promitheas kentriki

Για την παράσταση του Νίκου Καραθάνου «Προμηθέας», βασισμένη στο κείμενο του Αισχύλου (μτφρ. Γιάννης Αστερής) και διασκευασμένη από τον ίδιο και τον Γιάννη Αστερή, η οποία θα παρουσιάζεται στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση μέχρι και τις 30 Οκτωβρίου.

Του Νίκου Ξένιου

Άνοιγμα της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση με τον άρτιο, καλοδουλεμένο, έτοιμο για διεθνή καριέρα «Προμηθέα» του Νίκου Καραθάνου. Ο Προμηθέας, το Κράτος, ο Ερμής, η Βία, η Ιώ, ο Ήφαιστος και ο Ωκεανός κινούνται ως χαρακτήρες μέσα σ’ ένα σπιτάκι με δίρριχτη στέγη και ελάχιστα τετραγωνικά, που θα μπορούσε να είναι μια τομή του Καύκασου. Στην αριστοτεχνική σκηνική κατασκευή της Εύας Μανιδάκη, που θραύεται και ανασχηματίζεται, κινείται και εξελίσσεται, κινούνται τα νεόκοπα δραματικά πρόσωπα του Νίκου Καραθάνου και του Γιάννη Αστερή. Οι νέοι ήρωες, όμως, εκφέρουν μια σύγχρονη εκδοχή του λόγου του Αισχύλου: αποτελούν το οικογενειακό περιβάλλον του Τιτάνα και μπαινοβγαίνουν στο Σπίτι/Βράχο του για να του συμπαρασταθούν στον αγώνα που διεξάγει μέσα στους αιώνες.

Η στέγη, το σπήλαιο, το πυρ: «μια σταύρωση στον Καύκασο»

Το θεωνύμιο «Προμηθέας» σημαίνει τον Νου που σκέφτεται προτού ενεργήσει (ο Προμηθέας είναι «θηλύνους», δηλαδή το αντίστροφο του αδελφού του Επιμηθέα) και ο δραματικός αυτός χαρακτήρας είναι το πολιτισμικό σύστοιχο της θεότητας που χαρίζει στους ανθρώπους το κλοπιμαίον πυρ: ο Προμηθέας δίνει στους ανθρώπους την πρώτη σπίθα του πυρός, «ανάβοντάς» τους την πολιτισμική δυνατότητα να περιγράφουν τα πράγματα με λέξεις, αντίθετα από τον Θεό της Παλαιάς Διαθήκης που επιφυλάσσει την έκτακτη αυτή ικανότητα μόνο για τον Εαυτό Του.

O φιλάνθρωπος θεός που έσωσε από το σκοτάδι και τον αφανισμό τους θνητούς ταυτόχρονα τους δίδαξε τη γεωργία, τους αριθμούς, τις ελπίδες, αλλά και τις ποιότητες των πραγμάτων: τα χρώματα, τους ήχους, τις οσμές, τα συναισθήματα, εξοργίζοντας τον εξουσιαστή Δία και προκαλώντας τη μήνιν και την αμείλικτη τιμωρία του.

Εκτός από αυτή τη διάσταση κοσμογονικής επανάστασης του μύθου, ο φιλάνθρωπος θεός που έσωσε από το σκοτάδι και τον αφανισμό τους θνητούς ταυτόχρονα τους δίδαξε τη γεωργία, τους αριθμούς, τις ελπίδες, αλλά και τις ποιότητες των πραγμάτων: τα χρώματα, τους ήχους, τις οσμές, τα συναισθήματα, εξοργίζοντας τον εξουσιαστή Δία και προκαλώντας τη μήνιν και την αμείλικτη τιμωρία του. Καταγραφές προϊστορικής, πανανθρώπινης μνήμης σε ένα σύνολο απαγορεύσεων, ταμπού και πόνων που συνοψίζουν τα διδάγματα της πείρας του είδους πάνω στον πλανήτη. Με τα λόγια του Νίκου Καραθάνου από τη συνομιλία του με την Αργυρώ Μποζώνη στη Lifo:

«Νιώθεις, όταν είσαι είκοσι πέντε εκατοστά, σαν να είσαι εκατό μέτρα και γιατί, όταν διασχίζεις δυο μέτρα, είναι σαν να διασχίζεις όλη την πλάση; Εκεί, λοιπόν, ανάμεσα στις φτέρνες του πατέρα σου, σε κάθε κίνηση, ο κόσμος γύρω σου βροντάει και αναστατώνεται η φύση και θέλεις να πάρεις τις λέξεις, να τις μεγαλώσεις, να τις πληθύνεις για να σου βροντήξουν».

