«Συμφιλιωθείτε με τους δαίμονές σας»: 16 συγγραφικές συμβουλές από τον Μάριο Βάργκας Λιόσα

Στα μυθιστορήματά του, ο Λιόσα χρησιμοποιεί στοιχεία από το ιστορικό παρελθόν του Περού, καθώς και από τις προσωπικές του εμπειρίες - τα παιδικά του χρόνια κοντά στον αυταρχικό πατέρα του και τη φοιτητική ζωή του στα χρόνια της δικτατορίας του Manuel Odría. Στο έργο του, περιγράφει τον αγώνα του ανθρώπου για την κατάκτηση της ελευθερίας και την εναντίωσή του στον αυταρχισμό του πολιτικού συστήματος.

Ο Μάριο Βάργκας Γιόσα αρθρογραφεί τακτικά σε μεγάλα έντυπα, μεταξύ των οποίων η ισπανική εφημερίδα El País, όπου εκθέτει τις απόψεις του για τα μείζονα πολιτικά, κοινωνικά και πολιτιστικά θέματα. 

Ακολουθούν οι δεκαέξι συγγραφικές συμβουλές του Μάριο Βάργκας Λιόσα, αποσπάσματα από το βιβλίο του Επιστολές σ’ ένα νέο συγγραφέα (Καστανιώτης, μτφ. Μαργαρίτα Μπονάτσου), καθώς και από συνεντεύξεις του στο The Paris Review.

Η διαδικασία της συγγραφής είναι από μόνη της λυτρωτική:

Το κοινό χαρακτηριστικό που έχουν όσοι αγαπούν τη λογοτεχνία είναι το ότι πιστεύουν πως η διαδικασία της συγγραφής τούς δίνει πολλά περισσότερα από τους καρπούς των κόπων τους. Και είμαι βέβαιος για αυτό, παρά τις πολλές αβεβαιότητές που αισθάνομαι: βαθιά μέσα του, ένας συγγραφέας πιστεύει πως το γράψιμο είναι ό,τι καλύτερο του έχει συμβεί, ό,τι καλύτερο θα μπορούσε να του έχει συμβεί ποτέ…

- από το Επιστολές σ’ ένα νέο συγγραφέα

Πιθανώς να χρειαστεί να αφιερώσετε ολόκληρη τη ζωή σας σε αυτό:

Η κλίση στη λογοτεχνία έχει να κάνει με τη μυστηριώδη παρόρμηση που αναγκάζει κάποιους άνδρες και γυναίκες να αφιερώσουν όλη τη ζωή τους σε μια δραστηριότητα που τους γοητεύει, που τους υποχρεώνει να ασχοληθούν με αυτή, γιατί αισθάνονται πως μόνο αν αναλάβουν αυτή την αποστολή -μόνο αν γράψουν ιστορίες- θα νιώσουν ολοκληρωμένοι, θα συμφιλιωθούν με τον εαυτό τους, θα είναι ικανοί να δώσουν τον καλύτερο εαυτό τους χωρίς να φοβηθούν πως χαραμίζουν τη ζωή τους.

– από το Επιστολές σ’ ένα νέο συγγραφέα

Να αποκτήσετε εμπειρίες:

Πιστεύω πως η ίδια η ζωή -μεγάλα λόγια, το ξέρω- γεννά τις ιστορίες, μέσα από τις εμπειρίες που βιώνει ο συγγραφέας, που εντυπώνονται στη συνείδηση ή στο υποσυνείδητό του, και αργότερα απελευθερώνονται, όταν ο συγγραφέας τις μεταμορφώνει σε ιστορίες.

– από το Επιστολές σ’ ένα νέο συγγραφέα

Συμφιλιωθείτε με τους δαίμονές σας:

Άραγε έχει νόημα να μιλάμε για ειλικρίνεια στη μυθοπλασία, ένα πεδίο στο οποίο διαπρέπουν οι ταχυδακτυλουργοί κι οι απατεώνες; Έχει νόημα, αλλά με αυτόν τον τρόπο: ο ειλικρινής μυθιστοριογράφος είναι αυτός που υπακούει πειθήνια στους κανόνες που του υπαγορεύει η ζωή, που γράφει για όσα του υπαγορεύουν οι ανάγκες και η πείρα του, και αγνοεί όλα τα υπόλοιπα. Αυτή είναι η ειλικρίνεια, αυτή είναι η ουσία για έναν μυθιστοριογράφο: η διάθεση να συμφιλιωθεί με τους δαίμονές του και να τους υπηρετήσει όσο καλύτερα μπορεί.

