Για μια web εκδοχή της τέχνης

Στην αρχή της πανδημίας, τα κοινωνικά δίκτυα διεθνώς μετέδιδαν την περίπτωση εκείνου του αυτοσχεδιασμού με βιολί που ένας καλλιτέχνης έκανε στην οροφή του σπιτιού του, στην Ιταλία. Ακολούθησε ο Yo-Yo Ma, που ερμήνευσε σε σόλο τη Σουίτα για τσέλο του Μπαχ. Για μήνες μετά οι πόλεις ερήμωσαν, οι δρόμοι άδειασαν, ενώ σε γκράφιτι βλέπαμε τη «Σούπερ Νοσοκόμα» (Super Nurse), τον ιό να αναπαριστά τον 45ο Προέδρο των ΗΠΑ, έναν ιό σαν σφαίρα καταδίκου στο πόδι μας, τον «Θείο Σαμ» (Uncle Sam) να μας συμβουλεύει να καθίσουμε στο σπίτι μας και να σταματήσουμε να ψωνίζουμε, τον Ιησού πάνω από το Ρίο ντε Τζανέιρο να φορά ιατρική ρόμπα. Είδαμε χριστουγεννιάτικους φωτισμούς και χορευτές με μάσκες έξω από τον ναό του Σάντλμπακ στο Λέικ Φόρεστ της Καλιφόρνιας. Τη φιλαρμονική ορχήστρα του Χαλανδρίου να περιφέρεται σε ένα ανοιχτό λεωφορείο παίζοντας χριστουγεννιάτικα κάλαντα στους δρόμους της Αθήνας.

Η Τέχνη, στις πιο καθημερινές της εκφάνσεις, απεικονίζει τον κορωνοϊό. Αλλάζει άρδην η σημειολογία του καλλιτεχνικού «προϊόντος», ενώ η τεχνολογία, η μαγνητοσκόπηση των παραστάσεων, η ερμηνεία του ενός καλλιτέχνη στον άδειο χώρο χωρίς το feedback του κοινού, όλα συνδυάζονται με το σιωπηρό πένθος των δημιουργών αλλά και με την εφευρετικότητά τους. Αυστηρά πρωτόκολλα για υποχρεωτική χρήση μάσκας και τελείως πρωτόγνωρες ποσοστώσεις στην πληρότητα των αιθουσών πλήττουν τα μικρά θέατρα και τα μουσικά σχήματα, ενώ τα σχολεία για καιρό συνέχισαν να λειτουργούν κανονικά και τα εμπορικά καταστήματα είχαν, σπασμωδικά έστω, ευκαιρίες να ανακάμψουν και να αναπληρώσουν τα χαμένα. Ακόμη και ο κινηματογράφος και η τηλεόραση δεν είχαν τόσο αυστηρά μέτρα να τηρήσουν όσο τα θέατρα: ίσως μόνον ένα τακτικό τεστ κορωνοϊού.

Αλλάζει άρδην η σημειολογία του καλλιτεχνικού «προϊόντος», ενώ η τεχνολογία, η μαγνητοσκόπηση των παραστάσεων, η ερμηνεία του ενός καλλιτέχνη στον άδειο χώρο χωρίς το feedback του κοινού, όλα συνδυάζονται με το σιωπηρό πένθος των δημιουργών αλλά και με την εφευρετικότητά τους.

Διεθνής νέα εποχή για τις παραστατικές τέχνες

Στις αναπαραστατικές τέχνες το «physical distancing» πρέπει να τηρείται, τόσο στη διάρκεια των προβών, όσο και στην τελική παράσταση, ενώ συναυλίες και μουσικές παραστάσεις ακολουθούν τη μοίρα του clubbing, των parties και μιας σειράς κοινωνικών εκδηλώσεων που εξαφανίστηκαν. Τα θέατρα του West End του Λονδίνου έμειναν κλειστά μέχρι την 1η Αυγούστου του 2020, ενώ όλες οι σκηνές του νεοϋορκέζικου Broadway παρέμειναν κλειστές μέχρι τις 3 Ιανουαρίου του 2021. Οι παραστάσεις του Old Vic έκλεισαν γρηγορότερα από το αναμενόμενο, ενώ όλες οι πρεμιέρες και τα ανοίγματα της νέας θεατρικής περιόδου ακυρώθηκαν. Το σαιξπηρικό Globe έκανε έκκληση για οικονομική στήριξη. Το Εθνικό Θέατρο της Αγγλίας στάθηκε πρωτοπόρο στη διαδικτυακή μετάδοση παραστάσεων μεγάλης βαρύτητας, όσο άντεξε και αυτό.

