Τα δραματικά γεγονότα στη Γάζα επηρέασαν τα εγκαίνια της έκθεσης στη Φρανκφούρτη με τον Σλοβένο φιλόσοφο Σλάβοϊ Ζίζεκ να προκαλεί αντιδράσεις. Έντονες αντιδράσεις πυροδότησε επίσης η αναβολή (ή ματαίωση;) της βράβευσης Παλαιστίνιας συγγραφέα. Η ελληνική συμμετοχή, πάντως, αριθμεί 50 εκδοτικούς οίκους και εννέα συγγραφείς, κριτικούς λογοτεχνίας και μεταφραστές, ενώ έχουν προγραμματιστεί αρκετές εκδηλώσεις για την προώθηση των ελληνικών βιβλίων.
Επιμέλεια: Book Press
Με έντονο τρόπο ξεκίνησε η φετινή 75η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου στη Φρανκφούρτη. Τη στιγμή που οι διοργανωτές διατείνονταν πως ο χώρος της έκθεσης θα ήταν ένας «ναός του ελεύθερου λόγου», ο Σλοβένος φιλόσοφος Σλάβοϊ Ζίζεκ τέσταρε τα όρια της αντοχής του «ναού».
Σύμφωνα με αναφορές στον τύπο, μιλώντας μπροστά σε ένα πολυπληθές κοινό ως επίσημος ομιλητής στα εγκαίνια της έκθεσης (η Σλοβενία είναι φέτος η τιμώμενη χώρα), ο Σλοβένος φιλόσοφος κατάφερε να «αναφλέξει» την αίθουσα με τα λόγια του. Συγκεκριμένα καταδίκασε τις τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς κατά των Ισραηλινών, αλλά ζήτησε να ακουστεί και η πλευρά των Παλαιστινίων ώστε να κατανοηθεί η διένεξη και το ιστορικό παρελθόν στην πολύπαθη περιοχή. Δεν πρόλαβε καν να ολοκληρώσει και αρκετοί από τους θεατές άρχισαν να τον γιουχαϊζουν, ενώ ένας παράγοντας της τοπικής κυβέρνησης αποχώρησε εν εξάλλω καταστάσει.
Η περίπτωση της Σίπμλι
Ο Ζίζεκ συνέχισε λέγοντας πως η μόνη λύση για να υπάρξει ειρήνευση στην περιοχή είναι να σπάσει ο γόρδιος δεσμός του Παλαιστινιακού ζητήματος. Παράλληλα, χαρακτήρισε σκάνδαλο την αναβολή της βράβευσης της Παλαιστίνιας συγγραφέως Αντάνια Σίμπλι που είχε προγραμματιστεί αρχικά κατά τη διάρκεια της έκθεσης. Αυτό είναι ένα άλλο, παράπλευρο, ζήτημα που σκιάζει τη φετινή διοργάνωση.
Η Σίμπλι θα λάμβανε το Λογοτεχνικό Βραβείο LiBeraturpreis για το βιβλίο της Μια ασήμαντη υπόθεση που έχει ως θέμα τον βιασμό και τη δολοφονία μιας νεαρής βεδουίνας από Ισραηλινούς στρατιώτες το 1949 στην έρημο Νεγκέβ.
Σύμφωνα με όσα είχαν ανακοινωθεί προ καιρού, η Σίμπλι θα λάμβανε το Λογοτεχνικό Βραβείο LiBeraturpreis για το βιβλίο της Μια ασήμαντη υπόθεση που έχει ως θέμα τον βιασμό και τη δολοφονία μιας νεαρής βεδουίνας από Ισραηλινούς στρατιώτες το 1949 στην έρημο Νεγκέβ. Να σημειωθεί πως το συγκεκριμένο βραβείο προωθεί λογοτεχνικά έργα από την Ασία, την Αφρική, τη Λατινική Αμερική και τον αραβικό κόσμο.
Το βιβλίο προτάθηκε ήδη στις ΗΠΑ για το βραβείο National Book Award και στη Μεγάλη Βρετανία για το βραβείο Booker. Δεν είναι ντοκουμέντο, εξάλλου η λέξη Ισραηλινός δεν αναφέρεται πουθενά, αλλά μια σπουδή για την παράδοση του ανθρώπου στη βία.
