vremi kentriki

«Η ελευθερία στη Βρέμη» του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ –μια σύμπραξη του Θεάτρου Τέχνης Κάρολος Κουν με το ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης– παρουσιάζεται στο Θέατρο Τέχνης, Υπόγειο (Πεσμαζόγλου 5), σε σκηνοθεσία Νίκου Μαστοράκη. Φωτογραφίες © Γιώργος Αναστασάκης.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Ο Νίκος Μαστοράκης σκηνοθετεί στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης το κείμενο του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ «Ελευθερία στη Βρέμη», στη μετάφραση του Γιώργου Δεπάστα. Το έργο εντάσσεται στο γνωστό δραματουργικό ύφος του Φασμπίντερ, που κινείται ανάμεσα στο απόλυτα λευκό και το απόλυτα μαύρο και σοκάρει με τον ακραίο αντικομφορμισμό του. Η φράση του Ντελέζ «δεν θα μιλήσω ποτέ για την ελευθερία και την αλήθεια» μοιάζει δομική συνθήκη της παράστασης του κύριου Μαστοράκη, εφόσον ο συγγραφέας αρκείται στην αναπαράσταση της σχέσης θύτη και θύματος. Το έργο πρωτοανέβηκε στο Studio Ιλίσια το 1992, σε σκηνοθεσία Στέλιου Παυλίδη, με την Αμαλία Μουτούση στον κεντρικό ρόλο.

Η Γκέεσε Γκότφριντ ως χαρακτήρας είναι εμπνευσμένη από μιαν αληθινή δολοφόνο του 19ου αιώνα που εκτελέστηκε στη Βρέμη, εξιλαστήριο θύμα και σύμβολο για την υπόθεση της γυναικείας χειραφέτησης, πολύ πριν ο φεμινισμός σχηματοποιηθεί ως κίνημα. Οι σειραϊκοί φόνοι που επιτελεί η αντίστοιχη persona του Φασμπίντερ έχουν αμιγώς συμβολική διάσταση και συμπίπτουν με την κατάργηση αυτών των στερεοτύπων, όπως διαφαίνεται από τη φράση που επαναλαμβάνει η ηρωίδα κάθε φορά που δολοφονεί κάποιον.

Η Μαρία Κεχαγιόγλου, οδηγημένη από το έμπειρο χέρι του Νίκου Μαστοράκη, ερμηνεύει με διαφορετικoύς τρόπους αυτήν την επίκληση / προσευχή προς μια ιδιότυπη ατομική έννοια της δικαιοσύνης: με απελπισία την πρώτη φορά, με έκσταση τη δεύτερη, με αυτολύπηση την τρίτη, με χαιρεκακία την τέταρτη, με γαλήνη την πέμπτη, αλλάζοντας τον τόνο της φωνής της και σβήνοντας ένα ένα τα αναμμένα καντήλια της καθεστηκυίας αντίληψης – και της ζωής των οικείων της.

Η Μαρία Κεχαγιόγλου, οδηγημένη από το έμπειρο χέρι του Νίκου Μαστοράκη, ερμηνεύει με διαφορετικoύς τρόπους αυτήν την επίκληση / προσευχή προς μια ιδιότυπη ατομική έννοια της δικαιοσύνης.

Ανάμεσα στους φόνους, τα χορευτικά ιντερμέδια νεκρών με ζωντανούς δεν είναι παρά το σχόλιο του σκηνοθέτη πάνω στην κωμική διάσταση των ανθρωπίνων, και αυτό το βρίσκω ιδιαίτερα ερεθιστική σκηνοθετική ιδέα, παρά τις κακές κριτικές που απέσπασε. Η επαναληπτικότητα με την οποία παρίστανται οι φόνοι είναι γνώρισμα του ίδιου του κειμένου, το οποίο ο κύριος Μαστοράκης ερμήνευσε προσδίδοντάς του μεγαλύτερη ακόμη «κανονικότητα» από αυτήν που έχει: αυτό που κάποιοι κριτικοί χαρακτήρισαν «μονοδιάστατο» δεν είναι παρά το στοιχείο του προβλέψιμου και του αναμενόμενου που υπαγορεύει το κείμενο, και κακώς προσάπτεται στον σκηνοθέτη. Κατά πάσαν πιθανότητα η κριτική έχει εθιστεί στον να βλέπει εξτραβαγκάντσες επί σκηνής και αντιδρά με πλήξη απέναντι σε κάθε λιτή σκηνοθεσία.