Πέρυσι όλες οι ομάδες χορού ακύρωσαν τις προγραμματισμένες τους παραστάσεις για την άνοιξη, και ανάμεσά τους το American Ballet Theatre, το New York City Ballet, το Εθνικό Μπαλέτο του Καναδά, το Μπαλέτο της Όπερας του Παρισιού. Το ίδιο συνέβη και με τις συμφωνικές ορχήστρες (π.χ. Παρισιού και Βοστώνης) και με τις μεγάλες παραγωγές λυρικού θεάτρου (μεταξύ άλλων, η Canadian Opera Company, η Metropolitan Opera, η Berlin State Opera, η English National Opera, το Cirque du Soleil και η Royal Opera). Το ίδιο και το φεστιβάλ Fringe του Εδιμβούργου, το Φεστιβάλ Τεχνών του Χονγκ Κονγκ και η Sydney Theatre Company.

Το θέατρο έχει, διεθνώς, σκληρή αντιμετώπιση. Ναι μεν, το ίδιο συμβαίνει και με τη μουσική και με τις οπτικές τέχνες, με τα μουσεία και τις βιβλιοπαρουσιάσεις, αλλά για το θέατρο τα πράγματα είναι μοιραία.

Το θέατρο έχει, διεθνώς, σκληρή αντιμετώπιση. Ναι μεν, το ίδιο συμβαίνει και με τη μουσική και με τις οπτικές τέχνες, με τα μουσεία και τις βιβλιοπαρουσιάσεις, αλλά για το θέατρο τα πράγματα είναι μοιραία: Οι θεατρικοί παραγωγοί, οι freelancers και οι ευκαιριακοί επενδυτές είναι αυτοί που θα διακινδυνεύσουν και θα ρισκάρουν ένα σεβαστό ποσό κάθε χρόνο σε κάθε παράσταση και θα περιμένουν τις τελευταίες είκοσι μέρες της σεζόν για να βγάλουν κάποιος κέρδος, το οποίο θα ξαναρίξουν στην επόμενη παραγωγή. Όλοι αυτοί βάζουν τα χρήματά τους μόνο σε short-term συνεργασίες, ενώ δεσμεύουν όλους τους εμπλεκόμενους στη θεατρική διαδικασία με αυστηρή τήρηση της προβλεπόμενης συμπεριφοράς στις επαφές τους με τους συναδέλφους τους. Η μόνη εναλλακτική που μένει στους θεατρικούς σκηνοθέτες και ηθοποιούς είναι η web παράσταση. Και αναγκάζονται και αυτοί να κάνουν τη στοιχειώδη τους δήλωση: «η web παράσταση επ’ουδενί επιδιώκει να υποκαταστήσει τη θεατρική πράξη: σε αυτήν τη web παράσταση θα πρωταγωνιστεί ο θεατρικός λόγος, χωρίς αυτό να την καθιστά θεατρική παράσταση». Το πολυκάμερο και μια καλή κινηματογράφηση αλλάζουν αναγκαστικά και τη σκηνοθετική προσέγγιση. Εκ των πραγμάτων.

