφτό φιλί» της Μαρίας Λαϊνά, η «Ιουλιέτα» του Άκη Δήμου, το «Συναξάρι του Ανδρέα Κορδοπάτη» του Θανάση Βαλτινού, το «Γράμμα στον Ορέστη» και το «Αυτός, ο Άλλος και το παντελόνι του» του Ιάκωβου Καμπανέλλη, ο «Δολοφόνος και τα κοράκια» του Μάριου Ποντίκα, η «Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου, η «Πολιορκία» του Σεβαστάκη, η «Εμμονή» του Σκούρτη, το «Με την ψυχή στο στόμα» του Μισέλ Φάις.

Κάποιοι εξαιρετικοί μονόλογοι των Στάϊκου, Μανιώτη, Σερέφα, Κούνδουρου, Παπαχρήστου, Μέντη, Σολδάτου, Πέγκα, Πολενάκη και άλλων, αλλά και τωρινά νεοελληνικά έργα, που εκκινούν από την ομφαλοσκόπηση και στήνουν ένα ολόκληρο σύμπαν επί σκηνής με έναν και μόνο άνδρα ηθοποιό: το «Εγώ, ο Μάρκος Βαμβακάρης» του Θανάση Παπαγεωργίου, το «Μπουφάν της Χάρλεϊ», το «Τσιτάχ, η ερημιά του τερματοφύλακα» και ο «Μάκης» του Βασίλη Κατσικονούρη, ο «Μακρυγιάννης» του Θανάση Σκρουμπέλου, οι «Στρακαστρούκες» του Δημήτρη Σαμόλη, κοκ.

Μονόλογοι γυναικών 

Όμως οι μονόλογοι που γνωρίζουν τρομερή δόξα είναι οι γυναικείοι μονόλογοι/μαρτυρίες που λειτουργούν στην κατεύθυνση ανάπλασης ενός μυθικού συμβόλου, όπως το «Ολυμπιάδα ή Ζει ο Βασιλιάς Αλέξανδρος;» της Κάτιας Σπερελάκη και το «Φαίδρας Άτοπος» της Δήμητρας Μήττα, ή ανατρέπουν με εμβληματικό τρόπο ειθισμένα σχήματα και στερεοτυπικές συλλήψεις για ιστορικές γυναικείες μορφές βγάζοντάς τες από τη σκιά ή αποκαθιστώντας το ηθικό τους προφίλ.

Όπως το «Για την Ελένη» του Μάνου Καρατζογιάννη, η «Χαρίκλεια Καβάφη» του Κοραή Δαμάτη, η «Κραυγή» της Έφης Βενιανάκη, το «Αθηνάς Παναγούλη, Επιτάφιος» του Γιάννη Σολδάτου, το «Σωτηρία με λένε» της Σοφίας Αδαμίδου, η «Αγγέλα Παπάζογλου» του Γ. Παπάζογλου, ο «Ένατος γάμος» της Λείας Βιτάλη, η «Αγγέλικα Νίκλη Σολωμού η Διάφανη» του Περικλή Μοσχολιδάκη και το «Άκου καθώς περνάει» της Μαρίας Μαραγκουδάκη.

Επίσης, το «Αντίδωρο» της Σοφίας Σαββίδου, η «Επέτειος» του Ανδρέα Αριστοτέλους, το «Εύθραυστον» της Αγγελικής Τσαμπάζη, η «Ευτυχία Πρίντζου» του Βασίλη Κονταξή, η «Ζηνοβία η θεατρίνα» της Άντας Χρηστίδου, η «Καθαρίστρια» του Αντώνη Τσιπιανίτη, η «Κούνια» του Γιώργου Χριστοδούλου, το «Βασιλική Τριανταφύλλου: Αχ, Γιάννη μ’!» του Γιώργου Μεσολογγίτη, το «Μπορντέλο της μαμάς Ρόζας» του Κώστα Παπαπέτρου, η «Καραϊσκάκαινα, ο θρύλος» της Σοφίας Καψούρου, η «Μάνα αυτουνού» της Κικής Μαυρίδου κοκ.

«Η Τουρκομερίτισσα», του Δημήτρη Καρατζιά
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καρατζιάς 
Ερμηνεύουν: Λένα Ουζουνίδου, Δημήτρης Καρατζιάς 
⌖ Θέατρο: Εν Αθήναις

Το έργο του Δημήτρη Καρατζιά «Η Τουρκομερίτισσα» διακρίθηκε από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών και από τον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Πεζογραφίας του περιοδικού “ΚΕΦΑΛΟΣ” το 2023.

Αφόρμηση για τη συγγραφή αυτής της μαρτυρίας είναι η ζωή της μεγάλης ρεμπέτισσας Μαρίκας Νίνου (Ευαγγελίας Αταμιάν), όπως εκτυλίσσεται από τη μικρασιατική καταστροφή έως και το 35ο έτος της ηλικίας της, όταν πέθανε από καρκίνο.

