50 χρόνια χωρίς τον Δημήτρη Μητρόπουλο

Το πρώτο βιβλίο που κυκλοφόρησε για τον Μητρόπουλο είναι η αλληλογραφία του με τη στενή του φίλη Καίτη Κατσογιάννη, που αποτελεί μία από τις σπουδαιότερες πρωτογενείς πηγές για την προσωπικότητά του. Στον πρόλογο έγραφε ο Σεφέρης: "Η μοίρα του Μητρόπουλου ήταν, θαρρώ, μοναδική στα χρονικά του νέου Ελληνισμού και δεν μας αφήνει πολύ περιθώριο για τη συνηθισμένη αδιαφορία μας".  Μέσα από την αλληλογραφία του “ζει” κανείς τον διπλό πόνο του μετανάστη που μια πιθανή λήξη άδειας παραμονής θα “έσβηνε” τα όνειρά του, αλλά και που τα ίδια τα όνειρα έχουν το τίμημά τους: “έχω καθήκον να θυσιάσω όλη μου τη ζωή για την τέχνη [...] Πρέπει λοιπόν γι' αυτό να καταδικαστώ να πεθάνω και να μαραζώσω μακριά από τον τόπο μου;” Βρίσκει παρηγοριά στην παλιά του αγάπη για την πεζοπορία στη φύση και την ορειβασία, και βυθίζεται ολοένα και περισσότερο στην αποκλειστική σχεδόν ενασχόλισή του με την τέχνη, ώσπου φθάνει να γίνει μόνιμος αρχιμουσικός στη φιλαρμονική ορχήστρα της Νέας Υόρκης. Το εύστοχα επιλεγμένο τμήμα της αλληλογραφίας που δημοσιεύεται καλύπτει μια περίοδο από το 1925 μέχρι τον Ιούλιο του 1960. [Δημήτρης Μητρόπουλος: η αλληλογραφία του με την Καίτη Κατσογιάννη, Ίκαρος, Αθήνα 1966]

Η Καίτη Κατσογιάννη δεν περιορίστηκε, απλώς, στην έκδοση της αλληλογραφίας τους, αλλά συνέλεγε σχολαστικά κάθε είδους πληροφορίες που αφορούσαν τον Μητρόπουλο, πράγμα που στάθηκε σημαντικό βοήθημα στον διακεκριμμένο μουσικολόγο Απόστολο Κώστιο, στον οποίο ωφείλουμε τις σπουδαιότερες επιστημονικές εργασίες που γράφτηκαν για τη ζωή και το έργο του Δημήτρη Μητρόπουλου. Στο ομώνυμο έργο του Κώστιου παρουσιάζεται ένας ευσυνείδητος επαγγελματίας με δημοκρατικές πεποιθήσεις, για τον τρόπο διεύθυνσης των μουσικών, με βαθύ σεβασμό προς τους συνεργάτες του, που θέλει να τους βγάλει τον καλύτερό τους εαυτό, θέτοντας τον εαυτό του ως παράδειγμα. Είναι γνωστό ότι διηύθυνε αποκλειστικά από μνήμης, κάτι που κατακτούσε έπειτα από επίμονη κι επίπονη μελέτη. Ως αρχιμουσικός θεωρούσε χρέος του να προωθεί τη μουσική της εποχής του, ακόμα κι αν ήταν δύσπεπτη για το συντηρητικότερο τμήμα του κοινού του. Το βιβλίο επικεντρώνεται στον μαέστρο Μητρόπουλο παρέχοντας πληροφορίες χρήσιμες τόσο για τους ειδικούς, όσο και για τους μη ειδικούς. [Απόστολος Κώστιος, Δημήτρης Μητρόπουλος, Μορφωτικο Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1985]

Ο Μητρόπουλος, όμως, υπήρξε και αξιόλογος συνθέτης, αν και τα παράτησε πιστεύοντας ότι υπήρχαν συνθέτες που μπορούσαν να προσφέρουν πολύ περισσότερα από αυτόν. Παρόλα αυτά οι καινοτομίες που εισήγαγε στη σύνθεση μουσικής για αρχαία τραγωδία, επηρέασαν τους Έλληνες συνθέτες μέχρι τα μέσα του ’50. Από τα πρώτα του μεγάλα έργα για το μουσικό θέατρο, η “Αδερφή Βεατρίκη” ανέβηκε με την υποστήριξη της Κατίνας Παξινού, η οποία και πρωταγωνίστησε. Στο "Το στοιχείο της θεατρικότητας στον Δημήτρη Μητρόπουλο" αναλύεται τόσο η σχέση του Μητρόπουλου με το θέατρο, όσο και η θεατρικότητά του ως μουσικού ερμηνευτή. [Απόστολος Κώστιος, Το στοιχείο της θεατρικότητας στον Δημήτρη Μητρόπουλο, Κέντρο Μουσικού Θεάτρου/Παπαγρηγορίου-Νάκας, Αθήνα 1997]