Ψηφιακές πρεμιέρες στην Ελλάδα του κυβερνοχώρου

«Οι πυραμίδες» του Αντρέα Φλουράκη είναι η πρώτη ελληνική αμιγώς ψηφιακή παράσταση που ανεβαίνει στην πλατφόρμα «Θέατρο Τέχνης και στο σπίτι» μεταξύ 26 Δεκεμβρίου 2020 και 7 Ιανουαρίου 2021. Ο Αντρέας Φλουράκης έγραψε τo έργο την άνοιξη του 2020 και πριν την έναρξη των γυρισμάτων πραγματοποίησε ένα διαδικτυακό κύκλο συναντήσεων με τους ηθοποιούς πάνω στο κείμενό του, με βοηθό του την Τζίτζι Μιχαηλίδη. Το έργο προέκυψε από τη συνεργασία του με τον σκηνοθέτη Διαμαντή Καραναστάση. Στόχος της πετυχημένης αυτής απόπειρας ήταν να αναδειχθούν τα «άφθαρτα» εκείνα ζητήματα που πρέπει να διαφυλαχθούν τώρα, που η εποχή μάς έχει όλους μουδιάσει και αποσυντονίσει.

Ο Αντρέας Φλουράκης έγραψε τo έργο την άνοιξη του 2020 και πριν την έναρξη των γυρισμάτων πραγματοποίησε ένα διαδικτυακό κύκλο συναντήσεων με τους ηθοποιούς πάνω στο κείμενό του. Στόχος της πετυχημένης αυτής απόπειρας ήταν να αναδειχθούν τα «άφθαρτα» εκείνα ζητήματα που πρέπει να διαφυλαχθούν τώρα, που η εποχή μάς έχει όλους μουδιάσει και αποσυντονίσει.

Ο Δημήτρης Πασσάς είναι ο «απομονωμένος», αυτός που δεν έχει την παραμικρή διάθεση να επιστρέψει στην κανονικότητα, ακόμη και όταν η καραντίνα τελειώνει. Κατεβάζει ρολά, βάζει ωτοασπίδες και με τηλεφακό παρακολουθεί την κοπέλα του διαμερίσματος της απέναντι πολυκατοικίας. Αναπτύσσει με αυτήν μια μονόπλευρη, αυνανιστική σχέση. Η Ντάνη Γιαννακοπούλου είναι αυτή που εγκαταλείπει οριστικά το σπίτι της Αθήνας, όπου ο πατέρας της συνηθίζει να δειπνεί μαζί της κάθε βράδυ, όταν της συστήνει την καινούργια του σχέση, μια γυναίκα που πάσχει από νανισμό, και αναχωρεί αιφνίδια για την Πάτρα, όπου ξαναβρίσκει το σπίτι όπου μεγάλωσε η μητέρα της και όπου νιώθει ότι ανήκει. Ο Νίκος Χατζόπουλος είναι ένας διαζευγμένος στιχουργός που επιλέγει την οριστική δραπέτευση από τους ανθρώπους. Τον απασχολεί αποκλειστικά η εικόνα που έχει ο γιος του γι’ αυτόν. Τώρα γράφει μια συλλογή με τίτλο «Μοναδική ευτυχία».

Η υπέροχη Κωνσταντίνα Τάκαλου είναι η «ψεκασμένη», αυτή που αναρτά τα μηνύματα και τις σκέψεις της σε όλα τα σάιτ και αναζητά τα λάικ και τα emoticons, βέβαιη πως τον ιό covid θα τον ακολουθήσει ο ιός sovid και μετά άλλος ιός, και άλλος, και πάει λέγοντας. Ανάμεσα στις διηγήσεις της μεσολαβούν πλάνα πανοραμικά της θεατρικής σκηνής, σαν να πρόκειται για τον κοινόχρηστο χώρο πολυκατοικίας. Άραγε για όλα αυτά φταίνε οι Αμερικάνοι; Ποιο είναι το σενάριο συνωμοσίας που ισχύει; Η Φαίη Ξυλά είναι η «εναλλακτική», αυτή που ζει στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης, τρώει τάρτα φράουλα, παίρνει μεσημεριανό στην 7η λεωφόρο και τα απογεύματα χαζεύει τους ουρανοξύστες. Αναπολεί την ερωτική της σχέση με την Κάρεν, που της θυμίζει τον αδελφό της. Νοσταλγεί την Ελλάδα, αλλά κάθε φορά που επιστρέφει αισθάνεται πως δεν ανήκει εδώ. Ο Μιχάλης Σαράντης είναι μια αλληγορία: αυτός που έχει μεγαλώσει υιοθετημένος από δύο θηλυκές γάτες και ζει σαν γάτα, στα πάρκα, πίσω από τους σκουπιδοτενεκέδες και κάτω από τις γέφυρες, ενώ μιλά τη μητρική του γλώσσα, τη γλώσσα των γάτων και αδιαφορεί για κάθε ερωτική πρόκληση και για το σεξ.