Και η σκηνοθεσία του Μαστοράκη είναι όντως λιτή, με υπερτονισμό κάποιων κειμενικών στοιχείων, και την υπηρετούν επάξια τόσο ο Διαμαντής Καραναστάσης στον ρόλο του τυραννικού συζύγου, όσο και ο Γιωργής Τσαμπουράκης στον ρόλο του φαλλοκράτη εραστή, ο Άγης Εμμανουήλ στον ρόλο του άλλου εραστή και ο Χάρης Τσιτσάκης στον ρόλο του πατέρα. Αλλά οι γυναίκες κρατούν τα ηνία της παράστασης, με προεξάρχουσα τη Μαρία Κεχαγιόγλου και με υψηλού επιπέδου ερμηνείες της Καίτης Μανωλιδάκη ως μητέρας και της καρατερίστα Μαριάννας Δημητρίου ως αδιάκριτης γειτόνισσας. Κατά την άποψή μου η κυρία Κεχαγιόγλου όντως «σπάει» το αποστειρωμένο περίβλημα που κατασκεύασε για να στεγάσει την έκρηξή της ο σκηνοθέτης: η αντίστιξη που δημιουργεί η καλά συγκρατημένη ενέργειά της διαρρηγνύει θεαματικά το κέλυφος των κοινωνικών ρόλων τους οποίους θα αποποιηθεί έναν προς έναν, για να αποθεωθεί, στο τέλος, σε μια κίνηση αυτοχειρίας / αυτοακύρωσης που υποδηλώνεται με την απογύμνωση από κάθε ηρωική διάσταση.

Το επαναστατικό, αιρετικό του θέμα καθιερώνει αυτό το κείμενο ως κλασικό έργο μιας θεματικής που φάνταξε σοκαριστική όσο και ο Μάης του ’68, όμως για τα σημερινά δεδομένα είναι κοινότοπη, έχει απίστευτη επαναληπτικότητα δομής και απόλυτα προβλέψιμη έκβαση.

Η Γκέεσε απαιτεί να αγαπηθεί, να της χαριστούν οι ελευθερίες επιλογής και να χειραφετηθεί από τον κοινωνικό ρόλο του υποχειρίου και του σεξουαλικού αντικειμένου. Ο ηθικός πυρήνας της ακραίας επιλογής της Γκέεσε είναι –όπως και του προτύπου της– να θέσει κάθετα και αδιαπραγμάτευτα το αίτημα για αγάπη, σεβασμό, συντροφικότητα και άρση της δυναστικής θέσης των ανδρών, δηλαδή του ετεροκανονικού προτύπου που καταστρέφει τη ζωή κάθε γυναίκας. Ως εκ τούτου, το επαναστατικό, αιρετικό του θέμα καθιερώνει αυτό το κείμενο ως κλασικό έργο μιας θεματικής που φάνταξε σοκαριστική όσο και ο Μάης του ’68, όμως για τα σημερινά δεδομένα είναι κοινότοπη, έχει απίστευτη επαναληπτικότητα δομής και απόλυτα προβλέψιμη έκβαση.

vremi mesa

Ο Γιωργής Τσαμπουράκης και η Μαρία Κεχαγιόλγου.

Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι δεν πρόκειται για ένα κείμενο ισάξιο, αντίστοιχων έργων, φερειπείν, του Ζενέ ή του Κολτές. Είναι επίπεδο, στρατευμένο κατά εξώφθαλμο τρόπο, σχηματικό και ξεκάθαρα συνδεδεμένο με την κακοποίηση που υφίστανται οι ομοφυλόφιλοι και ο ίδιος ο Φασμπίντερ –ζήτημα που, υπό το δέμας μιας γυναίκας–ηρωίδας, στηλίτευσε στα έργα του κατ’ επανάληψιν.

