Η καταστροφή πλησιάζει στην Ουκρανία και δεν μπορούμε να είμαστε απλώς θεατές. Αν δεν κάνουμε τα πάντα για να σταματήσουμε τις εχθροπραξίες, δεν θα συγχωρήσουμε ποτέ τον εαυτό μας, γράφει ο συγγραφέας Ian McEwan σε άρθρο του στον Guardian.
Επιμέλεια: Book Press
Σε άρθρο του στον Guardian, ο βραβευμένος Βρετανός συγγραφέας Ίαν ΜακΓιούαν καταδικάζει τις ενέργειες του προέδρου της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν και υπογραμμίζει την αναγκαιότητα εύρεσης μιας άμεσης, διπλωματικής λύσης.
«Μας στοιχειώνουν φαντάσματα – και τα νοσηρά όνειρα του Βλαντιμίρ Πούτιν»
«Να ’μαστε, στις θέσεις μας στο ρινγκ ενός αιματηρού τσίρκου, παρακολουθώντας τηλεόραση και Twitter, εγκλωβισμένοι ανάμεσα στον ατέλειωτο οίκτο και το ορθολογικό συμφέρον. Η ένταση ανάμεσα στις δύο αντίπαλες δυνάμεις είναι αφόρητη. Από τη μια πλευρά, η φρίκη μας για μια παράλογη εισβολή, ο θαυμασμός μας για την ουκρανική αντίσταση, για τους άοπλους χωρικούς που περικυκλώνουν ένα ρωσικό τανκ ή ταΐζουν έναν αιχμάλωτο Ρώσο στρατιώτη που κλαίει καθώς του επιτρέπουν να τηλεφωνήσει στη μητέρα του, και η λύπη μας στη θέα των τρομοκρατημένων παιδιών στα καταφύγια που στριμώχνονται με τους γονείς τους ενώ οι πόλεις τους καταστρέφονται· και από την άλλη, έξω από το Κίεβο, σε έκταση 20 μιλιών, περιμένει μια στρατιά, η οποία γνωρίζουμε πως θα μπορούσε κάλλιστα να καταστραφεί μέσα σε ένα απόγευμα, από δορυφορικά καθοδηγούμενους πυραύλους και μαχητικά stealth jet, αόρατα στα ραντάρ.
Η αγκράφα της ζώνης που συγκρατεί τη Δύση είναι ο φόβος του πυρηνικού πολέμου, ενώ ο Βλαντιμίρ Πούτιν, που έχει αποδειχθεί ένας παρανοϊκός κι απρόβλεπτος αντίπαλος, μας εμπαίζει για τα καλά.
Η αγκράφα της ζώνης που συγκρατεί τη Δύση είναι ο φόβος του πυρηνικού πολέμου, ενώ ο Βλαντιμίρ Πούτιν, που έχει αποδειχθεί ένας παρανοϊκός κι απρόβλεπτος αντίπαλος, μας εμπαίζει για τα καλά. Έτσι, είμαστε δέσμιοι καθώς δεν τολμάμε να του πούμε πως μπλοφάρει, σπουδαίοι παρατηρητές χάρη στα κλικ των ποντικιών μας και στις οθόνες μας, και εξαιτίας της κοινής μας αγωνίας, ανίκανοι για κάτι άλλο πέρα από κυρώσεις και δωρεές όπλων, ελεημοσύνη και εκφοβισμούς.
Σε κάθε στάδιο της μακράς ρωσικής συσσώρευσης δυνάμεων γύρω από τα σύνορα της Ουκρανίας, ήταν προνόμιο του Πούτιν να κάνει πάντα την επόμενη κίνηση και η Δύση απλώς του απαντούσε, κάτι που, όπως θα επιμείνουν οι θεωρητικοί των παιγνίων, φανερώνει στάση αδυναμίας. Ο δυνατός παίκτης αποζητά πρώτα τη συνεργασία και μετά, εφόσον δεν καταφέρει να την αποκτήσει, επιστρέφει δυναμικά και τα διακυβεύματα είναι υψηλά. Αλλά το ΝΑΤΟ δεν είναι ένας παίκτης, είναι μια ομάδα 30 χωρών· και όταν οι ομάδες παίρνουν αποφάσεις, καταλήγουν σε συμβιβασμούς. Υπάρχουν φαντάσματα στο ρινγκ του τσίρκου. Το 1914, τα ευρωπαϊκά έθνη διαμαρτύρονταν για την ειρήνη καθώς «υπνοβατούσαν» προς τον πόλεμο. Κατέληξαν σε πόλεμο, εφόσον δεν φοβόντουσαν τον εφιάλτη του πυρηνικού χειμώνα. Πλέον, όμως, είμαστε αναγκασμένοι να ερμηνεύουμε τις μολυσμένες νευρικές διεργασίες ενός ανθρώπου και τα άρρωστα όνειρά του. Αυτή είναι η παγίδα, όταν έχεις να κάνεις με έναν «τρελό» και τα πυρηνικά· αν δεν έχεις έναν προβλέψιμο αντίπαλο που δρα λογικά προς όφελός του, μένεις και εσύ παγωμένος στη θέση σου, περιμένοντας την επόμενη κίνησή του, ανίκανος να ρισκάρεις με μια άμεση παρέμβαση.