Ο Μιχάλης Σαράντης είναι μια αλληγορία: αυτός που έχει μεγαλώσει υιοθετημένος από δύο θηλυκές γάτες και ζει σαν γάτα, στα πάρκα, πίσω από τους σκουπιδοτενεκέδες και κάτω από τις γέφυρες, ενώ μιλά τη μητρική του γλώσσα, τη γλώσσα των γάτων και αδιαφορεί για κάθε ερωτική πρόκληση και για το σεξ.

Η Ιωάννα Μαυρέα είναι η φαντασιόπληκτη, αυτή που ζει έντονα στα όνειρά της την επιτυχία και τον φαντασιακό έρωτα με έναν μελαψό άντρα, επαναλαμβάνοντας το όνειρο της γιαγιάς της. Ο άραβας εραστής των ονείρων της θα έρθει σε μεγάλη ηλικία και θα της κλείσει οριστικά το «τρίτο της μάτι». Ο Μανώλης Μαυροματάκης είναι ο εαυτός μας ως νεκρός, αυτός που σε όλη του τη ζωή φοβάται τον θάνατο και είναι κατά φαντασίαν ασθενής και υποχονδριακός. Ως νεκρός, πια, έχει βρει για χόμπι τη ζωή. Το μόνο που τον νοιάζει είναι να δει τι κάνει η γυναίκα του Μόνικα, που όσο ζούσε την περιφρονούσε. Όταν θα πεθάνει και η Μόνικα, είναι αυτός που θα παραιτηθεί οριστικά από τη συνύπαρξη μαζί της στην αιωνιότητα. Τέλος, η Λένα Κιτσοπούλου είναι η γυναίκα που μάταια προσπαθεί να ενηλικιωθεί συναισθηματικά, όταν τη βρίσκουν ο κορωνοϊός και η ανέχεια. Αυτή που απεχθάνεται τα ασύνδετα πλάνα των ταινιών της και φλερτάρει με τη βυζαντινή υμνολογία: «Τον Νυμφώνα σου βλέπω Σωτήρ μου κεκοσμημένον» ενώ βλέπει ταινίες του Χίτσκοκ, του Τζάρμους, του Γούντι Άλεν, των αδελφών Κοέν, του Ταρκόφσκι και της Σοφίας Κόπολα. Η τελευταία επιδίωξη μιας τέτοιας παραιτημένης και ανώριμης ύπαρξης θα είναι να κολλήσει τον κορωνοϊό και να βιώσει το τέλος της. Ο σκηνοθέτης κινείται μόνος του σε ένα πλάνο με ένα κινητό στο χέρι.

Το θέατρο από το ραδιόφωνο, διαδικτυακό και μη

Πέντε νέα ακουστικά έργα, βασισμένα σε ελληνικά αστυνομικά διηγήματα, γεμάτα δολοφονίες και ντετέκτιβς, ερωτικά πάθη και δολοπλοκίες, σε Radio Plays, όπου συμμετείχαν πάνω από 60 καλλιτέχνες: για όλα τα έργα γράφτηκαν πρωτότυπες τζαζ συνθέσεις από εξαιρετικούς μουσικούς που προσέδωσαν νουάρ ατμόσφαιρα μυστηρίου. Κάθε Τρίτη ένα καινούργιο ραδιοφωνικό έργο σε μορφή podcast κάνει πρεμιέρα στο greekfestival.gr και στα podcast της Lifo, όπου και παραμένει, με δωρεάν ακρόαση για όλους.

Πέντε νέα ακουστικά έργα, βασισμένα σε ελληνικά αστυνομικά διηγήματα, γεμάτα δολοφονίες και ντετέκτιβς, ερωτικά πάθη και δολοπλοκίες, σε Radio Plays, όπου συμμετείχαν πάνω από 60 καλλιτέχνες: για όλα τα έργα γράφτηκαν πρωτότυπες τζαζ συνθέσεις από εξαιρετικούς μουσικούς που προσέδωσαν νουάρ ατμόσφαιρα μυστηρίου.

