Η Ελλάδα του '80: μύθος και πραγματικότητα

Ποιος θα κρίνει ποια από τις τρεις δεκαετίες, για να περιοριστώ σε αυτές μόνον, υπήρξε η σημαντικότερη για την σύγχρονη κοινωνική, πολιτική πραγματικότητα της Ελλάδας; Ουδείς φυσικά αφού η Ιστορία γράφεται μόνον όταν η απόσταση του χρόνου το επιτρέψει.

Παρόλο λοιπόν που η έκθεση αξίζει το ενδιαφέρον μας και τον χρόνο που θα της διαθέσουμε, διαφωνώ κάθετα με τη φημολογία που αναπτύχθηκε από το σύνολο των ΜΜΕ τόσο γύρω από την έκθεση αλλά κυρίως σχετικά με την ίδια τη δεκαετία στην οποία είναι αφιερωμένη. Η δεκαετία του ’80 ήταν άραγε πιο «μυθική» (;) από την προηγούμενη (το ’70 με τη χούντα και τη Μεταπολίτευση), από την αγκαλιά της οποίας αναδύθηκε για να μας οδηγήσει στην επόμενη (τα '90's με την έκρηξη του lifestyle, τα ακριβά καταναλωτικά πρότυπα), και τα μυαλά δυστυχώς όχι μόνο στα κάγκελα αλλά και στους δείκτες του Χρηματιστηρίου;  

Ποιος θα κρίνει ποια από τις τρεις δεκαετίες, για να περιοριστώ σε αυτές μόνον, υπήρξε η σημαντικότερη για τη σύγχρονη κοινωνική, πολιτική πραγματικότητα της Ελλάδας; Ουδείς φυσικά αφού η Ιστορία γράφεται μόνον όταν η απόσταση του χρόνου το επιτρέψει. Τώρα ακόμα «μιλούν» τα βιώματα, οι αναμνήσεις, οι αναπολήσεις ή η ξαφνική ανακάλυψη μιας εποχής με τον εντυπωσιασμό που απορρέει από αυτή.    

Η έκθεση εκτός από τον ιστορικό και πολιτισμικό χαρακτήρα της καταφέρνει πράγματι να αναβιώσει αρκετά καλά την Ελλάδα του '80 και να συγκινήσει όσους ήταν έτοιμοι από καιρό να συγκινηθούν. Πριν ακόμα όμως ανοίξει τις πόρτες της, οργανωτές και μέσα ενημέρωσης είχαν καταφέρει να τη μεταβάλλουν σε «ιστορικό» γεγονός –δεν είναι– και να την περιβάλλουν με σλόγκαν και μυθολογίες που ανάγουν τη δεκαετία του '80 στην αρχή και το τέλος της ζωής μας. Κάτι που δεν αντιστοιχεί ούτε στην ατομική ούτε στην συλλογική πραγματικότητα και συνείδηση.

Πολλά και καθοριστικά στον πολιτικό και οικονομικό τομέα έγιναν τη δεκαετία του '80, σε επίπεδο ιδεών αλλά και μεταβολής κοινωνικών συνηθειών. Δικά της επιτεύγματα υπήρξαν η υπερκατανάλωση εισαγόμενων κυρίως προϊόντων, η έναρξη της βασιλείας του lifestyle που διαμορφώθηκε από τη νέα δημοσιογραφία, δηλαδή κυρίως τον περιοδικό Τύπο, που υπηρέτησε πιστά τη διαφήμιση. Διαμορφώνοντας καταναλωτικά πρότυπα που οι νεοέλληνες θεώρησαν ότι έπρεπε με τη σειρά τους να υπηρετήσουν πιστά για να εναρμονιστούν με το πνεύμα της εποχής, δηλαδή του εμπορίου. Έτσι περάσαμε από την ταβέρνα στα πανάκριβα εστιατόρια ή αλλιώς από το χύμα στο εμφιαλωμένο επώνυμο κρασί στο οποίο οι περισσότεροι έγιναν ειδήμονες (!) όπως άλλωστε και στη μάρκα των πούρων (!). Βέβαια όλα αυτά χειροτερέψαν την επόμενη δεκαετία, του ’90, αλλά τα ’80's άνοιξαν τον δρόμο.

Έτσι περάσαμε από την ταβέρνα στα πανάκριβα εστιατόρια ή αλλιώς από το χύμα στο εμφιαλωμένο επώνυμο κρασί στο οποίο οι περισσότεροι έγιναν ειδήμονες.