– από το Επιστολές σ’ ένα νέο συγγραφέα

Η ιστορία επιλέγει τον συγγραφέα, όχι ο συγγραφέας την ιστορία:

Προσωπικά, πιστεύω πως οι ιστορίες επιλέγουν τους συγγραφείς. Ποτέ δεν αποφάσισα ορθολογικά, ψύχραιμα, να γράψω μια ιστορία. Αντιθέτως, ορισμένα γεγονότα ή ορισμένοι άνθρωποι, ορισμένα όνειρα ή αναγνώσματα, μας επιβάλλονται ξαφνικά και απαιτούν την προσοχή μας.

- από συνέντευξή του στο The Paris Review

Μην αντιγράφετε το ύφος των αγαπημένων σας συγγραφέων:

Αν θέλετε να ακούσετε μια πρακτική συμβουλή, θα σας πω το εξής: εφόσον θέλετε να γίνετε μυθιστοριογράφος, δεν γίνεται να μην έχετε και ένα συγκεκριμένο, χαρακτηριστικό ύφος, οπότε προσπαθήστε να το διαμορφώσετε. Διαβάστε χωρίς σταματημό, γιατί είναι αδύνατο να αποκτήσετε μια πλήρη, πλούσια αίσθηση της γλώσσας χωρίς να διαβάσετε άφθονη καλή λογοτεχνία, και προσπαθήστε, όσο μπορείτε, να μην αντιγράφετε το στυλ των μυθιστοριογράφων που θαυμάζετε, αυτών που σας έκαναν να αγαπήσετε τη λογοτεχνία… Μιμηθείτε τους σε όλα τα άλλα. Μιμηθείτε την αφοσίωσή τους, την πειθαρχία τους, τις συνήθειές τους. Αν πιστεύετε πως είναι σωστό, κάντε τις πεποιθήσεις τους δικές σας. Προσπαθήστε όμως να αποφύγετε τη μηχανική αναπαραγωγή των μοτίβων, του ρυθμού της γραφής τους, καθώς αν δεν καταφέρετε να αναπτύξετε ένα προσωπικό ύφος που να ταιριάζει στο θέμα σας, οι ιστορίες σας μάλλον δεν θα αποκτήσουν ποτέ την απαραίτητη δύναμη, δεν θα είναι πειστικές.

– από το Επιστολές σ’ ένα νέο συγγραφέα

Λίγο χιούμορ δεν έβλαψε ποτέ κανέναν:

Ήμουν αλλεργικός στο χιούμορ γιατί νόμιζα, εξαιτίας της αφέλειάς μου, πως η σοβαρή λογοτεχνία δεν γελά ποτέ. Πως το χιούμορ θα μπορούσε να αποδειχθεί επικίνδυνο αν ήθελα να θίξω σοβαρά κοινωνικά, πολιτικά ή πολιτιστικά προβλήματα στα μυθιστορήματά μου. Σκέφτηκα πως θα έκανε τις ιστορίες μου να φαίνονται επιφανειακές και θα έδινε στον αναγνώστη την εντύπωση πως στόχευα μόνο στην ψυχαγωγία του. Για αυτό είχα απαρνηθεί το χιούμορ, πιθανώς επειδή βρισκόμουν υπό την επιρροή του Σαρτρ, που ήταν πολύ εχθρικός προς το χιούμορ, τουλάχιστον στα γραπτά του. Μέχρι που μια μέρα ανακάλυψα πως για να αποτυπωθούν οι εμπειρίες μιας ζωής στο χαρτί, το χιούμορ θα μπορούσε να είναι ένα πολύ πολύτιμο εργαλείο. Κάπως έτσι έγραψα το Ο Πανταλέων και οι επισκέπτριες. Από τότε κατάλαβα πως το χιούμορ ήταν ένας μεγάλος θησαυρός, ένα βασικό στοιχείο της ζωής και συνεπώς της λογοτεχνίας.

- από συνέντευξή του στο The Paris Review

Προτού γράψετε την ιστορία σας, να προσχεδιάζετε:

Όλα ξεκινούν από μια ονειροπόληση, μια διαδικασία περισυλλογής, μια κατάσταση που συμβαίνει μόνο στο μυαλό μου. Μετά αρχίζω να κρατάω σημειώσεις, να γράφω περιλήψεις αφηγηματικών σεκάνς: κάποιος μπαίνει στη σκηνή, κάποιος φεύγει, κάνει αυτό, κάνει εκείνο. Όταν αρχίζω να εργάζομαι πάνω στο μυθιστόρημά μου, σχεδιάζω ένα γενικό περίγραμμα της πλοκής – στο οποίο φυσικά δεν μένω πιστός, το αλλάζω εντελώς καθώς προχωρώ, αλλά μου επιτρέπει να ξεκινήσω να γράφω. Οπότε ξεκινώ να γράφω, χωρίς να με ενδιαφέρει το ύφος, γράφω και ξαναγράφω τις ίδιες σκηνές, δημιουργώντας εντελώς αντιφατικές καταστάσεις.