Την Τρίτη 8 Δεκεμβρίου παρουσιάστηκαν Οι κορυδαλλοί της πλατείας Αμερικής του Φίλιππου Φιλίππου, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καταλειφού. Την Τρίτη 15 Δεκεμβρίου Ο ξένος της Αθηνάς Κακούρη, σε σκηνοθεσία Μαρίας Μαγκανάρη. Την Τρίτη 22 Δεκεμβρίου, το Καλωσόρισες στην κόλαση, γλυκιά μου του Βασίλη Δανέλλη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά. Την Τρίτη 29 Δεκεμβρίου η Ανθρώπινη συμπύκνωση της Αμάντας Μιχαλοπούλου, σε σκηνοθεσία Γιώργου Κουτλή. Και την Τρίτη 5 Ιανουαρίου Το μέλλον της ελληνικής αστυνομικής λογοτεχνίας του Νεοκλή Γαλανόπουλου, σε σκηνοθεσία Αργύρη Ξάφη.

Διαδικτυακή εκδοχή ενός θεάτρου που επιμένει

Στις 19 Δεκεμβρίου το Εθνικό Θέατρο παρουσίασε τη «Στέλλα με τα κόκκινα γάντια» του Ιάκωβου Καμπανέλλη, σε σκηνοθεσία Γιάννου Περλέγκα και χορογραφία Μαρκέλλας Μανωλιάδου, σε μία και μοναδική live stream μετάδοση. Η γραφή, η σκηνοθεσία, η κινηματογράφηση, όλα σε αυτήν την παραγωγή ώφειλαν να δημιουργηθούν με γνώμονα τον θεατή που παρακολουθούσε από το σπίτι. Δυστυχώς, και παρά τις εξαιρετικές ερμηνείες, η παρέμβαση της απαγορευτικής νομοθεσίας περί «εξ αποστάσεως» σκηνοθεσίας άλλαξε την τελευταία στιγμή τη δομή της παράστασης, που φαίνεται ότι είχε σκηνοθετηθεί για ζωντανό, εξ επαφής θεατρικό κοινό, με αποτέλεσμα αρκετά γκροτέσκο και επιβαρυντικό για το έργο του Καμπανέλλη.

Την ίδια μέρα, το Θέατρο Πορεία και το Θέατρο Προσκήνιο συνέπραξαν στο πλαίσιο των διαδικτυακών τους δράσεων και παρουσίασαν τον «Οιδίποδα» σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά για μία μόνο live stream προβολή. Τρεις αφηγητές ανέσυραν επί σκηνής την ιστορία του Οιδίποδα, του ανθρώπου που ήταν μοιραίο να φτάσει στην γνώση και σε όλη την οδύνη που αυτή επιφέρει.

Το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου προσέφερε για 48 ώρες την προβολή της συναυλίας του Λεωνίδα Καβάκου, που στις 17 Ιουλίου στάθηκε μόνος του στην ορχήστρα του Αρχαίου Θέατρου της Επιδαύρου για να ερμηνεύσει Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ.

Από τις 19 Δεκεμβρίου έως και τις 10 Ιανουαρίου προβάλλεται στο διαδίκτυο η παράσταση «Ο ραφτάκος των λέξεων» του Αντώνη Παπαθεοδούλου μέσα από την πλατφόρμα της ticketservices: η θεατρική ομάδα Μικρός Νότος σε καλλιτεχνική επιμέλεια της Χρύσας Διαμαντοπούλου παρουσίασε τη θεατρική διασκευή του έργου από την Τίνα Γιωτοπούλου, σε σκηνοθεσία Γιώργου Τζαβάρα, με μουσική Νίκου Πλατύραχου και με διαδραστικό σχεδιασμό της Φλώρας Σπύρου.

Το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου προσέφερε για 48 ώρες την προβολή της συναυλίας του Λεωνίδα Καβάκου, που στις 17 Ιουλίου στάθηκε μόνος του στην ορχήστρα του Αρχαίου Θέατρου της Επιδαύρου για να ερμηνεύσει Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ. Στις 17:00 το απόγευμα της Πρωτοχρονιάς προβλήθηκε στις οθόνες μας για μιαν ακόμη φορά.