Η παλαιστίνια συγγραφέας Adania-Shibli. |
Εντούτοις, η διοργανώτρια του βραβείου, LitProm, ανακοίνωσε την απόφαση να ακυρώσει τη βράβευση, σημειώνοντας πως η απόφαση ήταν σε γνώση της Σίμπλι. Στη συνέχεια επανήλθε με νέα διευκρινιστική ανακοίνωση, στην οποία έκανε λόγο για «μονομερή απόφαση» προβάλλοντας ως δικαιολογία ότι οι συνθήκες δεν είναι κατάλληλες για εορτασμούς. Το αποτέλεσμα ήταν οι βασικοί οργανισμοί των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (Σάρζα και Ενωση Εκδοτών των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων) να αποχωρίσουν από την Έκθεση.
Μάλιστα, σε ανακοίνωση που εξέδωσαν σημείωναν μεταξύ άλλων:
«Δεδομένης της πρόσφατης ανακοίνωσης των διοργανωτών της Έκθεσης Βιβλίου της Φρανκφούρτης, αποφασίσαμε να αποσύρουμε τη συμμετοχή μας φέτος. Υπερασπιζόμαστε τον ρόλο του πολιτισμού και των βιβλίων για να ενθαρρύνουμε τον διάλογο και την κατανόηση μεταξύ των ανθρώπων. Πιστεύουμε ότι αυτός ο ρόλος είναι πιο σημαντικός από ποτέ».
Επιπροσθέτως, περισσότεροι από 300 διανοούμενοι, ανάμεσά τους και η κάτοχος του περσινού Νομπέλ Λογοτεχνίας Ανί Ερνό, συνυπέγραψαν επιστολή διαμαρτυρίας για την αναβολή. Η Αυστριακή συγγραφέας Εύα Μενάσε, εκπρόσωπος του PEN-club Βερολίνου το διατύπωσε ως εξής:
«Ένα βιβλίο είτε αξίζει να βραβευθεί είτε όχι. Κατά τη γνώμη μου η απόφαση της κριτικής επιτροπής υπέρ της Σίμπλι, που ελήφθη προ εβδομάδων, ήταν πολύ σωστή. Το να της αφαιρεθεί εκ των υστέρων το βραβείο θα ήταν τεράστιο σφάλμα, πολιτικά και λογοτεχνικά».
Ολα αυτά, φυσικά δεν έχουν άμεση σχέση με την Έκθεση που χθες (17/10) άνοιξε τις πύλες της σε 4.000 εκδότες από 95 χώρες. Αλλωστε, η έκθεση της Φρανκφούρτης είναι παραδοσιακά η μεγαλύτερη παγκοσμίως στο χώρο του βιβλίου. Είναι το σημείο-αιχμής όπου κλείνονται συμφωνίες, γίνονται γνωστά κάποια βιβλία και οι συγγραφείς τους και, γενικώς, αποτελεί μια ιδανική κατάσταση ζύμωσης ιδεών.
Το ελληνικό περίπτερο |
H ελληνική αποστολή
Η ελληνική αποστολή, φέτος, μπορεί να καυχηθεί για το καλαίσθητο περίπτερό της που φέρει την υπογραφή της Διεύθυνσης Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού. Το περίπτερο σχεδιάστηκε και «κτίστηκε» με γνώμονα τη θέση τoυ βιβλίου στον ιδιωτικό χώρο, όπως και τη σημασία του για το περιβάλλον του και την αξία του ως εργαλείο γνώσης στην «αγορά των ιδεών». Το ερέθισμα για τον σχεδιασμό του ελληνικού περιπτέρου έδωσαν δύο παραδείγματα βιβλιοθηκών σε σπίτια καλλιτεχνών-διανοουμένων, η βιβλιοθήκη του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα στο σπίτι-εργαστήριό του στην οδό Κριεζώτου και η βιβλιοθήκη του Πάτρικ Λι Φέρμορ στο σπίτι του στην Καρδαμύλη στη Μάνη. Στη δομή του περιπτέρου έχει προστεθεί ένα μικρό αμφιθέατρο κατάλληλο για εκδηλώσεις και παρουσιάσεις, που εξυπηρετεί την ανάγκη για διάλογο και εξωστρέφεια της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής.