- από συνέντευξή του στο The Paris Review

Θα χρειαστεί να γράψετε πολλές φορές την ίδια ιστορία:

Το πρώτο προσχέδιο είναι πάντα πολύ δύσκολο – παλεύεις με την αποθάρρυνση. Νιώθεις πως δεν θα ξεπεράσεις ποτέ τις δυσκολίες. Αυτό που μου αρέσει περισσότερο είναι να ξαναγράφω. Να διορθώνω, να σβήνω, να προσθέτω, να ξαναχτίζω την ιστορία — αυτή η διαδικασία είναι η πιο συναρπαστική για μένα.

- από συνέντευξή του στο The Paris Review

Να ακολουθείτε αυστηρά το πρόγραμμά σας:

Έχω πολύ αυστηρό πρόγραμμα. Κάθε πρωί μέχρι τις δύο το μεσημέρι, μένω κλειδωμένος στο γραφείο μου.

- από συνέντευξή του στο The Paris Review

Δευτέρα έως Σάββατο, εργάζομαι πάνω στα μυθιστορήματά μου και αφιερώνω τα πρωινά της Κυριακής στη δημοσιογραφική δουλειά - άρθρα και δοκίμια.

- από συνέντευξή του στο The Paris Review

Μην περιμένετε να σας έλθει η έμπνευση:

Αν καθόμουν και περίμενα τις στιγμές έμπνευσης, δεν θα τελείωνα ποτέ ούτε ένα βιβλίο. Η έμπνευση έρχεται χάρη στην τακτική προσπάθεια.

- από συνέντευξή του στο The Paris Review

Ξεκουραστείτε μετά τη δουλειά:

Στο τέλος μιας κουραστικής ημέρας, όταν βρίσκομαι σε κατάσταση μεγάλης εσωτερικής αναταραχής, μια ταινία μου κάνει πολύ καλό.

- από συνέντευξή του στο The Paris Review

Μια καλή ιδέα δεν αρκεί:

Οι ιστορίες πρέπει να τραβούν την προσοχή του αναγνώστη όχι χάρη στις ιδέες τους, αλλά χάρη στο χρώμα τους, χάρη στα συναισθήματα που γεννούν, χάρη στο στοιχείο της έκπληξης, στο σασπένς και στο μυστήριο.

- από συνέντευξή του στο The Paris Review

Θα χρειαστεί πολλή σκληρή δουλειά:

Γράφουμε καλά μυθιστορήματα χάρη σε έναν συνδυασμό πολλών παραγόντων, εκ των οποίων ο κυριότερος είναι αναμφίβολα η σκληρή δουλειά.

- από συνέντευξή του στο The Paris Review

Να μελετήσετε τα έργα των άλλων συγγραφέων, κρατώντας σημειώσεις:

Ο Φόκνερ ήταν ο πρώτος μυθιστοριογράφος που διάβασα κρατώντας στυλό και χαρτί, γιατί η τεχνική του με εντυπωσίασε. Ήταν ο πρώτος μυθιστοριογράφος του οποίου το έργο προσπάθησα συνειδητά να ανασυνθέσω, προσπαθώντας, για παράδειγμα, να εντοπίσω τη χρονική συνέχεια στις ιστορίες του, τη σύνδεση τόπου και χρόνου, τις παύσεις στην αφήγηση της πλοκής, και την ικανότητα που έχει να αφηγείται μια ιστορία από διαφορετικές οπτικές γωνίες, ώστε να δημιουργήσει μια αβεβαιότητα, να δώσει βάθος στην ιστορία.

- από συνέντευξή του στο The Paris Review

Απλώς γράψε:

Αγαπητέ μου φίλε, αυτό που προσπαθώ να σου πω είναι πως πρέπει να ξεχάσεις όλα όσα διάβασες για τη δομή του μυθιστορήματος στα γράμματά μου, και απλώς να καθίσεις και να γράψεις.

– από το Επιστολές σ’ ένα νέο συγγραφέα

Βρείτε τα βιβλία του συγγραφέα εδώ.