promitheas 03

Το άγχος του Θεού για την απώλεια της Εξουσίας

Το κύριο μέλημα του κοσμοκράτορα Δία είναι να μην απολέσει την επίγεια εξουσία του. «Φορητός ουκ αν, ει πράσσοις καλώς»: κάθε προσπάθεια αντίδρασης πρέπει να παταχθεί. Υπό ένα ευρύτερο πρίσμα θεωρημένο, το προμηθεϊκό (όπως και το σισύφειο) μαρτύριο αφορά (ως αρχέτυπο, που είναι) το σύνολο της ανθρωπότητας, τα δε συστατικά του στοιχεία είναι τα κατηγορήματα της απτής, ευτελούς καθημερινότητας: ο νεροχύτης, το τραπέζι της κουζίνας, το μαξιλάρι, το ψυγείο με την κατάψυξή του, δυο τρεις καρέκλες κι ένα παράθυρο/χαραμάδα προς ένα σκοτεινό, απειλητικό εξωτερικό τοπίο. Ο ανθρώπινος πόνος προϋποθέτει την ενανθρώπιση του Θείου, και αυτή είναι μια βεβαιότητα που αντλείται από τον κλασικό παραλληλισμό του Καθηλωμένου Προμηθέα με τον Εσταυρωμένο Ιησού.

Ως μικρό παιδί, ο θεατής καλείται να ακούσει, ευθύς εξαρχής, το αφήγημα περί της Αρχικής Γνώσης: να μάθει, δηλαδή, με έναν διαφορετικό τρόπο, πως η αντιπαράθεση προς την Εξουσία έχει τεράστιο τίμημα, αλλά και πως αξίζει τον κόπο. Ο «τύπος των ήλων» για την υπαρξιακή βαρύτητα του τιτανικού μαρτυρίου –πέραν της πίστης που προϋποθέτει– είναι η πραγματικότητα του ατομικού μαρτυρίου καθενός ανάμεσά μας, σε μια διεργασία διπλής ανάκλασης και αποτύπωσης του ανθρώπινου πόνου σε λέξεις. Πιο συγκεκριμένα, οι ήχοι των αλυσίδων είναι η νατουραλιστική απόδοση του μαρτυρίου του Τιτάνα και του σαδισμού του Κράτους, κρυπτική ως ήχος μέσα από τον βράχο, που ταυτόχρονα είναι και απειλητικό Σπήλαιο όπου κρύβονται οι Τιτάνες του παραμυθιού, ή πηγή απ’ όπου αναβλύζουν οι μύθοι της ανθρωπότητας, «η ιστορία του παλιού κόσμου, τα μυστικά σήματα της φωτιάς και ο μυστικός δρόμος του κόσμου», όπως λέει ο κύριος Καραθάνος.

Η έξοχη μουσική δεν επενδύει απλώς την παράσταση, αντιθέτως την ενορχηστρώνει και την καθορίζει σε υψηλό βαθμό: χάλκινα πνευστά και μείξη ευτελών ήχων με κλασικότροπες και με ηλεκτρονικές συνθέσεις που αποδίδουν επική διάσταση στην Τιτανομαχία και στα πάθη του Προμηθέα και της Ιούς...

Το ηχητικό τοπίο των Άγγελου Τριανταφύλλου (μουσική) και Γιώργου Πούλιου (σχεδιασμός ήχου) αποδίδει αυτήν τη «σπηλαιώδη» διάσταση, με την ηχώ ή την αντήχηση των λέξεων. Τα crescendi της μουσικής στη σκηνή της προφητείας που δίνει ο Προμηθέας στην Ιώ το αποδεικνύουν και συνθέτουν μιαν από τις συγκινησιακά ισχυρότερες σκηνές της παράστασης. Ερμηνεύουν, επίσης, επί σκηνής οι Δημήτρης Γκόγκας (τρομπέτα), Γιάννης Γούναρης (κόρνο), Γιάννης Καΐκης (τρομπόνι), Ντίνος Τριανταφύλλου (τούμπα). Η έξοχη μουσική δεν επενδύει απλώς την παράσταση, αντιθέτως την ενορχηστρώνει και την καθορίζει σε υψηλό βαθμό: χάλκινα πνευστά και μείξη ευτελών ήχων με κλασικότροπες και με ηλεκτρονικές συνθέσεις που αποδίδουν επική διάσταση στην Τιτανομαχία και στα πάθη του Προμηθέα και της Ιούς, διάσταση πολύ μεγαλύτερη από αυτήν της καθημερινότητας.