Από την Κοκκινιά έως τον Τσιτσάνη

Παιδική ηλικία στην Κοκκινιά, πρώτες τραγουδιστικές ανησυχίες, πρώτος γάμος, παιδί και διαζύγιο, έρωτας με τον ακροβάτη Νίνο και αλλαγή του επιθέτου, μεγάλος και αδιέξοδος έρωτας με τον Τσιτσάνη: αυτή είναι η γκάμα των βιογραφικών λεπτομερειών που εκμυστηρεύεται με αξιοθαύμαστη ευαισθησία και χιούμορ η Λένα Ουζουνίδου, υπογραμμίζοντας το ψυχικό πορτραίτο της ηρωίδας, πέραν της ρεαλιστικής της απεικόνισης.

Το σκηνικό της Κικής Μαυρίδου και τα κοστούμια του Μιχάλη Σδούγκου, η μουσική του Μάνου Αντωνιάδη και οι φωτισμοί της Χριστίνας Φυλακτοπούλου συμβάλλουν στο ποιητικό κλίμα.

Το σκηνικό της Κικής Μαυρίδου και τα κοστούμια του Μιχάλη Σδούγκου, η μουσική του Μάνου Αντωνιάδη και οι φωτισμοί της Χριστίνας Φυλακτοπούλου συμβάλλουν στο ποιητικό κλίμα, επιτρέποντας το πέρασμα από το απλό ηθογράφημα σε μια νοσταλγική επισκόπηση της νεοελληνικής λαϊκής μουσικής σκηνής στα χρόνια του Μεσοπολέμου και μέχρι το τέλος του Β’ Παγκόσμιου.

Η ταβέρνα του «Τζίμη του Χοντρού»

Σκηνικό του έργου η ταβέρνα του «Τζίμη του Χοντρού», ένα ιστορικό στέκι με αρχοντορεμπέτικα και λαϊκά που εμπλέκει και τον δεύτερο αφηγητή στην παράσταση, τον Τζίμη Μάρκου (τον υποδύεται θαυμάσια ο ίδιος ο Δημήτρης Καρατζιάς, που είναι παράλληλα και σκηνοθέτης της παράστασης). Το δεύτερο αυτό πρόσωπο απευθύνεται μετωπικά στο κοινό, σχολιάζοντας τον μονόλογο της Μαρίκας Νίνου και συμπληρώνοντας λεπτομέρειες και μικρές δράσεις αντλημένες από το ιστορικό περιβάλλον και τα μείζονα γεγονότα της εποχής.

Η Λένα Ουζουνίδου ερμηνεύει γνωστά κομμάτια a capella και συχνά οι στίχοι των τραγουδιών επισχολιάζουν ή συμπληρώνουν την αφήγηση, υπογραμμίζουν ή ειρωνεύονται.

Η συνύπαρξή τους επί σκηνής τούς τοποθετεί μια στροφή πριν από τον διάλογο, υπονομεύοντας τη διαλογική συνθήκη, με αποτέλεσμα μια σκηνική ψευδαίσθηση συνεχούς παρουσίας του αφηγητή επί σκηνής ενώ το «υπό αφήγησιν» πρόσωπο ζωντανεύει κι αυτό κανονικά: δύο παράλληλοι μονόλογοι, δηλαδή.

Η Λένα Ουζουνίδου ερμηνεύει γνωστά κομμάτια a capella και συχνά οι στίχοι των τραγουδιών επισχολιάζουν ή συμπληρώνουν την αφήγηση, υπογραμμίζουν ή ειρωνεύονται, πάντως λειτουργούν παραπληρωματικά προς αυτήν. Κυρίαρχο συναίσθημα η νοσταλγία για εποχές έμπνευσης και πηγαίου λαϊκού στίχου, έντονος αφηγηματικός ρυθμός συνεπής προς τη συνύπαρξη δύο προσώπων επί σκηνής που αραιά και πού συνδέονται δραματουργικά, ευθύστοχα σχόλια για την πολιτική κατάσταση της εποχής, σωστή κινησιολογία και καλή τοποθέτηση στη δύσκολα διαχειρίσιμη σκηνή του «Εν Αθήναις».

«Η Ιοκάστη Γιουξουάν στη χώρα της κλιμακτηρίου», της Κικής Μαυρίδου
Σκηνοθεσία: Βάνα Πεφάνη
Ερμηνεύει: Άντρια Ράπτη
⌖ Θέατρο: Vault

Οφείλει κανείς να ομολογήσει ότι οι μονόλογοι που βλέπουμε είναι κατά κανόνα καλογραμμένοι, με χιούμορ και ευαισθησία, ενώ δίνουν άπλετο δραματουργικό χώρο διευρύνοντας τα όρια του κειμένου και συνάπτοντας άμεση σχέση προς το κοινό. Ο μονόλογος μιας γυναίκας αποσκοπεί κυρίως στο να αποδομήσει το κοινωνικό, θεσμικό οικοδόμημα που την «αποσωματοποιεί» ή την καταπιέζει.

Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την «Ιοκάστη Γιουξουάν στη χώρα της κλιμακτηρίου» της Κικής Μαυρίδου, ένα πικρόγλυκο κείμενο που ερμηνεύει με μοναδικό τρόπο στον Πολυχώρο Vault η Άντρια Ράπτη.

Το ζήτημα της εμμηνόπαυσης

Είναι ένας αναστοχασμός πάνω στο λεπτό ζήτημα της εμμηνόπαυσης, που κατά γενική αντίληψη συνδέεται με την κλιμακτήριο και το τέλος της γυναικείας γονιμότητας, ειδωμένο από την οπτική γωνία της νευρωτικής ηρωίδας, που σταδιακά απενοχοποιείται και υιοθετεί ματιά κριτική απέναντι στην κυριαρχική μητρική φιγούρα και ειρωνική αποστασιοποίηση από τον άλλοτε «αθώο» εαυτό της.

Η κακοζωϊσμένη persona της γυναίκας αυτής έχει μάθει να υπομένει την εκμετάλλευση των άλλων λέγοντας διαρκώς «δεν είμαι τέτοιος άνθρωπος», έως ότου στα πενήντα συνειδητοποιεί ότι η μάνα της ύψωνε σε όλη της τη ζωή ένα έδρανο κριτικής και καταδίκης απέναντί της, αναπαράγοντας τα ανδρικά στερεότυπα.

Η συγγραφέας Κική Μαυρίδου είναι ειλικρινής, υπερασπιζόμενη την αυτοδιαχείριση στη ζωή των γυναικών και επισημαίνοντας ότι τα εμπόδια δεν προέρχονται μόνο από τον κόσμο των ανδρών, αλλά και από το ίδιο τους το φύλο.

Η συγγραφέας Κική Μαυρίδου είναι ειλικρινής, υπερασπιζόμενη την αυτοδιαχείριση στη ζωή των γυναικών και επισημαίνοντας ότι τα εμπόδια δεν προέρχονται μόνο από τον κόσμο των ανδρών, αλλά και από το ίδιο τους το φύλο, ενσαρκωμένο στο πρόσωπο της χειριστικής μητέρας, που επαναλαμβάνει και διαιωνίζει όσα κλισέ στερούν από τη γυναίκα το δικαίωμα της επιλογής: το κλισέ της «καθώς πρέπει» κόρης και συζύγου, το κλισέ της γυναίκας ως ερωτικού αντικειμένου και ως σκεύους ηδονής, που με τη σειρά του συνδέεται με το κλισέ της αιώνιας νεότητας, της πολλαπλής δυνατότητας μητρότητας και τεκνοποιίας, που με τη σειρά του συνδέεται με τον φόβο της γήρανσης, της φθοράς, και της εγκατάλειψης, και ούτω καθεξής.

Eπικοινωνία

Η σκηνοθέτις Βάνα Πεφάνη επικοινωνεί με τη συγγραφέα και την ηθοποιό της σε μιαν αγαστή συνεργασία, που εναρμονίζεται με την έως σήμερα θεατρική της αναζήτηση και με τη θεματική της πληγωμένης γυναικείας υπόστασης, όπως αυτή αρθρώνεται μέσα από τις ατραπούς της οικογενειακής κακοποίησης, των αδιέξοδων αγχολυτικών υποκαταστάτων, των απογυμνωμένων ανδρικών προθέσεων, του σαρκασμού των επαναλαμβανόμενων, συγκεκαλυμμένων σεξιστικών μηχανισμών.

Επιπλέον στοιχεία που ενισχύουν τη συγκίνηση και υπερβαίνουν τη στατικότητα στη δραματουργία είναι τα αναπαλαιωμένα σκηνικά και τα συσσωρευμένα, διαρκώς αποσυρόμενα κοστούμια της Άννας Κουρουπού.

Θραυσματική αφήγηση, μοντάζ βασισμένο στη συνειδησιακή ροή και όχι απαραίτητα στην αντικειμενική εκδοχή της χρονικότητας, ερμηνεία που απευθύνεται ευθέως στο συναίσθημα.

Επιπλέον στοιχεία που ενισχύουν τη συγκίνηση και υπερβαίνουν τη στατικότητα στη δραματουργία είναι τα αναπαλαιωμένα σκηνικά και τα συσσωρευμένα, διαρκώς αποσυρόμενα κοστούμια της Άννας Κουρουπού, οι αιφνίδιες αλλαγές φωτισμού της Βάνας Πεφάνη και η μουσική του Μάνου Αντωνιάδη, που συνθέτουν μια πληρέστατη παράσταση, άρτια σε συμβολισμούς, πλούσια σε ευρήματα και ειλικρινή ως προς τις προθέσεις.

^＊ Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Το νέο του μυθιστόρημα «Αλλοτεκοίτη – Εκεί που χάθηκε η βλάστηση» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κριτική.