Με αυτό δεν θέλω να ισχυριστώ ότι δεν παραμένει, για όλους μας, ο αγαπημένος Φασμπίντερ, το «κακό παιδί» της γερμανικής τέχνης. Αντιθέτως. Τα έργα του κρατούν τα σκήπτρα μιας πνευματικής βασάνου από την οποία περάσαμε όλοι οι κινηματογραφόφιλοι στα νιάτα μας και το παράδειγμά του καθόρισε την πνευματική μας πορεία σε μεγάλο βαθμό ακριβώς γιατί τα σύμβολά του ήταν εύκολα αποκρυπτογραφήσιμα και γιατί ο αμιγώς λαϊκός χαρακτήρας του κινηματογραφικού του ιδιολέκτου βρήκε μεγάλη απήχηση σε όλους τους αντικομφορμιστές διανοούμενους του δυτικού κόσμου. Αυτό που εισηγούμαι είναι πως η «Ελευθερία στη Βρέμη» είναι απλώς ένα έργο / μανιφέστο που αξίζει να ανεβαίνει στη σκηνή ώστε να παραγάγει το ποθητό επαναστατικό αποτέλεσμα.

Αντίθετα από την κριτική που έχει δεχθεί, κατ’ εμέ ο σκηνοθέτης κέρδισε απόλυτα την αναμέτρηση με το μέτριο κείμενο του Φασμπίντερ, πολλαπλασιάζοντας τις υποδηλώσεις του, αναβαθμίζοντας τη δυναμική του...

Υπό αυτήν τη συλλογιστική μπορώ να διακρίνω την πρωτοτυπία της προσέγγισης του κύριου Μαστοράκη: αντίθετα από την κριτική που έχει δεχθεί, κατ’ εμέ ο σκηνοθέτης κέρδισε απόλυτα την αναμέτρηση με το μέτριο κείμενο του Φασμπίντερ, πολλαπλασιάζοντας τις υποδηλώσεις του, αναβαθμίζοντας τη δυναμική του, κατανέμοντας τις εντάσεις με το σταγονόμετρο ώστε να διατηρήσει σε crescendo τη θερμοκρασία του και μετατρέποντάς το, μέσω ενός ιδιοφυούς χειρισμού, σε ενδιαφέρουσα πινακοθήκη χαρακτήρων και σε μανιφέστο φεμινισμού που άπτεται πολύ του σύγχρονου προβληματισμού.


Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Τα σπλάχνα» (εκδ. Κριτική). 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο αδελφός μου ο Αμαντέους» του Μηνά Βιντιάδη, σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (κριτική)

«Ο αδελφός μου ο Αμαντέους» του Μηνά Βιντιάδη, σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (κριτική)

Για την παράσταση «Ο αδελφός μου ο Αμαντέους» του Μηνά Βιντιάδη, σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, που παρουσιάζεται στη Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Φωτογραφίες: Γιώτα Εφραιμίδου.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

...
«Παρεξήγηση» του Καμύ, σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά, στο Θέατρο Τέχνης (κριτική)

«Παρεξήγηση» του Καμύ, σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά, στο Θέατρο Τέχνης (κριτική)

Η «Παρεξήγηση» του Αλμπέρ Καμύ παρουσιάζεται στο Θέατρο Τέχνης της οδού Φρυνίχου, σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά. Βιβλική παραβολή, αστείο ή εφιάλτης; [Φωτογραφίες: Ελευθερία Νικολαΐδου].

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

...

Onassis Future Now: Θέατρο του απόλυτου παρόντος στη Στέγη

Onassis Future Now: Θέατρο του απόλυτου παρόντος στη Στέγη

Τρία νέα πρωτότυπα έργα, που προκρίθηκαν μέσα από ετήσιο ανοιχτό κάλεσμα, κάνουν πρεμιέρα στη Στέγη από τις 23 Μαρτίου έως τις 9 Απριλίου 2023. Φωτογραφίες: Πηνελόπη Γερασίμου, Ανδρέας Σιμόπουλος. Στην κεντρική εικόνα, Call Me Sugar, της Χριστίνας Κυπραίου και του Μιχάλη Πητίδη.

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ο Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνει στις 27 Μαρτίου 2023 στο θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ στα Χανιά, ημερίδα με θέμα: Νοούμενα και υπονοούμενα στο θεατρικό έργο «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Λούλας Αναγνωστάκη από τον Σπύρο Στάβερη.

...
«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Οι εκδόσεις Ψυχογιός διοργανώνουν συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, με αφορμή το βιβλίο του Rodric Braithwaite «Μια Σύντομη Ιστορία της Ρωσίας», απόψε, Πέμπτη 23 Μαρτίου, στο βιβλιοπωλείο LIBER.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