Η μυρωδιά του φωτός καθώς χορεύει

Πρόκειται για μια εικαστική πρόταση πάνω στη νεκρή φύση. Στην έκθεση αυτή θα παρουσιαστεί η τρίτη και τελευταία φωτογραφική ενότητα που αποτελεί εξέλιξη των δύο προηγούμενων, οι οποίες παρουσιάστηκαν το 2008 και το 2012 στην Αθήνα. «Για άλλη μια φορά σκόπευα να χρησιμοποιήσω το φωτογραφικό μέσο για τη δημιουργία εικόνων» εξηγεί η εικαστικός. Λουλούδια διαφόρων ειδών γίνονται αναπόσπαστα κομμάτια της σύνθεσης και χάνονται μέσα σ' αυτήν, μετατρέπονται σε τέρατα, φαντάσματα ενός άλλου χώρο-χρόνου. «Πρόθεσή μου είναι να προσδώσω στις άψυχες αυτές συνθέσεις ζωή, να τις μετατρέψω σε natura vivente, όπου ο πρωταγωνιστής είναι τα λουλούδια. Η δουλειά αυτή αποτελείται από δύο μέρη, τα οποία έχουν στενή συνομιλία μεταξύ τους.
Το ένα μέρος είναι ασπρόμαυρες φωτογραφίες που έχουν τραβηχτεί με φιλμ και το άλλο, είναι έγχρωμες φωτογραφίες τραβηγμένες με ψηφιακή μηχανή, με την χρήση ενός κόκκινου φίλτρου. Στις ασπρόμαυρες εικόνες, συνθέσεις λουλουδιών σε βάζα ορισμένες φορές κάτω από ημίφως, αχνο-φαίνονται σαν ονειρικά τοπία, αέρινα, γίνονται οφθαλμαπάτες και έχουν κίνηση σαν να χορεύουν. Υπάρχουν σκόπιμα φλουταρίσματα σε κάποια τμήματά τους, όπου ο φωτογραφικός φακός νετάρει σε συγκεκριμένα σημεία, όπως πέταλα, φύλλα κ.α. Κουνώντας τη μηχανή κατά τη λήψη της φωτογραφίας η καλλιτέχνις, επεμβαίνει ακόμα περισσότερο στο εικαστικό αποτέλεσμα. Φώτα, σαν εξπρεσιονιστικές πινελιές, προσδίδουν μιάν «ατμοσφαιρικότητα» στη φωτογραφική σύνθεση. Η χρήση του φωτός σ' αυτές τις «ζωντανές-άψυχες» φιγούρες, μέσω μιας «εικαστικής» ελευθερίας, δημιουργεί μια «ψευδαισθησιακή» πραγματικότητα.

Ακολουθεί το κείμενο της Θεωρητικού Τέχνης κι επιμελήτριας εκθέσεων Μαρίας Γιαγιάννου.

Η μυρωδιά του φωτός καθώς χορεύει

Το φως που τρέχει, ακινητεί. Το φως που τρέχει πιο γρήγορα απ' όσο τρέχουν τα πάντα γύρω μας, στέκεται. Το φως μοιάζει ακίνητο. Κάθε φορά που κοιτάζουμε προς το μέρος του, μας ξεγελάει. Αναπτύσσει ιλιγγιωδώς κρυφή ταχύτητα. Η κίνηση του μοιάζει ακίνητη. Η κίνηση του πιάστηκε καθώς περνούσε ανάμεσα απ' τα άνθη. Καθώς η κίνηση κινούνταν, γραπώθηκε από έναν μίσχο. Κομματιάστηκε σε μικρά διάφανα φαντάσματα από τις λόγχες των σταχυών κι έμεινε να στοιχειώνει το βάζο. Η κίνηση έμεινε στον τόπο. Το φως. Το φως διαπέρασε την ακτινολογική κάμερα και εισχώρησε στον θώρακα της τουλίπας, όπου και εγκαταστάθηκε. Το φως έμεινε. Καθώς κινούνταν, του ξέφυγε ένας πόντος που πιάστηκε στην ανάσα του μωρού – baby's breath λέγεται το είδος του λουλουδιού – και ξεμαλλιάστηκε. Πολλοί λευκοί πόντοι ξεφεύγουν τώρα και σαν άστρα φωτοσυνθέτουν την άλω του ανθοδοχείου. Το φως εξέπνευσε πάνω στις μαργαρίτες και η πνοή του έμεινε αιώνια ομίχλη. Το φως έγραψε. Απίθωσε στο χαρτί το άυλο βάρος του. Έγραψε το πέρασμά του, που σάρωσε τα σώματα, αφού φωτογραφία είναι η χορογραφία του φωτός.

