Η πρώτη αναδρομική έκθεση του ζωγράφου Αλέξη Κυριτσόπουλου, με έργα από το 1963 έως σήμερα, και τίτλο «Παράλληλα», φιλοξενείται στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, από τις 9 Δεκεμβρίου 2023 έως τις 11 Φεβρουαρίου 2024. Κεντρική εικόνα: Ο Διονύσης Σαββόπουλος, στην απεικόνιση του Αλέξη Κυριτσόπουλου, για το εξώφυλλο του δίσκου «10 χρόνια κομμάτια» (1975).
Γράφει η Τόνια Μάκρα
Μια τέχνη παρηγορητική μας αποκαλύπτει η πρώτη αναδρομική έκθεση με τίτλο «Παράλληλα», του σημαντικού και πολύ γνωστού ζωγράφου Αλέξη Κυριτσόπουλου. Ένα χρωματιστό αδιάκοπο «παραμύθι» που από τη δεκαετία του ’60 ο ζωγράφος ξετυλίγει μέσα από εξώφυλλα δίσκων και βιβλίων αλλά και ζωγραφικούς πίνακες, όπου μορφές και σχήματα ζωντανεύουν με τη βοήθεια έντονων, φωτεινών χρωμάτων.
Δεκαετίες τώρα ο Αλέξης Κυριτσόπουλος οραματιζόταν να παρουσιάσει την ζωγραφική του σε μια μεγάλη έκθεση που θα αποτελούσε ας πούμε την προσομοίωση μεταξύ «λαβύρινθου και παιδικής χαράς»! Βέβαια η αναδρομική του, η οποία συνεχίζεται στο κτίριο της Δημοτικής Πινακοθήκης Αθηνών στο Μεταξουργείο, δεν θυμίζει ούτε παιδική χαρά ούτε επίσκεψη σε λούνα παρκ. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα καλοστημένη έκθεση η οποία ωστόσο δεν παραπέμπει σε «φιλικό περιβάλλον» ούτε κρύβει εκπλήξεις που θα «σταματούσαν ή τουλάχιστον θα απορρύθμιζαν τον χρόνο», όπως θα ονειρευόταν ο ζωγράφος.
Το σίγουρο είναι πάντως ότι προσφέρει συναισθηματική εκτόνωση στον επισκέπτη χάρη στα έργα που παρουσιάζονται και τα οποία είναι δομημένα από έντονα χρώματα, γελαστές μορφές και σχήματα παιδικής απλότητας. Μικρά και μεγάλα σε τοίχους ή σε βιτρίνες μάς αποκαλύπτουν μια τέχνη που χαρίζει απλόχερα αγαλλίαση ψυχής και ανακουφιστικά συναισθήματα.
Το ισχυρό καλλιτεχνικό του αποτύπωμα έχει χαρακτηριστεί δικαίως ως μια ζωγραφική «αντικαταθλιπτική, εν μέρει σατιρική και εν πολλοίς αυτοβιογραφική».
Ο Αλέξης Κυριτσόπουλος, από τους σημαντικότερους Έλληνες ζωγράφους, με πλούσιο και πολυδιάστατο έργο, υπηρετεί με τη ζωγραφική του εδώ και δεκαετίες την εικονογράφηση για εξώφυλλα δίσκων αλλά και βιβλίων. Οι εικόνες του μας περιβάλλουν – ίσως και να κρύβονται στα ράφια της βιβλιοθήκης μας.
Η απελευθερωμένη από γραμμές και σχήματα αισθητική του πλασμένη από πλούτο χρωμάτων και μόνον, έχει διαμορφώσει συνειδήσεις. Το ισχυρό καλλιτεχνικό του αποτύπωμα έχει χαρακτηριστεί, δικαίως, ως μια ζωγραφική «αντικαταθλιπτική, εν μέρει σατιρική και εν πολλοίς αυτοβιογραφική». Εκτός από την εικονογράφηση για εξώφυλλα βιβλίων και δίσκων, το έργο του περιλαμβάνει πλούτο ζωγραφικών συνθέσεων σε ποικίλες διαστάσεις με το φωτεινό πλακάτο χρώμα να καθορίζει το σχήμα των μορφών και ενίοτε στοιχείων του περιβάλλοντος, δηλαδή τους χαρακτήρες ή αλλιώς τους ήρωες του χρωματιστού παραμυθιού του.