Ένας ακόμη Προμηθέας ανάμεσά μας

Η μυθική πτυχή του ανθρώπινου βίου, καθ’ ομολογίαν του Νίκου Καραθάνου, ανιχνεύεται σε όλο της το μεγαλείο μέσα στις λεπτομέρειες της ζωής μας μέχρι να ενηλικιωθούμε: στους καυγάδες των γονιών που καταγράφονται ως άγριοι, τραυματικοί κρότοι στη συνείδηση του μικρού παιδιού (με σπασίματα πιάτων μιας παλαιάς κοπής, πατριαρχικής οικογένειας ανοίγει και κλείνει την παράσταση ο σκηνοθέτης), στους άδηλους αλλά οξείς βασανισμούς της επαναληπτικής καθήλωσης μέσα στους τέσσερις τοίχους ενός διαμερίσματος/φυλακής, στις καταγεγραμμένες μνήμες διαλόγων που αφορούν τις κανιβαλικές ενδοσυγγενικές σχέσεις και τη μικροκοινωνία της οικίας.

Ο Νίκος Καραθάνος πριν από τρια χρόνια «συναντήθηκε» με τον Προμηθέα σε μια παράσταση με τη σκηνοθεσία της Μάρθας Φριντζήλα. Τώρα, επιστρατεύοντας την εμπειρία εκείνη και τη βραχνή φωνή του, στέκεται επάξια στο ύψος του ρόλου που σχεδίασε για τον εαυτό του, με ειλικρινή στάση εκμυστήρευσης, εκθέτοντας την πιο ευαίσθητη πλευρά του επί σκηνής. Ο Γιάννης Κότσιφας ως Ήφαιστος αποδεικνύει τις ερμηνευτικές του δυνατότητες, ενώ ως Ωκεανός μεταμορφώνεται σε συγγενή Τιτάνα τύπου next door man που εναγκαλίζεται τον Προμηθέα μέσα σε ένα υγρό τοπίο δακρύων και πείθει για τη σαρκικότητά του. Η Γαλήνη Χατζηπασχάλη αποδίδει με χιούμορ το μαρτύριο της οιστρήλατης Ιούς, «προσγειώνοντας» κάπως το τιτάνειο νόημα του κειμένου σε μια πιο προσεγγίσιμη, απτή διάσταση. Επί σκηνής υποδύεται και τη Βία, μαζί με τον Χρήστο Λούλη ως Κράτος, που ενσαρκώνει την αμείλικτη, εκδικητική διάσταση της εξουσίας. Στο δεύτερο μέρος της παράστασης (ως Ερμής / φορέας του langage totalitaire), ο κύριος Λούλης εξισορροπεί τη βαρύτητα της σκηνικής του παρουσίας με εκείνη του κύριου Καραθάνου.

promitheas 02

Ένα κείμενο λειτουργικό: ελάχιστη απόκλιση από το πρωτότυπο

Θεωρώ πως το αποτέλεσμα θα ήταν συγκλονιστικό εάν γραφόταν ένα τελείως καινούργιο κείμενο, με εμβόλιμες φράσεις του Αισχύλου. Παρά το γεγονός όμως, ότι συνέβη το ακριβώς αντίθετο, πρέπει να παραδεχτώ πως το κείμενο των Καραθάνου/Αστερή είναι λειτουργικό. Εκτινασσόμενο μέσα από το πρωτότυπο του αισχύλειου Προμηθέα, επιφυλάσσει στον θεατή εκπλήξεις στα σημεία όπου η συναισθηματική φόρτιση είναι υψηλή. Με κάποια πετυχημένη αντιστοίχιση, μικρά πρόσθετα κείμενα που καταφανώς αποκλίνουν του αρχαιελληνικού πρωτοτύπου έρχονται να ενταχθούν στο συναισθηματικό «κλίμα» της παράστασης, και μάλιστα παράγοντας υψηλή συγκίνηση: απτά παραδείγματα είναι ο κατάλογος των ποταμών που θρηνούν την προσήλωση του Προμηθέα, καθώς και ο αποχαιρετιστήριος κατάλογος του Νίκου Καραθάνου προς προσφιλή πρόσωπα που ο «Προμηθέας»/καθένας ανάμεσά μας αποχωρίζεται – ένα είδος μνημοσύνου που περιλαμβάνει και την πρόσφατα εκλιπούσα ενδυματολόγο και συνεργάτιδά του Έλλη Παπαγεωργακοπούλου.

Εκτινασσόμενο μέσα από το πρωτότυπο του αισχύλειου Προμηθέα, επιφυλάσσει στον θεατή εκπλήξεις στα σημεία όπου η συναισθηματική φόρτιση είναι υψηλή.