Αν δεν έχεις έναν προβλέψιμο αντίπαλο που δρα λογικά προς όφελός του, μένεις και εσύ παγωμένος στη θέση σου, περιμένοντας την επόμενη κίνησή του, ανίκανος να ρισκάρεις με μια άμεση παρέμβαση.
Υπάρχουν και νεότερα φαντάσματα στο ρινγκ, οι μορφές των Γκρόζνι, Χαλέπι και Ιντλίμπ. Εκεί η ρωσική τακτική ήταν να καταστρέψει από τον αέρα νοσοκομεία, συγκροτήματα κατοικιών και σχολεία, για να αποθαρρύνει τον πληθυσμό. Στην Ουκρανία, καθώς οι κινήσεις των ρωσικών στρατευμάτων παραπαίουν, οι ίδιες σκληρές τακτικές αρχίζουν να επαναλαμβάνονται. Ανέκαθεν, οι μονάδες πυροβολικού που δεν ανήκουν στο «κακόμοιρο, αιματηρό πεζικό» είχαν ένα ειδικό προνόμιο. Καθώς στέλνουν τις οβίδες τους σε όλο το τοπίο, με εξαιρετική ακρίβεια χάρη στα μαθηματικά των παραβολικών καμπυλών, αυτοί οι στρατιώτες του πυροβολικού δεν χρειάστηκε ποτέ τους να κοιτάξουν στα μάτια ενός ετοιμοθάνατου παιδιού. Το ίδιο ισχύει για τους κατευθυνόμενους πυραύλους και για τις βόμβες που πέφτουν από τα αεροπλάνα. Η δολοφονία εξ αποστάσεως είναι ένα απλούστερο, πιο αφηρημένο έγκλημα.
Όσοι έχουν αιχμαλωτιστεί ή έχουν παραδοθεί εμφανίζονται τραγικά παραπληροφορημένοι όσον αφορά στην αποστολή τους.
Οι απλοί Ρώσοι στρατευμένοι δεν έχουν αυτήν την πολυτέλεια της απάθειας. Όσοι έχουν αιχμαλωτιστεί ή παραδοθεί εμφανίζονται τραγικά παραπληροφορημένοι όσον αφορά στην αποστολή τους. Μένουν έκπληκτοι από την αντίσταση που συναντούν στο ουκρανικό έδαφος. Αν είναι εξαιρετικά τυχεροί, ωφελούνται από την καλοσύνη των ντόπιων. Δεν στηρίζονται στις γραμμές ανεφοδιασμού τους, οι οποίες συχνά διακόπτονται από τις ουκρανικές δυνάμεις που χρησιμοποιούν αντιαρματικά όπλα εναντίον φορτηγών μεταφοράς και βυτιοφόρων βενζίνης.
Παρά τους ισχυρισμούς για έναν εκσυγχρονισμένο ρωσικό στρατό, οι απλοί στρατιώτες φαίνεται να αντιμετωπίζονται σαν δουλοπάροικοι. Αυτή η τρομακτική στρατιά έξω από το Κίεβο μπορεί να ανασυντάσσεται και να ετοιμάζεται να πολεμήσει ή μπορεί να είναι και μια ζωντανή απόδειξη όλων όσων έχουν πάει στραβά στη ρωσική πλευρά. Με εφόδια που φτάνουν μόνο για πέντε μέρες σε κάθε τους όχημα, οι στρατιώτες ενδεχομένως να είναι πεινασμένοι, διψασμένοι, να μην έχουν καύσιμα και, το πιο σημαντικό, να μην έχουν ούτε το κίνητρο να σκοτώσουν άλλους ομοίους τους, συν-Σλάβους. Σύντομα θα μάθουμε περισσότερα για την κατάστασή τους.
Το παράδοξο είναι πως όσο περισσότερο η Ρωσία αποτυγχάνει στο πεδίο, τόσο περισσότερο η Ουκρανία πρέπει να φοβάται τον απαθή βομβαρδισμό.