Νύχτες γεμάτες μάγια κι όνειρα

Με το που χτύπησε την Ευρώπη η πανδημία οι μουσικοί και οι θεατρικοί καλλιτέχνες αντιμετωπίζουν αδιέξοδα, ανεργία, προβλήματα επιβίωσης. Οι μουσικές σκηνές κλείνουν, για τις υπαίθριες συναυλίες ορίζεται αυστηρό πρωτόκολλο, ενώ συχνά τα μέτρα αλλάζουν και απαγορεύονται όλες οι εκδηλώσεις παρουσία κοινού. Το καλλιτεχνικό κύκλωμα διεκδικεί επιδόματα και οικονομική ενίσχυση, ισάξια με των άλλων πληττόμενων εργαζομένων και ανασυγκροτεί τις δυνάμεις του για να αντεπιτεθεί, εγκαταλελειμμένο όπως είναι στη δίνη των καιρών.

Επινοητικότητα, αυτοσχεδιασμός και λυρισμός, σε ένα απόγειο δημιουργικότητας και ευαισθησίας. Μια παράσταση αφηγηματική που αποδεικνύεται ανώτερη των περιστάσεων. Διεθνές πρότυπο προς μίμησιν.

Ο Σταμάτης Κραουνάκης με τη «Σπείρα-Σπείρα» πρωτοπορούν με τα «Θαύματα των Χριστουγέννων», ένα storytelling concert που βασίζεται στον «Ευτυχισμένο Πρίγκιπα» του Όσκαρ Ουάιλντ, και το οποίο παρουσιάστηκε το Σάββατο 26 Δεκεμβρίου, live στο Facebook (και συνεχίζει να είναι διαθέσιμο δωρεάν), στο πλαίσιο των χριστουγεννιάτικων εκδηλώσεων του Οργανισμού Πολιτισμού Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Πειραιά. «Η Παρθένος σήμερον τον Υπερούσιον τίκτει», και δίνεται κλώτσος στην ανέμη του παραμυθιού. Η αποτίμηση του νέου αυτού είδους μόνο θετική μπορεί να είναι: επινοητικότητα, αυτοσχεδιασμός και λυρισμός, σε ένα απόγειο δημιουργικότητας και ευαισθησίας. Μια παράσταση αφηγηματική που αποδεικνύεται ανώτερη των περιστάσεων. Διεθνές πρότυπο προς μίμησιν.

Στο μεταξύ, στο μεταίχμιο μουσικής και θεάτρου, ο Θέμελης Γλυνάτσης σκηνοθετεί, για το 3ο διαδικτυακό φεστιβάλ της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, το σεξτέτο για έγχορδα του Arnold Schönberg «Εξαϋλωμένη νύχτα, έργο 4» (1899) και το ποίημα του Richard Dehmel «Verklärte Nacht». Σημεία αναφοράς του έργου η παιδική ηλικία, η μητρότητα, η πατρότητα, η βία, η σιωπή και ο χρόνος, ο υποδόριος ερωτισμός, η φαντασίωση, το τραύμα. Το θέατρο του Θέμελη Γλυνάτση είναι πρωτίστως μουσικό και δευτερευόντως θέατρο εννοιολογικό. Η «μετεγγραφή» του ποιήματος σε μια ιδιαιτέρως περίπλοκη μουσική στρουκτούρα, στο ενδιάμεσο μεταξύ παράδοσης και πρωτοπορίας, εξερευνά την αγωνία της ερωτικής επιθυμίας, μέχρι αυτή να γίνει μυστήριο, τελετή που μεταμορφώνει τη σκληρή ανθρώπινη ψυχή σε τοπίο απέραντης αγάπης, συγχώρησης, μακροθυμίας και γαλήνης.