Το ερέθισμα για τον σχεδιασμό του ελληνικού περιπτέρου έδωσαν δύο παραδείγματα βιβλιοθηκών σε σπίτια καλλιτεχνών-διανοουμένων, η βιβλιοθήκη του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα στο σπίτι-εργαστήριό του στην οδό Κριεζώτου και η βιβλιοθήκη του Πάτρικ Λι Φέρμορ στο σπίτι του στην Καρδαμύλη στη Μάνη.
Αρκετοί Έλληνες εκδότες (50 τον αριθμό) βρίσκονται μεταξύ των εκθετών έχοντας ως στόχο να ανοίξουν το δρόμο του εξωτερικού σε ελληνικούς τίτλους. Με αφορμή τη γερμανική μετάφραση του μυθιστορήματος της Έλενας Χουζούρη Ο θείος Αβραάμ μένει πάντα εδώ (εκδ. Πατάκη) από τον εκδοτικό οίκο Griechenland Zeitung (σε μετάφραση της Μικαέλα Πρίντσινγκερ), η ελληνική αντιπροσωπεία έχει σκοπό να αναδείξει όσα συνέβησαν κατά των Ελλήνων Εβραίων, θέμα που σίγουρα «ακουμπάει» την τρέχουσα ειδησεογραφία στη Γάζα.
Στην 75η ΔΕΒ Φρανκφούρτης θα λάβουν μέρος σε εκδηλώσεις οι συγγραφείς Αριστείδης Αντονάς, Χρήστος Αστερίου, Νίκος Δαββέτας, Δημήτρης Δημητριάδης, Μάκης Τσίτας και Έλενα Χουζούρη, η κριτικός λογοτεχνίας και δοκιμιογράφος Ελισάβετ Κοτζιά, ο υπεύθυνος του εκδοτικού προγράμματος των εκδόσεων Romiosini / CeMoG, Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Βερολίνου και μεταφραστής Κώστας Κοσμάς και η μεταφράστρια Μικαέλα Πρίντσινγκερ.
Το πρόγραμμα των εκδηλώσεων
Το συνολικό πρόγραμμα εκδηλώσεων, σε συνεργασία με τους Έλληνες εκδότες, το γενικό προξενείο της Ελλάδας στη Φρανκφούρτη και το γραφείο ΕΟΤ Φρανκφούρτης, ανάμεσα στα άλλα, περιλαμβάνει: παρουσίαση της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας σε συνεργασία με την Εταιρεία Συγγραφέων της Ελλάδας.
Επίσης, συνέχιση του επιτυχημένου προγράμματος δικτύωσης και επαγγελματικών δραστηριοτήτων για θέματα που αφορούν τον εκδοτικό κλάδο, με τίτλο «Ας μιλήσουμε!» (Let's Talk!), που επιμελείται και διοργανώνεται από την Frankfurter Buchmesse GmbH σε συνεργασία με το Goethe-Institut Athen και το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού και τη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης. Επιπλέον, η Ελλάδα θα συμμετάσχει στη Γενική Συνέλευση του Ευρωπαϊκού Μεταφραστικού Δικτύου ENLIT (European Network for Literary Translation), του οποίου είναι μέλος με το GreekLit, το πρόγραμμα επιδότησης μεταφράσεων τίτλων κάθε κατηγορίας της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής σε άλλες γλώσσες.
Οι εκδηλώσεις θα πραγματοποιηθούν τόσο στους χώρους της Έκθεσης όσο και σε εμβληματικά τοπόσημα της πόλης, όπως το Café Laumer, ιστορικό καφέ και αγαπημένο στέκι συγγραφέων και φιλοσόφων.