Ιδιαίτερο φως στον στοχαστή Μητρόπουλο δίνει το "Επιλογή – Σχόλια, Κείμενα Δημήτρη Μητρόπουλου". Αν και τελείωσε το σχολείο με βαθμολογία ελάχιστα πάνω από τη βάση, έδειξε ότι χρειαζόταν απλώς τα κατάλληλα ερεθίσματα για να αναδείξει τις δεξιότητές του, για την κατάκτηση των οποίων εργάστηκε σκληρά. Ωστόσο δεν περιορίστηκε απλώς “στη δουλειά του”. Στην εποχή του Μακαρθισμού, όντας αρχιμουσικός της ορχήστρας της Μινεάπολης, σε συνέντευξη τύπου εξέφρασε την άποψη ότι, αν θεωρείτο πρέπον να  κατηγορούνται οι Ρώσοι συνθέτες για συμβιβασμό στις επιταγές της Σοβιετικής Ένωσης, τότε δεν θα ήταν πρέπον στην Αμερική οι συνθέτες με προηγμένη μουσική σκέψη καταδικάζονται σε λιμοκτονία. Εν τέλει και στις ΗΠΑ υπάρχουν συνθέτες που συμβιβάζονται προκειμένου να πετύχουν προβολή και χρήμα. Ενώ για τους φανατικούς της εποχής του, έγραφε σε ένα ιδιωτικό γράμμα: “Πώς μπορείς να περιμένεις μετριοπάθεια, όταν οι άνθρωποι ωθήθηκαν στα άκρα από την ανηθικότητα των εκάστοτε ιθυνόντων; [...] Όλοι σας φαίνεται να αγκαλιάζετε όλους εκείνους που μισούσατε πρωτύτερα, επειδή φοβάστε τους φανατικούς”. Ο Κώστιος, βασιζόμενος και στον Αμερικάνο βιογράφο του Μητρόπουλου, τον Trotter, θεωρεί ότι ο σπουδαίος μαέστρος αναγκάστηκε σε παραίτηση από τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Νέας Υόρκης και για πολιτικούς λόγους, καθώς είχε και φάκελο στο FBI. Τα κείμενα του Μητρόπουλου, που έχουν επιλεγεί και σχολιαστεί από τον Α. Κώστιο, εμβαθύνουν σε διαφορετικές πτυχές της προσωπικότητας του αρχιμουσικού, που δεν είχαν φωτιστεί σε τέτοιο βαθμό στη βιογραφία του. [Απόστολος Κώστιος, Επιλογή-Σχόλια: Κείμενα Δημήτρη Μητρόπουλου, Ορχήστρα Χρωμάτων/Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1997]

Ο βίος του Μητρόπουλου έρχεται σε αντίθεση με τη ζωή ενός άλλου σπουδαίου Έλληνα μουσικού, του συνθέτη Νίκου Σκαλκώτα (βλ. BP Νίκος Σκαλκώτας, Ένας Έλληνας Ευρωπαίος). Ο Σκαλκώτας, όπως κι ο Μητρόπουλος, εμβάθυναν τις μουσικές τους γνώσεις στο εξωτερικό. Ο Σκαλκώτας επέλεξε να επιστρέψει και να εργαστεί στην Ελλάδα. Κατέληξε να πεθάνει πάμφτωχος και, παρά την αξία του, παραγκωνισμένος από τους συναδέλφους του. Ο Μητρόπουλος, αντιθέτως, επέλεξε να διεκδικήσει στις ΗΠΑ τη θέση που αναλογούσε στα προσόντα του και τα κατάφερε. Σήμερα τιμώνται δύο αίθουσες του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών φέροντας τα ονόματά τους. Πώς, όμως, κάποτε θα μπορούσαμε να τους τιμήσουμε κι εμείς; Είμαστε έτοιμοι να απορροφήσουμε τέτοιους εργάτες υψηλής εξειδίκευσης, είτε ασχολούνται με τη μουσική, είτε όχι; Στα μέσα του 20ου αι. η χώρα μας δεν ήταν ικανή να τους απορροφήσει. Η καριέρα στην Ελλάδα, τότε, δεν αποτελούσε ρεαλιστική επαγγελματική επιλογή, αλλά μόνο συναισθηματική. Έχουμε κάνει, άραγε, τα απαραίτητα βήματα, ώστε ένας νέος Μητρόπουλος και ένας νέος Σκαλκώτας να μπορέσουν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στη χώρα που τους γεννήσε και ταυτόχρονα αυτή να τους το ανταποδώσει;