Θέλω να πω με λίγα λόγια ότι πολλές από τις πραγματικότητες που τα εκθέματα αφηγούνται στις διαφορετικές ενότητες της έκθεσης χαρακτηρίζουν και εποχές που προηγήθηκαν ή ακολούθησαν την πρόσφατα «θεοποιημένη» δεκαετία. Πολλές οι αλήθειες αλλά και πολλά τα φαινόμενα που της αποδίδονται, τα όρια γέννησης και διάρκειας των οποίων παραμένουν εντελώς ασαφή. Ακόμα και στο διαμέρισμα που έχει στηθεί σε ξεχωριστό χώρο και θεωρείται τυπικό μοντέρνο σπίτι του ’80 βρήκα αντικείμενα, υλικά, διακοσμητικά που άνετα εξυπηρετούν ακόμα και σήμερα το μεσαίο σπίτι ατόμων συντηρητικών στις επιλογές τους που δεν αρέσκονται στις διακοσμητικές αλλαγές. Σίγουρα η πολιτική επικαιρότητα, ή μάλλον γενικά η επικαιρότητα, η εθνική συμφιλίωση, ο πολιτικός γάμος, οι αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα κ.ά. παραμένουν δικά της κατορθώματα.  

Η κοινωνία είναι ένας ογκόλιθος που δεν χωρά σε κανένα εικονικό ενσταντανέ όσο και τεράστιο να είναι. Άλλωστε η έκθεση δεν βασίζεται στα αποτελέσματα κάποιας έρευνας που κατέληξε στα πρότυπα που έθρεψαν τα '80. Είναι το αποτέλεσμα συνεργασίας και συμμετοχής επιστημόνων, συλλεκτών, δημοσιογράφων καθώς και αρκετών πολιτισμικών φορέων που θέλησαν να καταθέσουν την εικόνα που είχαν για μια σημαντική εποχή για τη χώρα και τη ζωή μας. Και αυτό το πέτυχαν αξιοπρεπώς, χάρη στην επιστημονική επιμέλεια και το συχνά ευρηματικό στήσιμο των εκθεμάτων. 

Πρωτότυπος υπήρξε ο συμμετοχικός χαρακτήρας προετοιμασίας

H έκθεση στήθηκε κατά πολύ από τα αντικείμενα και το αρχειακό υλικό ενός μεγάλου αριθμού μικρό-συλλεκτών οι οποίοι έχουν κάθε λόγο να αισθάνονται δικαιωμένοι από την επιτυχία της έκθεσης που αποτελεί και δικό τους εγχείρημα.

Μήνες πριν ξεκινήσει η προετοιμασία της έκθεσης οι διοργανωτές προσκάλεσαν μέσω της ιστοσελίδας της άτομα, συλλέκτες και μουσεία να καταθέσουν αντικείμενα και υλικό που αφορούσε την εν λόγω περίοδο. Κι αυτό γιατί σημαντικός ήταν ο στόχος μέσω της διοργάνωσης να δημιουργηθεί μια εκθεσιακή  κοινότητα που θα έδινε πρόσβαση σε οργανωμένους και μη συλλέκτες. Στο ανοιχτό κάλεσμα ανταποκρίθηκε πλήθος κόσμου και έτσι συγκεντρώθηκαν «περισσότερα από 2.500 αντικείμενα της εποχής, φωτογραφίες και άλλα οπτικοακουστικά ντοκουμέντα». Έτσι η έκθεση στήθηκε κατά πολύ από τα αντικείμενα και το αρχειακό υλικό ενός μεγάλου αριθμού μικρό-συλλεκτών οι οποίοι έχουν κάθε λόγο να αισθάνονται δικαιωμένοι από την επιτυχία της έκθεσης που αποτελεί και δικό τους εγχείρημα.