Ο «Προμηθέας Δεσμώτης» είναι, μετά τους «Όρνιθες» του Αριστοφάνη, η δεύτερη μελέτη της δραματικής παρακαταθήκης της αρχαίας Ελλάδας από τον Νίκο Καραθάνο. Όπως, λοιπόν, οι «Όρνιθες» ταξίδεψαν στο St. Ann’s Warehouse (Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης) και αναδείχθηκαν στις πρώτες παραγωγές των Η.Π.Α. για το 2018, έτσι και η υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση επέτρεψε στον κύριο Καραθάνο μιαν επιτόπια έρευνα σε χώρες της Λατινικής Αμερικής (Βραζιλία, Αργεντινή, Χιλή), καθώς και την πολυέξοδη παραγωγή του «Προμηθέα», του οποίου το μέλλον προαλείφεται λαμπρό.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Τα σπλάχνα» (εκδ. Κριτική).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Rohtko», του Λούκας Τβαρκόφσκι, στη Στέγη (κριτική)

«Rohtko», του Λούκας Τβαρκόφσκι, στη Στέγη (κριτική)

Στην κεντρική σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση είδαμε τη μεγαλειώδη παράσταση «ROHTKO» του Πολωνού σκηνοθέτη Λούκα Τβαρκόφσκι [Lukasz Twarkowski], αποτέλεσμα συνεργασίας του με τον Κρίστιαν Λούπα.

Γράφει ο Νϊκος Ξένιος

Ο Λούκας Τβαρκόφσκι σκηνοθέτησε τ...

«Ταρτούφος» του Μολιέρου, σε σκηνοθεσία Γιάννη Νταλιάνη, στο θέατρο Σταθμός (κριτική)

«Ταρτούφος» του Μολιέρου, σε σκηνοθεσία Γιάννη Νταλιάνη, στο θέατρο Σταθμός (κριτική)

Η παράσταση «Ταρτούφος» του Μολιέρου παρουσιάζεται στο θέατρο «Σταθμός», σε σκηνοθεσία Γιάννη Νταλιάνη. Φωτογραφίες: © Πάτροκλος Σκαφίδας

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Στο θέατρο «Σταθμός» είδαμε τον «Ταρτούφο» (Tartuffe, ...

«Και εφύτευσεν ο Θεός παράδεισον» της Βαλέριας Δημητριάδου, από τους C. for Circus, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

«Και εφύτευσεν ο Θεός παράδεισον» της Βαλέριας Δημητριάδου, από τους C. for Circus, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

Η παράσταση «Και εφύτευσεν ο Θεός παράδεισον» της Βαλέριας Δημητριάδου παρουσιάζεται στο Σύχρονο Θέατρο από τους C. for Circus. Φωτογραφίες: © Πάτροκλος Σκαφίδας.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Μετά από δεκαπέντε χρόνια κο...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Βίος και Πολιτεία» – μια νέα εκπομπή για τους ανθρώπους του βιβλίου απευθείας από το «υπόγειο» της Πολιτείας

«Βίος και Πολιτεία» – μια νέα εκπομπή για τους ανθρώπους του βιβλίου απευθείας από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Το πρώτο επεισόδιο της εκπομπής «Βίος και Πολιτεία» μεταδόθηκε ζωντανά την Παρασκευή και βρίσκεται ήδη στον «αέρα» του διαδικτύου. Μια πρωτοβουλία του μεγαλύτερου και πιο εν...

Λάνα Μπάστασιτς: «Στο βιβλίο μου, η Βοσνία θυμίζει τη Χώρα των Θαυμάτων του Λιούις Κάρολ»

Λάνα Μπάστασιτς: «Στο βιβλίο μου, η Βοσνία θυμίζει τη Χώρα των Θαυμάτων του Λιούις Κάρολ»

Σε συνέντευξή της στο American Booksellers Association, η Βόσνια συγγραφέας Lana Bastašić μίλησε για το βιβλίο της «Πιάσε το λαγό», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση Ισμήνης Ραντούλοβιτς.

Επιμέλεια: Book Press

...
Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Λογοτεχνία, έμφυλες ταυτότητες, πατριαρχία, φεμινιστικό κίνημα, γυναικεία γραφή. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ*, Λύο Καλοβυρνάς φωτίζουν όψεις ενός ζητήματος που μας αφορά περισσότερο απ΄ όσο ίσως πιστεύουμε, ενώ ακολουθεί επιλογή βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας από τις πρόσφατες ...

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