Η Αγγελική Δεκουλάκου προσεγγίζει τα άνθη της ως χορεύτρια οπλισμένη με φακό. Τα παρατηρεί και τελικά τα στέλνει στο Επέκεινα των Άφθαρτων Πραγμάτων. Τα καπακώνει με το κλείστρο κατά τη διάρκεια του χορού της. Ας μην περιορίσουμε τη φαντασία μας σε πουέντ και μπαλέτο. Μπορούμε να πάμε και αλλού, μπορούμε να την ακολουθήσουμε από τις στροφές ενός δίσκου στο γραμμόφωνο μέχρι τις ψυχεδελικές στροφές του σώματος σ' ένα κλαμπ και από εκεί σ' έναν οικιακό χορό σήμερα το μεσημέρι, στο σαλόνι, γύρω από το βάζο. Ο φακός της βολτάρει και τσακώνει τα σώματα που την επηρεάζουν. Σώματα λουλουδιών, σα να λέμε: ανθρώπων. Δεν είναι τυχαίο ότι γιαγιά της ήταν η μεγάλη χορογράφος Ζουζού Νικολούδη και η μητέρα της χορεύτρια. Ο χορός αλλάζει μορφές και κληρονομείται.

Και με το χρώμα τι γίνεται; Το χρώμα του πραγματικού αντικειμένου παρακάμπτεται, άρα η φωτογραφία ως αναπαράσταση μιας αντικειμενικής (ας πούμε μιας αμφιβληστροειδούς) αλήθειας χάνει αμέσως-αμέσως τον ένα της πυλώνα. Και με την ευκρίνεια του αντικειμένου τι γίνεται; Έχει δώσει τη θέση της στο ποίημα. Το αντικείμενο είναι πάντα εκεί, αλλά θα μπορούσε και να λείπει. Μια φασματική νεκρή φύση που δεν σηκώνει ανατομία, πρόσφορη μόνο στο βελόνι του φωτός. Έτσι λοιπόν, έχουμε μια παραδοσιακή καινοτομία, κληρονομημένη, υπό την οποία το συμπαγές περίβλημα του αναπαραστάσιμου αντικειμένου χάνει το περίγραμμά του και το αρχικό του χρώμα˙ που σημαίνει ότι εισχωρούμε στη ζωγραφική.

Η έκθεση της Αγγελικής Δεκουλάκου «Χρωμογραφία ΙΙΙ» αποτελεί το τρίτο μέρος της πολύχρονης έρευνας της εικαστικού πάνω στη συνομιλία του φωτός με το χρώμα (πρόκειται για μονόλογο προφανώς, μιας που χρώμα σημαίνει φως) μέσω του καταλύτη «φακός». Ακόμα κι αν στο πρώτο μέρος της δουλειάς της το αντικείμενο της φωτογραφίας ήταν ο άνθρωπος, και πάλι το λουλούδι ήταν. Η προσήλωσή της στο είδος «Νεκρή Φύση» και η επιθυμία της να την αντιμετωπίζει ως «Ζωντανή Φύση» την οδηγεί σ' έναν τρίτο δρόμο, μεταξύ ζωής και θανάτου, που δεν είναι άλλος από τον δρόμο των πνευμάτων. Ω, δεν πρόκειται για κάποια γοτθική αφήγηση, κάθε άλλο, εδώ έχουμε παιχνιδίζον, ευχαριστημένο φως, συχνά κόκκινο από έξαψη. Όμως η αχλύ, η αδυναμία να γραπώσεις αυτή την αύρα που αγκαλιάζει εσένα και τη φύση σου σαν αέρινο σάλι, οι εκλάμψεις που σε κάνουν να το βλέπεις εδώ –νάτο!– ανάμεσα σ' εσένα και τους άλλους σαν μια στρώση κοινού πεπρωμένου που σας συγκολλά, τι είναι όλα αυτά αν όχι το πνεύμα του φωτός που σου ψιθυρίζει «χαλάρωσε, μύρισε τα λουλούδια»;

Βέβαια, τα λουλούδια στις Νεκρές Φύσεις δεν μυρίζουν. Αν διατρέξει κανείς την ιστορία αυτής της θεματικής όπως την προσεγγίζει η φωτογραφία, θα διαπιστώσει ότι από την βοτανική υπερ-ακρίβεια του Karl Blossfeldt και τη γλυπτική πλαστικότητα της Imogen Cunningham μέχρι τους υπερφωτισμένους κρίνους του Man Ray και τον ψυχρό φορμαλισμό του Robert Mapplethorpe, τα φωτογραφικά λουλούδια δεν μυρίζουν. Ακόμα κι εκείνα τα πολύ νοσταλγικά μικροπορτραίτα λουλουδιών του Massao Yamamoto απευθύνονται μόνο στο μάτι. Είθισται οι υπόλοιπες αισθήσεις να ξυπνούν με το χρώμα, οπότε οι ζωγραφικές Νεκρές Φύσεις διατηρούν το προνόμιο να διεγείρουν την όσφρηση. Εντούτοις, είναι με τη φωτογραφία που αναδύεται ένα νέο είδος συναισθησίας. Αυτό που μυρίζει εδώ είναι το ίδιο το φως. Και αυτή είναι η συμβολή της Αγγελικής Δεκουλάκου στην ιστορία του είδους, το οποίο μόνο στην αγγλική γλώσσα ευτύχησε να ονομάζεται Still Life, δηλαδή «Ακίνητη Ζωή» (ή «Ακόμα Ζωή» αν το προτιμάτε). Οι υπόλοιποι λαοί θέλουμε μάλλον να βλέπουμε – δεν θέλουμε να παραβλέπουμε – την αισθητική του άψυχου αντικειμένου ή ίσως τη σιωπηλή παρουσία του θανάτου ή μπορεί απλώς, με επιστημονική ανεμελιά, να ακολουθούμε την παράδοση της γλώσσας.

