Για τη συλλογή διηγημάτων του Τσακ Πόλανικ «Σκαρφίσου κάτι! Ιστορίες που δεν γίνεται να ξεχάσεις» (μτφρ. Πάνος Τομαράς, εκδ. Αίολος).
Του Κώστα Δρουγαλά
Ο ουκρανικής καταγωγής Αμερικανός πεζογράφος Τσακ Πόλανικ (1962) είναι περισσότερο γνωστός για το πρώτο του μυθιστόρημα, το θρυλικό σήμερα Fight Club, που μεταφέρθηκε με απόλυτη επιτυχία στον κινηματογράφο, προσδίδοντας στον συγγραφέα cult διαστάσεις, με τον τρόπο που συνέβη στην περίπτωση του Trainspotting του Irvine Welsh. Ωστόσο, τόσο στη μία όσο και στην άλλη περίπτωση, αντιλαμβανόμαστε πως το παραπάνω συνιστά μία επιφανειακή ανάγνωση, αφού και οι δύο συγγραφείς αποτελούν ικανότατους εργάτες του λόγου.
Οι θεματικές-υπερέννοιες της συλλογής είναι πολλές και ετερογενείς: σχολικός εκφοβισμός· η κοινωνία του θεάματος· η ανδρική ανασφάλεια μετά τον χωρισμό· ο θαυμασμός του γιου για τον πατέρα· η κατάρρευση της αθωότητας στα «χρυσά» χρόνια των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης· η αγένεια κι ο καθημερινός ρατσισμός μέσα στην κόλαση των τηλεφωνικών πωλήσεων· ενήλικες μεσοαστοί που δεν μπορούν να συμβιβαστούν με την οικογενειακή θαλπωρή.
Το Σκαρφίσου κάτι! με τον υπότιτλο Ιστορίες που δεν γίνεται να ξεχάσεις, περιλαμβάνει 23 σχετικά σύντομες ιστορίες, με μόνο μία (την ιστορία «Τάσεις») να καταλαμβάνει έκταση νουβέλας. Σε πολλά από τα διηγήματα του Πόλανικ πρωταγωνιστής είναι κάποιο ζώο: η μαϊμού, το φλαμίνγκο, το κογιότ, ο μυρμηγκοφάγος, που δημιουργούν μια ψευδαίσθηση –ή καλύτερα μία διεστραμμένη αίσθηση– αισωπικού μύθου. Εκτός από τα ζώα, ο συγγραφέας δείχνει επίσης μία ιδιαίτερη προτίμηση σε εφήβους με παλαβές εμμονές ή όνειρα· ή εμμονικά όνειρα.
Οι ιστορίες ποικίλες, όλες όμως βγαλμένες από το πολανικό σύμπαν: δολοφονίες που λαμβάνουν χώρα στο φεστιβάλ του Burning Man στη Νεβάδα από μία γυναίκα που επιθυμεί να επιστρέψει ο άντρας της στην οικογενειακή εστία· άλογα-επιβήτορες που ξεσκίζουν τα σπλάχνα λευκών μεσοαστών σε πορνό βίντεο· μία μαϊμού που προωθεί τυριά σε σούπερ μάρκετ έρχεται αντιμέτωπη με τον παραλογισμό της καπιταλιστικής οικονομίας· ένας άνδρας που γυρίζει την υφήλιο κάνοντας στριπτίζ· μια σεξομανής κι αλκοολική νεαρή που «λούζει» με το ταμπόν της επίδοξους εραστές· ένας μασέρ που ακούει μία ετοιμοθάνατη κυρία να της διηγείται πώς ο άντρας της τής έκανε πρόταση γάμου σε ένα πλυντήριο αυτοκινήτων· ένα ροζ φλαμίνγκο που πουλάει το κορμί της σε ένα κογιότ που θέλει να σώσει τον γάμο του.
Οι θεματικές-υπερέννοιες της συλλογής είναι πολλές και ετερογενείς: σχολικός εκφοβισμός· η κοινωνία του θεάματος· η ανδρική ανασφάλεια μετά τον χωρισμό· ο θαυμασμός του γιου για τον πατέρα· η κατάρρευση της αθωότητας στα «χρυσά» χρόνια των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης· η αγένεια κι ο καθημερινός ρατσισμός μέσα στην κόλαση των τηλεφωνικών πωλήσεων· ενήλικες μεσοαστοί που δεν μπορούν να συμβιβαστούν με την οικογενειακή θαλπωρή.
Ο Πόλανικ σίγουρα ανήκει στους Αμερικανούς συγγραφείς με χιούμορ· μόνο που το χιούμορ στην αμερικανική πεζογραφία έχει εξελιχθεί πολύ από τον 19ο αιώνα έως σήμερα: ο Πόλανικ θεωρείται ο Μαρκ Τουαίην για τη γενιά της τετραϋδροκανναβινόλης, της εισπνοής κόλλας μέσα από χαρτοσακούλες, της αχαλίνωτης διασκέδασης, της «τέχνης» χωρίς κανένα ουσιαστικό υπόβαθρο, και ήδη αποτελεί «δεξαμενή» για άλλους συγγραφείς της χώρας του (μάλλον ο J.R. Helton είναι η καλύτερη από τις περιπτώσεις που θα μπορούσαμε να αναφέρουμε).
Ο Πόλανικ πολλές φορές στη μέχρι τώρα λογοτεχνική του καριέρα έχει χαρακτηριστεί μηδενιστής, μισογύνης, κυνικός κλπ. (περίπου όπως ο Μπουκόβσκι), ωστόσο οι αναγνώστες των έργων του (όπως και στην περίπτωση του Μπουκόβσκι) γνωρίζουν πως αυτό πόρρω απέχει από την αλήθεια: μάλλον ο συγγραφέας σκύβει συμπονετικά πάνω από τους προβληματικούς ήρωές του, οι οποίοι, ως αποσυνάγωγοι, εναγωνίως πασχίζουν να βρουν την ταυτότητά τους σε έναν κόσμο που δεν έχει ταυτότητα· οι λογοτεχνικοί χαρακτήρες του Πόλανικ ξεφορτώνονται το δέρμα της καταναλωτικής και στερεοτυπικής κοινωνίας, για να προπορευτούν ένα ασφαλές βήμα από τους διώκτες που βρίσκονται έξω και μέσα τους. Δεν είναι ακριβώς οι απόκληροι της κοινωνίας ή οι παρίες του Μπουκόβσκι και του Κάρβερ: οι περισσότεροι πρωταγωνιστές του Πόλανικ προέρχονται από ευυπόληπτες οικογένειες, έχουν μια καλή δουλειά και μια ισορροπημένη ζωή, ωστόσο υπάρχει πάντα ένα μικρό ράγισμα που γλιστράει μέσα η απορία ή η αμφισβήτηση, για να αλώσει την ανθρώπινη ύπαρξη ως τον πυρήνα της, αποδεικνύοντας πως η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους ίσως και να είναι η μεγαλύτερη φενάκη του δυτικού πολιτισμού.
* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΔΡΟΥΓΑΛΑΣ είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Το τελευταίο τραγούδι του Ντύλαν» (εκδ. Πικραμένος).