Πολλαπλή αναδρομή

«Η Ελλάδα του Ογδόντα στην Τεχνόπολη» εκτείνεται σε όλα τα κτίρια του πρώην βιομηχανικού συγκροτήματος τα οποία αν και ανακαινισμένα διατηρούν ακέραια τα «ίχνη» του βιομηχανικού παρελθόντος (φούρνους, μηχανήματα, σε ορισμένα παραμένει ακόμα έντονη η μυρωδιά του φυσικού αερίου). Τα εκθέματα είναι άπειρα δύσκολο να τα εξερευνήσουμε σε σύνολο, ενώ έχουν επιστρατευθεί επίσης κοντέϊνερ για να φιλοξενήσουν θεματολογικές ενότητες όπως είναι τα ηλεκτρονικά ή η μεγάλη συλλογή παιχνιδιών κ.ά. Η έκθεση αποτελεί μια σύμπραξη της Τεχνόπολης του Δήμου Αθηναίων και της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση όπου ήδη λειτουργεί φωτογραφική έκθεση υπό την επιμέλεια του γνωστού φωτογράφου Σπύρου Στάβερη με φωτογραφίες της ίδιας δεκαετίας. Το υλικό προήλθε επίσης από φωτογραφίες που προμήθευσαν στον επιμελητή απλοί άνθρωποι που με ερασιτεχνικές μηχανές είχαν καταγράψει στιγμές της ζωής τους ή άλλες θεματολογίες.

Η μεγαλειώδης σε έκταση και σε πλούτο εκθεμάτων και εκδηλώσεων στοχεύει στη «συγκρότηση μιας ιστορικής, κοινωνιολογικής και πολιτισμικής αναδρομής στην ελληνική δεκαετία του ’80, προσφέροντας στον επισκέπτη την ευκαιρία μιας μοναδικής αναβιωτικής εμπειρίας.

Η μεγαλειώδης σε έκταση και σε πλούτο εκθεμάτων και εκδηλώσεων έκθεση στοχεύει στη «συγκρότηση μιας ιστορικής, κοινωνιολογικής και πολιτισμικής αναδρομής στην ελληνική δεκαετία του ’80», προσφέροντας στον επισκέπτη την ευκαιρία μιας μοναδικής αναβιωτικής εμπειρίας. Πολιτική, τρόποι ζωής, τέχνες και τεχνολογία του ’80 ανασυστήνονται μέσα από 4.000 εκθέματα, 18 περίπτερα, διαδραστικές εφαρμογές, σπάνιες φωτογραφίες, πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό καθώς και πάνω από 30 παράλληλες εκδηλώσεις (masterclasses, workshops, διαλέξεις, ημερίδες, προβολές, ειδικές εκθέσεις κ.α.).

Από την πολιτική αλλαγή και την κατάκτηση της εξουσίας από το ΠΑΣΟΚ έως τη νίκη της Ελλάδας στο Ευρωμπάσκετ το '87, από τις συγκεντρώσεις με τα πλαστικά σημαιάκια έως την ελεύθερη ραδιοφωνία και το πρώτο ιδιωτικό κανάλι της ελληνικής τηλεόρασης το '89, έως τη «νέα δημοσιογραφία» που εισήγαγε το περιοδικό ΚΛΙΚ και από το μύθο που δημιούργησε ο Μπίλλυ Μπο στο χώρο της μόδας έως τη φετιχοποίηση του τζιν, η έκθεση παρουσιάζει μέσα από ποικιλία εκθεσιακών μεθόδων όλα τα γεγονότα που σημάδεψαν την επίμαχη δεκαετία και διαμόρφωσαν σε ένα μεγάλο βαθμό τις επόμενες δεκαετίες, σύμφωνα με την περιγραφή των διοργανωτών.

Τα περίπτερα της έκθεσης είναι πολλά, ίσως χρειαστεί να επιλέξετε ποια σας ενδιαφέρει να επισκεφτείτε:

- Πολιτική: από την αλλαγή στην κάθαρση - ιδεολογία - ­έμφυλες ταυτότητες - κοινω­νικό κράτος - οικονομία
- Κατοικία και δημόσιος χώρος: διαμέρισμα 1987, αρχιτεκτονική, πολεοδομία, δημόσια έργα 
- Μαζικός πολιτισμός και κατανάλωση 
- Ένδυση, μόδα, ντίσκο 
- Κινηματογράφος, βιντεοταινίες, οπτικοακουστική κουλτούρα 
- Λαϊκότητα και λαϊκή ζωή.
- Ένδυση, μόδα, ντίσκο 
- Κινηματογράφος, βιντεοταινίες, οπτικοακουστική κουλτούρα 
- Λαϊκότητα και λαϊκή ζωή 
- Νεανικές υποκουλτούρες και πρωτοπορίες 
- Όψεις εικαστικής δράσης και πολιτισμού 
- Βιβλιοθήκη και αναγνωστήριο του ’80 
- Τεχνολογία 
- Επικοινωνία και ΜΜΕ 
- Τροχοί και αυτοκίνηση 
- Γλώσσα (περίπτερο χωρίς έδαφος)

Σε ένα από τα αναξιοποίητα μέχρι σήμερα κτίσματα του Γκαζιού στήθηκε το «σπίτι του ‘80» ένα ολόκληρο διαμέρισμα με εξοπλισμό που πράγματι παραπέμπει στη μόδα του '80 – στα έπιπλα, στα υφάσματα, στα υλικά κατασκευής, στις οικιακές συσκευές.