Τι είναι οι φωτογραφίες της Αγγελικής Δεκουλάκου; «Νεκρή Φύση» ή «Ακόμα Ζωή»; Σίγουρα θα ήθελα να απορρίψω την «Ακίνητη Φύση». Ίσως η «Ακίνητη Κίνηση» να μας ταίριαζε καλύτερα. Μια χειρονομία του φωτός που τη δεξιώθηκε το χέρι-μάτι αυτής της επίμονης κηπουρού και μας τη στέλνει μυρωδάτη. Η εικαστικός δίνει στη φωτογραφία μια στροβιλιστή και τρομώδη ζωγραφική ποιότητα. Το κόκκινο φίλτρο που παρεμβάλλεται κατά την ψηφιακή λήψη των έγχρωμων έργων, βουτάει τις εικόνες σε ένα υγρό πλατωνικό σπήλαιο και ξαμολάει τα άνθη να χορέψουν σαν τρελά με τις σκιές τους. Το ίδιο «θολό» οπτικό αποτέλεσμα αποτυπώνεται και στις ασπρόμαυρες εικόνες, αν και εδώ η χρήση παραδοσιακής αναλογικής τεχνικής με 400άρι φιλμ υπογραμμίζει την κομψή κεντητή ποιότητα των κόκκων (όπως σ' ένα πλεκτό αντίστοιχα των πόντων) που δίνει σ' εκείνο το γαρύφαλλο-φάντασμα τη ρετρό ευαισθησία μιας ωχρής καλλονής του Ρομαντισμού.

Η συνομιλία μεταξύ των γενεών των λουλουδιών ακούγεται καθαρά μέσα στην τρίπτυχη μελέτη της Αγγελικής Δεκουλάκου, που ολοκληρώνεται με την έκθεση τριανταπέντε μεγάλων έργων και ενός πολύπτυχου από πενήντα μικρά, το οποίο μας εμπλέκει οπτικά σε μια ατμοσφαιρική ψευδαίσθηση. Πρόκειται συνολικά για μια εργασία: α) πάνω στη ζωή που κινείται κι έρχεται η τέχνη να τη σταθεροποιήσει/ όπως στη «Χρωμογραφία Ι», όπου οι άνθρωποι σταμάτησαν σαν χρωματικές δίνες που κάνουν διάλειμμα και β) πάνω στη ζωή που ακινητεί κι έρχεται η τέχνη να την ξεκουνήσει/ όπως στις δύο επόμενες Χρωμογραφίες, όπου τα λουλούδια αρχίζουν να χορεύουν σαν κοιμισμένα σώματα που ξύπνησαν. Η εικαστικός πιάνει το νήμα που της άφησε ο ζωγράφος Ηλίας Δεκουλάκος και πατέρας της, με την καινοτόμο επινόηση της προσθήκης του κόκκινου φίλτρου (στην έκθεση βλέπουμε τη γνωστή φωτογραφία του με τα δύο χέρια που σαν κεραίες σαρώνουν το ερυθρό φόντο).
Κρατώντας το νήμα, η Δεκουλάκου το τεντώνει, το σγουραίνει, του αλλάζει την κατεύθυνση, αντλεί πείσμα από τη μακρά γενεαλογία των λουλουδιών και με τον πεπειραμένο φακό της απειλεί το φως. «Ακίνητο, ψηλά τα χέρια!» λέει, το πιάνει από τη μέση και το χορογραφεί μέχρι η μυρωδιά του να φτάσει και στα μάτια μας.

Μαρία Γιαγιάννου - Συγγραφέας – Θεωρητικός Τέχνης - Νοέμβριος 2017

Εγκαίνια έκθεσης: Παρασκευή 8 Δεκεμβρίου 2017, ώρα 19.00.
Διάρκεια έκθεσης: 8 Δεκεμβρίου 2017 – 23 Δεκεμβρίου 2017.

Λεωφ. Βασιλίσσης Αμαλίας 36, Αθήνα Σύνταγμα, Τ.Κ. 10558, τηλ: +30-210-3230534
email: mail@theimage.gr
Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Παρασκευή 16.00-20.00, Σάββατο 11.00-17.00 και Κυριακή 12.00-16.00.
Δευτέρα κλειστά. Website: www.theimage.gr