
Το «2071» του Ντάνκαν ΜακΜίλλαν [Duncan Macmillan] παρουσιάζεται στο θέατρο Σταθμός σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη. Φωτογραφίες: © Σπύρος Περδίου.
Γράφει ο Νίκος Ξένιος
Το 2071, η σημαντική διάλεξη του κλιματολόγου Κρις Ράπλεϊ δραματοποιημένη από τον συγγραφέα Ντάνκαν ΜακΜίλλαν, πρωτοπαρουσιάστηκε το 2014 στο Royal Court Theatre του Λονδίνου από την Κάτι Μίτσελ, με τον ίδιο τον Ράπλεϊ επί σκηνής. Φέτος το σκηνοθετεί ο Μάνος Καρατζογιάννης στο θέατρο «Σταθμός», για τρεις βραδιές, με τον Αντώνη Μυριαγκό στον πρωταγωνιστικό ρόλο, στα πλαίσια του θεσμού «Όλη η Ελλάδα είναι ένας Πολιτισμός» που διοργανώνει το Υπουργείο Πολιτισμού σε συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή.
Η σκηνοθετική προσέγγιση του Μάνου Καρατζογιάννη είναι απόλυτα χρονομετρημένη, αφαιρετική, κομψή, χωρίς δραστικές παρεμβάσεις, ενώ σκόπιμα υπογραμμίζει το κοινωνικό-ηθικό μήνυμα του κειμένου.
Ο Goran Gagic συνοδεύει με βίντεο, ενώ ο μουσικός Τηλέμαχος Μούσας ερμηνεύει το δικό του μέρος με αιθερόφωνο επί σκηνής, συνοδεύοντας δημιουργικά τον μονόλογο του χαρακτήρα-επιστήμονα: η χρήση του αιθερόφωνου συνιστά σαφή υπαινιγμό για τον ατμοσφαιρικό αέρα που αναπνέουμε. Ο Αντώνης Μυριαγκός διακρίνεται για τη γοητευτική του παρουσία, για τη θαυμάσια εκφορά του λόγου και για τον μαγνητισμό που ασκεί στο κοινό. Η σκηνοθετική προσέγγιση του Μάνου Καρατζογιάννη είναι απόλυτα χρονομετρημένη, αφαιρετική, κομψή, χωρίς δραστικές παρεμβάσεις, ενώ σκόπιμα υπογραμμίζει το κοινωνικό-ηθικό μήνυμα του κειμένου.
«Είμαστε οι πρώτοι άνθρωποι που αναπνέουμε αυτό το επίπεδο διοξειδίου του άνθρακα»
Στο αρχικό κείμενο ο Ράπλεϊ εκφράζει τις επιφυλάξεις του για το κατά πόσον είναι αναστρέψιμο το φαινόμενο της υπερθέρμανσης του πλανήτη, αφήνοντας μια μικρή ακτίδα φως μέσω της αναφοράς του στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ξεκινά λέγοντας πως, ως αγόρι, γοητεύτηκε από χάρτες της Ανταρκτικής που απεικονίζουν «περιοχές άγνωστες στον άνθρωπο», κατόπιν προβαίνει σε μια σύντομη γεωφυσική έρευνα του πλανήτη μας και καταλήγει αναφερόμενος στην εξάρτηση της ανθρωπότητας από τα ορυκτά καύσιμα που δημιουργούν αέρια θερμοκηπίου. Η πιο σοκαριστική φράση του κειμένου είναι ότι «είμαστε οι πρώτοι άνθρωποι που αναπνέουμε αυτό το επίπεδο διοξειδίου του άνθρακα».
Καθηγητής Κλιματικής Επιστήμης στο UCL, πρώην επικεφαλής του British Antarctic Survey και πρώην διευθυντής του Μουσείου Επιστημών του Λονδίνου, ο Ράπλεϊ επισκέπτεται το τοπίο του παιδικού του ονείρου, τους πάγους της Ανταρκτικής, παρουσιάζοντας την υποχώρηση των παγετώνων, την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και τη διακοπή του κύκλου του διοξειδίου του άνθρακα. Με ξεκάθαρη και ιδιαίτερα αυστηρή αφήγηση αντιπαρέρχεται την Επιστήμη, περιορίζοντάς την σε ρόλο ενημερωτικό, ενώ υπερτονίζει την προσωπική ευθύνη καθενός από εμάς για το μέλλον που μάς επιφυλάσσει η κλιματική κρίση. Είναι μια προσωπική κατάθεση, όπου ως κοινωνικός-πλέον- επιστήμονας εκφράζει την ανησυχία του για το μέλλον που επιφυλάσσει η ανθρωπότητα στα παιδιά της (εμβληματικά, το 2071 είναι το έτος κατά το οποίο η εγγονή του θα γίνει 67 ετών, όπως ο ίδιος).