«Το χρώμα είναι δρόμος για το φως. […] Είναι σαν τη σπηλιά του Αλαντίν, που λέει “Άνοιξε σουσάμι” και μέσα έχει χιλιάδες κρυμμένους θησαυρούς που σιγά σιγά παίρνουν σχήμα, τους ανακαλύπτεις σαν τον Σεβάχ τον Θαλασσινό».
Έλεγε παλαιότερα ο καλλιτέχνης εκφράζοντας με παραμυθένια λόγια το πάθος του για το χρώμα και την αγάπη του για τη ζωγραφική η οποία υπάρχει για να προσφέρει «παρηγοριά, ελπίδα και ανάσα για να τα βγάλουμε πέρα».
Μεγάλο ρόλο έχει παίξει η ζωγραφική του Κυριτσόπουλου στη μουσική. Δύο σημαδιακά παραδείγματα αρκούν για να το αντιληφθούμε. Πρώτο είναι το εκπληκτικό εξώφυλλο που σχεδίασε το 1966, για τον ιστορικής σημασίας δίσκο «Φορτηγό», του Διονύση Σαββόπουλο «με το οποίο εκφράζει με μοναδικό αισθητικό τρόπο» την ευαισθησία του συνθέτη. Εξίσου μοναδικό το ζωγραφικό του αποτύπωμα στον δίσκο «Τα Παράλογα» που κυκλοφόρησε το 1976 με μουσική Μάνου Χατζιδάκι, ένας δίσκος που δίχασε το κοινό το οποίο ωστόσο λάτρεψε το εξώφυλλο.
Χάρη στη δουλειά του στον τομέα των βιβλίων και των δίσκων η ζωγραφική του έχει πραγματικά συνδεθεί με «πολύ προσωπικές στιγμές μας: όπως είναι η επαναληπτική ακρόαση αγαπημένων δίσκων του Διονύση Σαββόπουλου, του Μάνου Χατζιδάκι ή του Νίκου Ξυδάκη· τη σιωπηλή ανάγνωση ενός συναρπαστικού βιβλίου του Στέλιου Ράμφου ή του Χρήστου Βακαλόπουλου...
Χάρη στη δουλειά του στον τομέα των βιβλίων και των δίσκων η ζωγραφική του έχει πραγματικά συνδεθεί με «πολύ προσωπικές στιγμές μας: όπως είναι η επαναληπτική ακρόαση αγαπημένων δίσκων του Διονύση Σαββόπουλου, του Μάνου Χατζιδάκι ή του Νίκου Ξυδάκη· τη σιωπηλή ανάγνωση ενός συναρπαστικού βιβλίου του Στέλιου Ράμφου ή του Χρήστου Βακαλόπουλου […], τη φωναχτή ανάγνωση ενός παραμυθιού στο παιδί σου, του ίδιου παραμυθιού –δώρου της μητέρας σου– που διάβαζες κι εσύ όταν ήσουν παιδί· την παρακολούθηση μιας παιδικής παράστασης ή μιας γιορτινής συναυλίας της Οπισθοδρομικής Κομπανίας…» γράφει μεταξύ άλλων ο Χριστόφορος Μαρίνος, επιμελητής της αναδρομικής έκθεσης, ιστορικός τέχνης & επιμελητής εκθέσεων και δράσεων ΟΠΑΝΔΑ.
Οι ζωγραφιές του Κυριτσόπουλου στο τομέα του βιβλίου και της μουσικής αποτελούν αυτόνομα καλλιτεχνικά «αντικείμενα» με ισχυρή εικαστική υπόσταση που εμπλουτίζουν το αρχικό δημιούργημα που τις ενέπνευσε. «Ο Α. Κυριτσόπουλος είναι ένας τραγουδοποιός της εικόνας. Χορεύει με τους ήρωες και αυτός ο συντονισμένος χορός εμψυχώνει την εικόνα: οι προσεκτικά δομημένες ζωγραφιές του βασίζονται σε μια εσωτερική κίνηση, αποπνέουν μια ρυθμολογία».
Ζωγραφική και εικονογράφηση πάνε χέρι χέρι
«Ήδη από τη δεκαετία του '80 ο καλλιτέχνης περνάει στη ζωγραφική κατασκευάζοντας πρώτη τη φιγούρα του Ναστραδίν Χότζα, χρησιμοποιώντας χρωματιστές λαδόκολλες με τις οποίες έφτιαχναν τους χαρταετούς. Με τον ίδιο τρόπο εικονογραφεί τις αναμνήσεις της μητέρας του (Η Ζωίτσα πέρα από το Αιγαίο, Άγρα, 1982). Το «παιχνίδι» με τα χρώματα συνεχίζεται και τις επόμενες δεκαετίες όπου θα δημιουργήσει τις Οπτασίες του Δον Κιχώτη και τις Εικόνες για τους Αχαρνείς του Αριστοφάνη (ΜΙΕΤ, 2005 και 2006 αντίστοιχα), αποκαλύπτοντας τις αστείρευτες δυνατότητές τους.