Το έργο διαδραματίζεται σ’ ένα σύγχρονο δωμάτιο, περίκλειστο, σε ημίφως, με ένα μεγάλο παράθυρο που μέσα από το τζάμι του διακρίνεται μια δεντροστοιχία. H μουσική αφηγείται την ιστορία, την αντλημένη από την ποίηση. Ένα ζευγάρι κοιμάται αριστερά στο κρεβάτι, μέσα σε άσπρο σεντόνι, ενώ γύρω στο πάτωμα είναι πεταμένα μαύρα ανδρικά παπούτσια. Μια ολογραφία αναδεικνύει βλάστηση και προοιωνίζεται γονιμότητα. Η γυναίκα ξυπνά, σηκώνεται με αργές κινήσεις και πλησιάζει το μεγάλο παράθυρο. Πλάθονται οράματα, ανακαλούνται αναμνήσεις από βόλτες στο δάσος. Ένας Άγνωστος άντρας χωρίς πρόσωπο μπαίνει στο δωμάτιο, πλησιάζει τη γυναίκα και τη χαϊδεύει ερωτικά. Χορεύει μαζί της βαλς. Έπειτα ο Άγνωστος Άντρας κινείται, με κινήσεις διαστημάνθρωπου ή νεκρού, σβήνει κι εξαφανίζεται. Η ψυχή του έχει φυλακιστεί. Στο τραπέζι μένει, φωτισμένη, μια πέτρα, το «σήμα», η πλατωνική φυλακή της ψυχής.

Η «μετεγγραφή» του ποιήματος σε μια ιδιαιτέρως περίπλοκη μουσική στρουκτούρα, στο ενδιάμεσο μεταξύ παράδοσης και πρωτοπορίας, εξερευνά την αγωνία της ερωτικής επιθυμίας, μέχρι αυτή να γίνει μυστήριο, τελετή που μεταμορφώνει τη σκληρή ανθρώπινη ψυχή σε τοπίο απέραντης αγάπης, συγχώρησης, μακροθυμίας και γαλήνης.

Στα σπλάχνα της γυναίκας μεγαλώνει η σκιά ενός εμβρύου που η γυναίκα το σφίγγει στο νυχτερινό λευκό της φόρεμα, το περιελίσσει, το πνίγει. Το παιδί μπουσουλάει, τυλιγμένο μέσα σε ένα είδος αμνιακού σάκκου, σ’ ένα είδος περιτόναιου και η φυσιολογία του παραπέμπει σε άψυχο αυτόματο, δύσμορφο ανδράποδο, εφιαλτικό έντομο. Ο  άντρας-σύντροφος ξυπνά, έλκει έναν θύρσο από τη μάζα του τοίχου και τον κραδαίνει ως υπόνοια διονυσιασμού πάνω από τη νυφική παστάδα. Μιλά δυνατά, δραματικά, όμως χωρίς ήχο, ενώ το δωμάτιο φωτίζεται έντονα με λευκό φως, που δημιουργεί έντονες, εξπρεσσιονιστικές φωτοσκιάσεις και ο χώρος εμψυχώνεται. Αγκαλιάζει με πάθος τη γυναίκα και το παιδί «γέννημα δικό του γίνεται, από παιδί δικό της». Ο Άγνωστος Άντρας εξαφανίζεται.

Εξισορρόπηση, εξιλέωση, οικειότητα, αγάπη: ο άντρας-σύντροφος και η γυναίκα βαδίζουν έξω από το παράθυρο, αμέριμνοι, ανάμεσα στα δέντρα που φωτίζονται από ζεστό φως, ηλιακό, μεσημβρινό. Η νέα μορφή του παιδιού που προκύπτει, το παιχνιδιάρικο παιδί που ντύνεται ιππότης με κράνος, κόκκινη μπέρτα και σπαθί και παίζει χαρωπά, κυριαρχεί πάνω στον υλικό κόσμο, είναι η ρίζα της ανιμιστικής σχέσης μας με τον κόσμο. Ο χώρος αδειάζει και εγκολπώνεται την ανθρωπιά των ανθρώπων που απουσιάζουν. Το παράθυρο με τη θέα στα δέντρα μετατρέπεται σε πίνακα ζωγραφικής, που καλύπτει όλον τον τοίχο. Τα βιολιά, η βιόλα και το τσέλο παίζουν το τελευταίο pizzicato. Ο μαέστρος υποκλίνεται.