Το παράδοξο είναι πως όσο περισσότερο η Ρωσία αποτυγχάνει στο πεδίο, τόσο περισσότερο η Ουκρανία πρέπει να φοβάται τον απαθή βομβαρδισμό. Δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια διέξοδος, γιατί ακόμα και μια εντυπωσιακή ρωσική στρατιωτική επιτυχία θα είναι ένας εφιάλτης για την Ουκρανία. Η ζοφερή επιτυχία φαίνεται να είναι το πιθανότερο αποτέλεσμα. Η Χερσώνα έπεσε, η Μαριούπολη δέχεται μεγάλη πίεση, η Οδησσός μπορεί να είναι η επόμενη. Η Ουκρανία θα μπορούσε σύντομα να ηττηθεί. Η πρόσφατη ιστορία μάς διαβεβαιώνει για την πρόθεση της ρωσικής διοίκησης να επιτρέψει φρικαλεότητες σε κολοσσιαία κλίμακα.
Παρά τον οίκτο και την αγωνία μας, η ιδιότητά μας ως θεατές είναι μια πολυτέλεια. Απολαύσαμε κωμικές, ανάλαφρες στιγμές ανακούφισης όταν οι αγρότες με τα τρακτέρ έκλεψαν ένα τανκ ή ένας σαστισμένος διερχόμενος οδηγός δέχτηκε να ρυμουλκήσει ένα τεθωρακισμένο όχημα πίσω από τα ρωσικά σύνορα. Προς το παρόν, στη δύση, οι σκέψεις επικεντρώνονται κυρίως στην τιμωρία της Ρωσίας. Μας απασχολούν τα προσχήματα. Ένας διευθυντής ορχήστρας απολύεται στο Εδιμβούργο και στο Μόναχο. Οι ποδοσφαιρικοί αγώνες ακυρώνονται. Κατάσχονται τα γιοτ των ολιγαρχών. Πέρα από αυτές τις κινήσεις, μόνο οι οικονομικές κυρώσεις έχουν πραγματική σημασία και είναι εντυπωσιακές.
Όμως παρά την κατάρρευση της οικονομίας του, ο Πούτιν φαίνεται να έχει πείσει τον εαυτό του πως μπορεί, όπως λέει και το διάσημο ρητό του Τάκιτου, να φτιάξει μια έρημο και να την ονομάσει ειρήνη.
Όμως παρά την κατάρρευση της οικονομίας του, ο Πούτιν φαίνεται να έχει πείσει τον εαυτό του πως μπορεί, όπως λέει και το διάσημο ρητό του Τάκιτου, να φτιάξει μια έρημο και να την ονομάσει ειρήνη. Είναι ανώδυνο να διατάξεις τη σφαγή και την καταστροφή στο φρικτό κράτος στο οποίο προεδρεύει. Εάν δεν αλλάξει τίποτα στο Κρεμλίνο, τα συλλογικά μυαλά της διεθνούς κοινότητας πρέπει να βρουν λύσεις, γιατί υπάρχει ο κίνδυνος διάχυσης της σύγκρουσης - καθώς ισχυρά όπλα από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ διασχίζουν τα πολωνικά σύνορα προς την Ουκρανία, θα ήταν βολικό για τον Πούτιν να αποφασίσει ότι τελικά βρίσκεται σε πόλεμο με το ΝΑΤΟ. Εκ μέρους όλων εμάς που στηρίζουμε την Ουκρανία, απαιτείται κάποια πιο δημιουργική σκέψη πέρα από τις τυπικότητες, την τιμωρία και τον επανεξοπλισμό. Δεν πρέπει να αρκεστούμε στις ad-hoc αντιπαραθέσεις, με τους πολέμαρχους στα σύνορα με τη Λευκορωσία.
Οι ενδείξεις δεν είναι ελπιδοφόρες. Οι Ουκρανοί βρίσκονται σε έναν υπαρξιακό αγώνα για τη χώρα που αγαπούν. Ο Πούτιν είναι βέβαιος ότι θα επικρατήσει.
Φαινομενικά, δεν υπάρχει κάποιος συμβιβασμός μεταξύ της «αναχαίτισης της επέκτασης του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά» και του «δικαιώματος ενός ανεξάρτητου κράτους να αποφασίζει τις υποθέσεις του». Όμως όλες οι παύσεις των εχθροπραξιών, με σκοπό τη διαπραγμάτευση, στην αρχή μοιάζουν αδύναμες να γεφυρώσουν τις διαφορές. Μια πιο σοφιστικέ, αν όχι σοφιστική διπλωματική λύση, που θα περιλαμβάνει την Κίνα, θα πρέπει να αξιοποιήσει όλα τα μέσα που διαθέτουμε, για να επινοήσει, ως μια ελάχιστη πρώτη κίνηση, και με όλη την εφευρετικότητα και τη συμπόνια που απαιτείται, τους όρους της παύσης πυρός. Χωρίς μια τέτοια απόπειρα ανεύρευσης λύσης, θα είμαστε καταδικασμένοι να παρακολουθήσουμε από κοντά τον μαζικό θάνατο – και δεν θα συγχωρήσουμε ποτέ τον εαυτό μας.
Τα βιβλία του ΜακΓιούαν κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πατάκη.