Ειδικά στην εικονογράφηση του «Δον Κιχώτη» του Θερβάντες «η ζωγραφική του Κυριτσόπουλου είναι γεμάτη παράξενα, παράδοξα, περίφημα, ανέλπιστα και πρωτάκουστα περιστατικά, χαριτωμένα και πεντανόστιμα λόγια, αφάνταστες και πρωτόφαντες περιπέτειες – με τη διαφορά όμως ότι όλα αυτά συμβαίνουν τώρα, γύρω μας, στη γειτονιά μας, και όχι σε κάποιο μακρινό πλανήτη ή σε μια μυθική χώρα. Στην προσωπική μυθολογία που προτείνει ο Κυριτσόπουλος, το χρωματιστό παραμύθι –«το παραμύθι που η εικόνα κρύβει», όπως λέει ο ίδιος– είμαστε εμείς. Το ουράνιο τόξο βγαίνει από το δωμάτιό μας, από το όνειρό μας, από τον κήπο μας και μας μεταφέρει στον ουρανό, στην άλλη πλευρά της πόλης, σε ένα άλλο δωμάτιο», καταλήγει ο Χριστόφορος Μαρίνος.
Ο Αλέξης Κυριτσόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1943. Ξεκίνησε ως σκιτσογράφος σε αθηναϊκές εφημερίδες και περιοδικά́. Το 1966 ο Ασαντούρ Μπαχαριάν (γκαλερί «ΩΡΑ»), εξέδωσε ένα μικρό λεύκωμα με σκίτσα του. Το 1967 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι όπου έγινε δεκτός στο εργαστήρι χαρακτικής στην Beaux Arts. Ο Σύλλογος Ελλήνων Φοιτητών στο Παρίσι εξέδωσε ένα μικρό λεύκωμα με πολιτικά σκίτσα του. Το 1971 επέστρεψε στην Ελλάδα και την περίοδο της Μεταπολίτευσης, έγραψε και ζωγράφισε Το παραμύθι με τα χρώματα (εκδ. Κέδρος).
Η ζωγραφική του πηγαινοέρχεται από τις γκαλερί σε βιβλία, αφίσες, εξώφυλλα βιβλίων, δίσκων, CD, σκηνικά, κοστούμια, εικονογραφήσεις. Έχει μια διαχρονική συνεργασία με τον Διονύση Σαββόπουλο, έχει φιλοτεχνήσει εξώφυλλα του Στέλιου Ράμφου και δίσκους του Μάνου Χατζιδάκι, του Νίκου Ξυδάκη κ.ά. Έχει συνεργαστεί με το ΜΙΕΤ (εκθέσεις: «Αριστοφάνης», «Ποιητές της γενιάς του ’30») και με το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών σχεδιάζοντας albums για τον «Πέτρο και το Λύκο» και τη «Λυσιστράτη» του Μίκη Θεοδωράκη, σκηνικά, κοστούμια και animation για τον «Μερλίνο» του Περικλή Κούκου και το «Σαββόραμα». Μεταξύ άλλων ο Αλέξης Κυριτσόπουλος έχει, επίσης, φτιάξει σκηνικά για ελληνικές ταινίες μεγάλου μήκους και θεατρικές παραστάσεις.
Έχει συνεργαστεί με τα Πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης και Ιωαννίνων για την εικονογράφηση και concept graphic αναγνωστικών γαλλικής γλώσσας για το Γυμνάσιο και αναγνωστικού Α´ Δημοτικού και έχει γράψει βιβλία για παιδιά όπως το Πηγαινέλα στα σύννεφα (εκδ. Ίκαρος) ενώ έχει τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου για το βιβλίο του Βεγγαλικά, ένα παραμύθι εμπνευσμένο από τα ποιήματα του Νίκου Εγγονόπουλου (εκδ. Ίκαρος, 2013).
＊ Η ΤΟΝΙΑ ΜΑΚΡΑ είναι δημοσιογράφος.