Όχι μόνον η μουσική, αλλά και ο χορός

Tέλος, πρέπει να αναφερθεί πως η Στέγη Ιδρύματος Ωνάση μετέδωσε διαδικτυακά μια σειρά παραστάσεων χορού που στάθηκαν ορόσημα στις προηγούμενες θεατρικές σαιζόν. Για ένα 24ωρο προβλήθηκε ως ταινία το «Stones & Bones» των Rootless Root: με κλειστές τις αίθουσές της, η Στέγη επιστράτευσε ένα νέο, μεικτό είδος, που άπτεται εξίσου των παραστατικών τεχνών και του κινηματογράφου. Οι καλλιτέχνες Γιόζεφ Φρούτσεκ, Πήτερ Ράνταλ, Λίντα Καπετανέα, Βασίλης Μαντζούκης, Έλενα Τοπαλίδου, Τζίνι Λη, και Άννα Καλσίνα Φόρελντ φιλοτέχνησαν ένα είδος «performance concert» που έλαμψε στις οθόνες μας χάρις στην άψογη μουσική και εικαστική του σύνθεση και χάρις στη σκηνική επιστράτευση υλικών μεγάλου βάρους όπως το μάρμαρο. Η παράσταση οφείλει πολλά στη δωρική φωνή της Μάρθας Φριντζήλα και στις παραπομπές στην Οφηλία από τον σαιξπηρικό «Άμλετ», ενώ δίνει το έναυσμα για φιλοσοφική σύνδεση του «αποκλεισμένου» ανθρώπινου σώματος με τις υλικές φόρμες που μας περιβάλλουν, εντυπωσίασε με τη λιτότητα και πρωτοτυπία του και άφησε πίσω μια σαρκαστική, απαισιόδοξη αίσθηση, δείχνοντάς μας μιαν ακόμη εφαρμογή της Fighting Monkey Practice. Η παράσταση είχε προγραμματιστεί να κάνει παγκόσμια πρεμιέρα τον Απρίλιο, αλλά αναβλήθηκε στο πλαίσιο των προληπτικών μέτρων της Πολιτείας για τη δημόσια υγεία. Τον Σεπτέμβριο άρχισαν εκ νέου πρόβες, αλλά και πάλι η παράσταση δεν πρόλαβε να κάνει πρεμιέρα με κοινό.

Η παράσταση οφείλει πολλά στη δωρική φωνή της Μάρθας Φριντζήλα και στις παραπομπές στην Οφηλία από τον σαιξπηρικό «Άμλετ», ενώ δίνει το έναυσμα για φιλοσοφική σύνδεση του «αποκλεισμένου» ανθρώπινου σώματος με τις υλικές φόρμες που μας περιβάλλουν.

Όσο για το απερχόμενο 26ο Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας, η κα Καπετανέα ως καλλιτεχνική διευθύντρια άντεξε στις νέες, επιδημικές συνθήκες και μεταφέροντας το πρόγραμμά του μερικές εβδομάδες αργότερα, το πραγματοποίησε, εις πείσμα των καιρών και των αντιξοοτήτων.

Ένα πρώτο, πρόχειρο συμπέρασμα είναι πως η κρίση που διέρχονται οι παραστατικές τέχνες έχει ως κύριες εκφάνσεις της την ανασφάλεια των καλλιτεχνών και το πρόβλημα της ανισότητας καλλιτεχνικών ευκαιριών και της απουσίας αυτού που κανείς θα ονόμαζε «καλλιτεχνική υγεία». Όσο για την επαφή του κοινού με τους μουσικούς, τους συνθέτες, τους σκηνοθέτες, τους ηθοποιούς και τους χορευτές μέσα στις συνθήκες της πανδημίας, αυτή κατέδειξε, αναμφίβολα, το πόσο εύθραυστες είναι οι ζωές και οι καριέρες αυτών των ανθρώπων, όσο και το πόσο ανέτοιμες είναι οι κυβερνήσεις και τα αρμόδια υπουργεία στο να κατανοήσουν, να συμμεριστούν και να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά την πραγματική διάσταση του προβλήματος.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Τα σπλάχνα» (εκδ. Κριτική).