Το σπίτι του ΄80

Ξεχωρίζω να σας μιλήσω για «το σπίτι του '80»: Σε ένα από τα αναξιοποίητα μέχρι σήμερα κτίσματα του Γκαζιού στήθηκε το «σπίτι του ‘80», ένα ολόκληρο διαμέρισμα με εξοπλισμό που πράγματι παραπέμπει στη μόδα του '80 – στα έπιπλα, στα υφάσματα, στα υλικά κατασκευής, στις οικιακές συσκευές. Το αποτέλεσμα είναι χαριτωμένο και χαίρεται κανείς να το επισκέπτεται. Είναι λίγο το σπίτι των γονιών του, για μένα θύμιζε επίσης τα τότε μοντέρνα διαμερίσματα που διακοσμήσανε φίλοι-ζευγάρια εκείνης της εποχής. Ουσιαστικά όμως πρόκειται για ένα διαχρονικής λειτουργίας μεσοαστικό σπίτι που μπορεί να το δεις ακόμα σε κάποια μονοκατοικία της περιφέρειας ή ίχνη του να βρεις ακόμα και σε σύγχρονα νοικοκυριά.

Εξ ου και η βασική διαφωνία μου με την «μυθολογία» της έκθεσης: ότι έθεσε υπό την ομπρέλα μιας δεκαετίας, την οποία μυθοποίησε με αντικείμενα και κοινωνικές πραγματικότητες που χαρακτηρίζουν την Ελλάδα από το ’70 και μετά. Η δεκαετία του ’80 δεν ανέδειξε σε φετίχ το τζιν, ήτανε ήδη φετίχ πολλές δεκαετίες πριν, σίγουρα πάντως ήταν το ένδυμα των φοιτητών πριν και μετά τη Μεταπολίτευση. Αλλά και το κεντημένο καδράκι διακοσμεί το ελληνικό σπίτι τουλάχιστον τα τελευταία πενήντα χρόνια. Αυτό που σίγουρα μπήκε ή μάλλον εισέβαλε στην ζωή μας το ’80 ήτανε ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και για κάποιους τυχερούς στους χώρους εργασίας συνοδεύτηκε με τα έπιπλα γραφείου, για τους υπόλοιπους αυτά έφτασαν πολύ πολύ αργότερα. Η ντίσκο μουσική και τα μεγάλα μαγαζιά επίσης είναι ένα φαινόμενο των '80's. Όπως όμως και τα μπαρ όρθιων, που κατέκλυσαν κυρίως τα Εξάρχεια, στα οποία η έκθεση δεν ρίχνει τα φώτα της. Αν και σε αυτές τις μπάρες περνούσε τις νύχτες της η πλειοψηφία της τότε νεολαίας κι όχι μόνον.

Η έκθεση λοιπόν είναι πολύ ενδιαφέρουσα, απέραντη, συχνά φλύαρη και άλλοτε απλώς ενδεικτική. Λόγω του τεράστιου μεγέθους της είναι πράγματι μοναδική. Δεν είναι μοναδική ως περιεχόμενο, όπως ούτε μοναδική ούτε μυθική υπήρξε, κατά τη γνώμη μου, η ίδια η δεκαετία. Όλες οι εποχές πηγάζουν από τις προηγούμενες και οδηγούν στις επόμενες και όλες μαζί σφραγίζονται από αλλαγές και κοινωνικές εξελίξεις. Αν τα ’80s είναι μύθος, τότε τι θα έπρεπε να πούμε για τα ’70s ή τα ’60s; Ή, πώς θα χαρακτηρίζαμε άραγε τη δεκαετία του 2000 που μας πήγε από το ζενίθ των Ολυμπιακών Αγώνων στο ναδίρ των μνημονίων και της κατάρρευσης ζωών, ονείρων και ελπίδων;  

* Η ΤΟΝΙΑ ΜΑΚΡΑ είναι δημοσιογράφος.

Διάρκεια έκθεσης: μέχρι και 19 Μαρτίου 2017.