
Για τη συναυλία του κινεζικής καταγωγής Αμερικανό τσελίστα Γιο Γιο Μα, με 6 σουίτες του Μπαχ για σόλο τσέλο, η οποία παρουσιάστηκε στις 5 Ιουλίου και τη συναυλία «Οι δρόμοι της φιλίας» με την Oρχήστρα Νέων Luigi Cherubini υπό τη διεύθυνση του μαέστρου Ρικάρντο Μούτι, η οποία παρουσιάστηκε στις 9 Ιουλίου. Αμφότερες στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.
Tου Φραγκίσκου Κοντορούση
Συνομιλώντας με τον Θεό, τον Άνθρωπο και τη Φύση
«Πιστεύω ότι η κουλτούρα –ο τρόπος που εκφραζόμαστε και καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλον– είναι σημαντικό στοιχείο στο χτίσιμο μιας δυνατής κοινωνίας. Η ελπίδα μου είναι ότι μπορούμε, μαζί, να χρησιμοποιήσουμε τη μουσική του Μπαχ για να αρχίσουμε μια ευρύτερη συζήτηση για την κουλτούρα μας». / Γιο Γιο Μα
Τον Αύγουστο του 2018, ο σπουδαίος Γιο Γιο Μα ξεκίνησε το «Bach Project»: 36 συναυλίες σε ισάριθμες εμβληματικές σκηνές του πλανήτη. Κοινό στοιχείο των συναυλιών, οι έξι σουίτες για τσέλο του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, με μοναδικό ερμηνευτή στη σκηνή τον ίδιο τον Μα σε μια παράσταση δυόμιση ωρών χωρίς διάλειμμα. Έχοντας ήδη δώσει τις 15 πρώτες συναυλίες, μεταξύ άλλων στο Ντένβερ, τη Λειψία, την Ουάσιγκτον, το Μόντρεαλ, τη Βομβάη, τη Λίμα, τη Βαρκελώνη και τη Βιέννη, ο Μα ήρθε και στην Αθήνα την Παρασκευή 5 Ιουλίου. Μπροστά σε ένα κατάμεστο θέατρο, ο Μα ξεδίπλωσε όλες τις τεχνικές του αρετές, την αστείρευτη μουσικότητά του αλλά, κυρίως, την αμεσότητα που εκπέμπει στην επικοινωνία με το ακροατήριο.
Με απόλυτη καθαρότητα στο παίξιμο, με αστραπιαίες εναλλαγές ταχύτητας και δυναμικής και με βαθιά γνώση του τρόπου γραφής του Μπαχ, ο Μα ανέδειξε αβίαστα τον χορευτικό χαρακτήρα των έργων, [...] για να κλείσει με την εξαιρετικής τεχνικής δυσκολίας 6η σουίτα, μέσα σε πραγματική θύελλα χειροκροτημάτων.
Είναι αδύνατο να περιγράψει κανείς με λέξεις τη μέθεξη με τη μαγεία της μουσικής του Μπαχ στην οποία απλόχερα μας οδήγησε ο εκπληκτικός Γιο Γιο Μα. Ο σολίστ κατάφερε να μετασχηματίσει την υπερβατική μουσική του Μπαχ σε μια ζεστή και ανθρώπινη φωνή αγάπης και αλληλοσεβασμού. Με απόλυτη καθαρότητα στο παίξιμο, με αστραπιαίες εναλλαγές ταχύτητας και δυναμικής και με βαθιά γνώση του τρόπου γραφής του Μπαχ, ο Μα ανέδειξε αβίαστα τον χορευτικό χαρακτήρα των έργων, ιδιαίτερα των τριών πρώτων, ενώ σταδιακά βυθίστηκε στις εσωστρεφείς –4η και ιδίως 5η– σουίτες, για να κλείσει με την εξαιρετικής τεχνικής δυσκολίας 6η σουίτα, μέσα σε πραγματική θύελλα χειροκροτημάτων.
Διόλου τυχαία, ο Μα απόλαυσε τη βραδιά, μεταδίδοντας ακαριαία κάθε του συναίσθημα στο κοινό του Ηρωδείου. Δε δίστασε να «συνομιλήσει» με ένα αυθάδες τριζόνι που επέλεξε να τραγουδήσει την ώρα που παιζόταν η ιδιαίτερα δύσκολη ζίγκα της 2ης σουίτας – ο σολίστ αρχικά χαμογέλασε και στη συνέχεια, χωρίς να χάσει νότα, γέλασε απολαμβάνοντας τη στιγμή, και μαζί του και όλο το ακροατήριο. Τρεις φορές επέλεξε ο Μα να απευθυνθεί στο κοινό, και τις τρεις με κείμενο γραμμένο απο πριν στα ελληνικά. Αυτή του η διάθεση να αγγίξει την κουλτούρα του τόπου που τον φιλοξένησε αποτυπώθηκε και στο κλείσιμο της βραδιάς, όταν προσκάλεσε στη κοινή το πενταφωνικό σύνολο «Ήπειρος», τους οποίους και συνόδευσε με το τσέλο του σε ένα παραδοσιακό ηπειρώτικο τραγούδι. Αποχαιρετήσαμε το Ηρώδειο και αυτόν τον απίστευτο μουσικό κουρασμένοι στο σώμα αλλά ανάλαφροι στην ψυχή.