[...] το κείμενο αυτό στηλιτεύει την απαράδεκτη τακτική του εύκολου πλουτισμού, την παγκοσμιοποίηση και την παράγωγη κοινωνική ανισότητα, μεταθέτοντας τον προβληματισμό σε επίπεδο οντολογικής αναζήτησης και ανάληψης ευθυνών εκ μέρους κάθε πολιτισμένου ανθρώπου.
Το κείμενο αυτό μπορεί να επιστρατεύει ένα σωρό επιστημονικούς όρους, κατά βάσιν όμως υιοθετεί μια συναισθηματική προσέγγιση: μιλά για τον αέρα που εισέπνευσαν οι άνθρωποι από την πρώτη τους εμφάνιση πάνω στον πλανήτη και τον συγκρίνει με τον αέρα που έχει ανεπίτρεπτα επιβαρυνθεί από το διοξείδιο του άνθρακα σε μιαν εποχή που, ούτε λίγο ούτε πολύ, έχει χαρακτηρισθεί ως «Ανθρωπόκαινο». Εμμέσως πλην σαφώς, το κείμενο αυτό στηλιτεύει την απαράδεκτη τακτική του εύκολου πλουτισμού, την παγκοσμιοποίηση και την παράγωγη κοινωνική ανισότητα, μεταθέτοντας τον προβληματισμό σε επίπεδο οντολογικής αναζήτησης και ανάληψης ευθυνών εκ μέρους κάθε πολιτισμένου ανθρώπου. Το πιο οξύ ερώτημα που θέτει είναι: «Ενδιαφερόμαστε για τους ανθρώπους των φτωχών χωρών;»
Πώς όμως, έως το 2050, θα μειωθούν οι εκπομπές αερίων κατά 50% ώστε να σταματήσει η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη στους δύο βαθμούς Κελσίου; Πώς θα επιτευχθεί κάτι τέτοιο στις συνθήκες του όψιμου καπιταλισμού, όταν προαπαιτείται η εγκατάλειψη του 75% των ορυκτών καυσίμων; Πώς θα εξασφαλιστεί ο προσωπικός αγώνας και η ατομική συμβολή σε ένα τόσο δυσεπίτευκτο στόχο, και μάλιστα τη στιγμή που ο άμετρος καταναλωτισμός του δυτικού ανθρώπου και ο υπερπληθυσμός στον Τρίτο Κόσμο έρχονται σε κατάφωρη αντίθεση με την οικολογική του ευαισθητοποίηση; Το κείμενο δεν αισιοδοξεί αβάσιμα, ούτε αφήνει την παραμικρή αμφιβολία ως προς το επείγον της κατάστασης. Καθιστά σαφές το ότι η επίτευξη αυτού του στόχου θα απαιτήσει τη μεγαλύτερη συλλογική δράση στην ιστορία.
Είναι μια από τις αρχές του μεταθεάτρου αυτό: να εμπλέκει βιωματικά το κοινό, χωρίς απαραίτητα να επιστρατεύει εποπτικά μέσα, αλλά με γνώμονα τη δημιουργική του φαντασία.
Το εκπληκτικό αυτό κείμενο/τύπου διάλεξης καλύπτει το τεράστιο κενό κατανόησης του κοινού με μια σειρά από ευσύνοπτους, εύκολα προσλήψιμους συλλογισμούς, και κυρίως με την επιστράτευση θεατρικών κινήσεων καθαρά συμβολικών: χαρακτηριστική είναι η στιγμή κατά την οποία ο ομιλητής «αφουγκράζεται» τον αέρα που εκλύεται από ένα απειροελάχιστο δείγμα πάγου που έχει αντληθεί από τα βάθη του ωκεανού και έχει μείνει σφραγισμένο για χιλιετίες ολόκληρες, μεταπλάθοντας τη σκηνική εμπειρία σε κοινή εμπειρία του ακροατηρίου. Είναι μια από τις αρχές του μεταθεάτρου αυτό: να εμπλέκει βιωματικά το κοινό, χωρίς απαραίτητα να επιστρατεύει εποπτικά μέσα, αλλά με γνώμονα τη δημιουργική του φαντασία. Και αυτό μένει από αυτήν την παράσταση, πέρα από μια βαθύτατη ανησυχία και ένα αυξημένο αίσθημα ευθύνης: το βίωμα του ανθρώπου που είναι σε θέση να «ακούσει» τα μηνύματα ενός πάσχοντος πλανήτη και να τα μετατρέψει σε κατεπείγουσα προσωπική του υπόθεση.
*Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Το νέο του μυθιστόρημα «Αλλοτεκοίτη – Εκεί που χάθηκε η βλάστηση» αναμένεται το φθινόπωρο από τις εκδόσεις Κριτική.
Συντελεστές
Κείμενο: Ντάνκαν ΜακΜίλλαν, Κρις Ράπλεϋ
Μετάφραση: Δημήτρης Κιούσης
Σκηνοθεσία: Μάνος Καρατζογιάννης
Μουσική: Τηλέμαχος Μούσας
Κοστούμι: Βασιλική Σύρμα