***
Ανακοίνωση της ΠΟΕΒ για την τελετή βράβευσης της Παλαιστίνιας λογοτέχνιδας Α. Σίμπλι
Στο πλαίσιο της έκθεσης Βιβλίου της Φρανκφούρτης επρόκειτο να βραβευτεί με το βραβείο λογοτεχνίας LiBeraturpreis η Adania Shibli (Αντάνια Σίμπλι) για το μυθιστόρημά της Minor Detail, που καταγράφει την ιστορία του βιασμού και της δολοφονίας μίας Παλαιστίνιας από Ισραηλινούς στρατιώτες το 1949. Όμως η Γερμανική Λογοτεχνική Ενωση LitProm, διοργανώτρια του βραβείου, ανακοίνωσε την απόφαση να ακυρωθεί η βράβευση, υποστηρίζοντας ότι η απόφαση αυτή ελήφθη σε συνεννόηση με τη συγγραφέα. Ωστόσο, αργότερα τροποποίησε την ανακοίνωση αυτή, ξεκαθαρίζοντας πως η απόφαση ήταν μονομερής, με το σκεπτικό ότι το τρέχον κλίμα «δεν ευνοεί τους εορτασμούς», «λόγω του πολέμου που ξεκίνησε η Χαμάς, κάτω από τον οποίο υποφέρουν εκατομμύρια άνθρωποι στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη».
Από την άλλη, η Εκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης έχει ταχθεί υπέρ του Ισραήλ, σκοπεύοντας μάλιστα να κάνει δράσεις για να γίνουν οι φωνές από το Ισραήλ «πιο ορατές»: «Η Frankfurter Buchmesse στέκεται με πλήρη αλληλεγγύη στο πλευρό του Ισραήλ»
Το βιβλίο της Α. Σίμπλι με τίτλο «Minor Detail» αφηγείται την αληθινή ιστορία του βιασμού και της δολοφονίας μιας Παλαιστίνιας, το 1949, από Ισραηλινούς στρατιώτες.
Το 2020 η LitProm το είχε χαρακτηρίσει «ένα έργο τέχνης με αυστηρή σύνθεση που αφηγείται τη δύναμη των συνόρων και το τι κάνουν οι βίαιες συγκρούσεις στους ανθρώπους», όμως ήδη από το καλοκαίρι υπήρχαν αντιδράσεις στο να δοθεί το βραβείο στην Σίμπλι, καθώς όπως έλεγαν ορισμένοι κριτικοί το βιβλίο της απεικονίζει «το κράτος του Ισραήλ ως μια μηχανή δολοφονίας».
Η απόφαση της LitProm προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις από συγγραφείς και εκδότες από όλο τον κόσμο, οι οποίοι κατηγόρησαν την Εκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης ότι με αυτόν τον τρόπο αποκλείει τις παλαιστινιακές φωνές.
Το μεγαλύτερο μέρος των Αράβων εκδοτών και οργανισμών αποχώρησε από την έκθεση. (ΗΑΕ, Σαρζα, Ένωση Αράβων Εκδοτών κ.α.)
Σε ανοιχτή επιστολή περισσότεροι από 1.100 συγγραφείς, συμπεριλαμβανομένων του Ιρλανδού μυθιστοριογράφου Κολμ Τόιμπιν, του Αμερικανολίβυου βραβευμένου με Πούλιτζερ Χισάμ Ματάρ, του Βρετανού ιστορικού Ουίλιαμ Νταλρίμπλ, εγκαλούν τους διοργανωτές αναφέροντας ότι έχουν «την ευθύνη να δημιουργούν χώρους για τους Παλαιστίνιους συγγραφείς, για να μπορούν να μοιράζουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τους προβληματισμούς τους για τη λογοτεχνία σε αυτούς τους χαλεπούς καιρούς και όχι να τα καταπνίγουν».
Η ΠΟΕΒ συμμερίζεται τις ανησυχίες και αντιδράσεις συγγραφέων και εκδοτών και εκφράζει τη λύπη της γι’ αυτήν την απαράδεκτη απόφαση της LitProm που στοχοποιεί τους Παλαιστίνιους και αθωώνει το Ισραήλ.
Τέτοιες αποφάσεις μας επιστρέφουν στους καιρούς του κυνηγιού μαγισσών και της καύσης βιβλίων.
Με ιδιαίτερη τιμή για το Δ.Σ. της ΠΟΕΒ,
Ο Πρόεδρος / Η Γεν. Γραμματέας
Νίκος Σταθάτος / Βασιλική Μανουσαρίδου