Πρώτα το ζην, μετά το φιλοσοφείν
Από το 1997, όταν και δόθηκε η πρώτη συναυλία με τίτλο «Οι Δρόμοι της Φιλίας» στο Σεράγεβο, το Φεστιβάλ της Ραβένας καθιέρωσε ένα ετήσιο μουσικό «προσκύνημα» σε αρχαίες και σύγχρονες ιστορικές πόλεις, χτίζοντας γέφυρες φιλίας. Οδηγός σε αυτούς τους δρόμους ως παγκόσμιος πρεσβευτής πολιτισμού είναι ο παγκοσμίου φήμης, 77χρονος πλέον, αρχιμουσικός Ρικάρντο Μούτι, επικεφαλής ενός διαφορετικού κάθε φορά συνόλου ιταλών μουσικών που συμπράττουν με ντόπιους μουσικούς. Έχοντας ήδη δώσει συναυλίες σε ιδιαίτερες πόλεις όπως το Σεράγιεβο, τη Βηρυτό, την Ιερουσαλήμ, το Κάιρο και την Τεχεράνη, «Οι Δρόμοι της Φιλίας» πραγματοποιήθηκαν φέτος στην Αθήνα, την Τρίτη 9 Ιουλίου. Συνέπραξαν ιταλοί και έλληνες μουσικοί και χορωδοί, παρουσιάζοντας τη δημοφιλέστατη «9η Συμφωνία» του Μπετόβεν και αναδεικνύοντας την έκκληση για αδελφοσύνη που χαρακτηρίζει την «Ωδή στη χαρά». Ο Μούτι, ένας από τους σπουδαιότερους μαέστρους στον κόσμο, έχει κατακτήσει πολυάριθμα βραβεία και έχει διευθύνει κορυφαίες ορχήστρες, ανάμεσα στις οποίες οι Φιλαρμονικές του Βερολίνου και της Βιέννης και η Συμφωνική Ορχήστρα του Σικάγου, ενώ έχει μακροχρόνια και στενή συνεργασία με το Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ.
Το μουσικό σύνολο που παρουσιάσθηκε στο Ηρώδειο, ογκώδες και ανομοιογενές, είχε εξαρχής αρκετά δύσκολο έργο να επιτελέσει. Ωστόσο, η μεγάλη εμπειρία του αλλά και η στιβαρότητα με την οποία ο Μούτι προσέγγισε τους μουσικούς του, οδήγησαν τελικά σε ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα.
Η «9η Συμφωνία» είναι έργο με αρκετές τεχνικές και ερμηνευτικές δυσκολίες, καθώς και με ιδιαίτερες απαιτήσεις συντονισμού μεταξύ των μουσικών της ορχήστρας αλλά και της χορωδίας. Το μουσικό σύνολο που παρουσιάσθηκε στο Ηρώδειο, ογκώδες και ανομοιογενές, είχε εξαρχής αρκετά δύσκολο έργο να επιτελέσει. Ωστόσο, η μεγάλη εμπειρία του αλλά και η στιβαρότητα με την οποία ο Μούτι προσέγγισε τους μουσικούς του, οδήγησαν τελικά σε ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Το πρώτο μέρος της συμφωνίας (Allegro ma non troppo, un poco maestoso) ήταν και το μόνο που ανέδειξε κάποιες δυσκολίες συντονισμού αλλά και ανομοιομορφίες στο φραζάρισμα, στις δυναμικές και στην εν γένει ερμηνεία. Το δεύτερο μέρος (Scherzo. Molto vivace) ανέδειξε τις τεχνικές αρετές των μουσικών της ορχήστρας και διακρίθηκε για την καθαρότητα της ερμηνείας και τη ρυθμική σαφήνεια, που πιστώνονται σαφώς στον αρχιμουσικό. Στο εσωστρεφές τρίτο μέρος (Adagio molto e cantabile), ο μαέστρος επέλεξε μια μάλλον συντηρητική προσέγγιση, κατανοώντας ίσως τις δυσκολίες που προκύπτουν από τον πολύ μικρό αριθμό δοκιμών που είχε στη διάθεσή του. Η προσέγγιση αυτή φυσιολογικά δεν κατάφερε να απογειώσει το συναίσθημα που χαρακτηρίζει το μέρος αυτό, το οποίο εν τέλει λειτούργησε ως εισαγωγή στο τέταρτο και δημοφιλέστερο μέρος του έργου (Presto. Allegro assai - Φρήντριχ Σίλλερ «Ωδή στη Χαρά»). Εδώ, ο Μούτι ξεδίπλωσε όλες τις μουσικές του αρετές, κατάφερε να απογειώσει το πάθος των μουσικών του και να οδηγήσει το σύνολο σε μια ερμηνεία αντάξια της σημασίας και της φήμης του έργου.
Κλείνοντας τη βραδιά, ο σπουδαίος αρχιμουσικός δεν παρέλειψε να τονίσει τη σημασία του παρελθόντος των δύο χωρών (Ελλάδας και Ιταλίας) για την ιστορία της Ευρώπης – η οποία, όπως είπε «τα τελευταία χρόνια ρίχνει το βάρος της στην οικονομία, έχοντας ξεχάσει ότι πρώτη αξία πρέπει να είναι ο άνθρωπος».
* Ο ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΚΟΝΤΟΡΟΥΣΗΣ είναι καθηγητής Ανώτερων Θεωρητικών της Μουσικής.