
Για το μυθιστόρημα του Λεονάρδο Παδούρα «Η διαφάνεια του χρόνου» (μτφρ. Κώστας Αθανασίου, εκδ. Καστανιώτη).
Του Διονύση Μαρίνου
Ο Φίλιπ Κερ είχε τον Μπέρνι Γκούντερ. Σαν να λέμε: τον τυράννησε αρκετά από βιβλίο σε βιβλίο. Ο Αντρέα Καμιλλέρι μάς προσέφερε αφειδώς τις περιπέτειες του επιθεωρητή Μονταλμπάνο. Ο Τζο Νέσμπο δεν αφήνει σε ησυχία τον Χάρι Χόλε. Ο Ίαν Ράνκιν έχει συνδέσει τις ιστορίες του με τον ευφάνταστο Τζον Ρέμπους. Ο Λεονάρντο Παδούρα, για να εισέλθουμε στο προκείμενο, καθώς τέλος δεν έχουν οι κλασικοί ήρωες της αστυνομικής λογοτεχνίας, εισήγαγε στο προσκήνιο τον δικό του ήρωα, τον αστυνομικό Μάριο Κόντε.
Από το νουάρ έως το polar κι από την ιστορική αναδίφηση έως την κοινωνική κριτική, ο Παδούρα χρησιμοποιεί πάντα το αστυνομικό story μόνο αφετηριακά για να ανοιχτεί σε ευρύτερα σύμπαντα. Το γεγονός ότι κάθε βιβλίο του περιλαμβάνει/προϋποθέτει εργώδη προεργασία με τη βοήθεια επίσημων πηγών δείχνει τη ζέση του να συνομιλήσει με την Ιστορία μεταφέροντας τα περασμένα, ακόμη κι αν πρέπει να βυθιστεί αιώνες πίσω, στον παρόντα χρόνο.
Στο τελευταίο του μυθιστόρημα Η διαφάνεια του χρόνου τον ξαναβρίσκουμε να περιδιαβαίνει ως πρωταγωνιστής στην ιστορία του Παδούρα. Κι όπως συμβαίνει πάντα με τον Κουβανό συγγραφέα (σ.σ.: από τους αγαπημένους στο ελληνικό κοινό) η αστυνομική πλοκή δεν κυριαρχεί, δεν περιορίζει τη συγγραφική συνθήκη, δεν αποτελεί απαράβατο όρο. Από το νουάρ έως το polar κι από την ιστορική αναδίφηση έως την κοινωνική κριτική, ο Παδούρα χρησιμοποιεί πάντα το αστυνομικό story μόνο αφετηριακά για να ανοιχτεί σε ευρύτερα σύμπαντα. Το γεγονός ότι κάθε βιβλίο του περιλαμβάνει/προϋποθέτει εργώδη προεργασία με τη βοήθεια επίσημων πηγών δείχνει τη ζέση του να συνομιλήσει με την Ιστορία μεταφέροντας τα περασμένα, ακόμη κι αν πρέπει να βυθιστεί αιώνες πίσω, στον παρόντα χρόνο. Στο οπτικό του πεδίο βρίσκεται πάντα η Κούβα. Αυτή επί εποχής Κάστρο, η τωρινή που βιώνει σημαντικές αλλαγές κι εκείνη που έχει θαφτεί από τη σκόνη του χρόνου. Συνήθως «αντικαθεστωτικός», ο Παδούρα δεν διστάζει να σταθεί ενώπιος ενωπίω στην «καστρική» εξουσία και τον εκφυλισμό που υπέστη η Επανάσταση. Όπως κι ο συμπατριώτης του Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες, δεν εξακοντίζει τα βέλη από την ασφάλεια της απόστασης. Ο Παδούρα δεν αποχωρίστηκε ποτέ την αγαπημένη του Κούβα. Δεν έγινε πολιτικός πρόσφυγας, δεν αναζήτησε τη βολή του σε άλλη χώρα. Διαμένει στον τόπο του κι από το ορμητήριό του διεξάγει τακτικές «επιθέσεις».
Όλα τούτα τα χαρακτηριστικά υπάρχουν εν πολλοίς και στη Διαφάνεια του χρόνου. Βρίσκουμε τον εξηντάρη –πλέον– Κόντε σε κατάσταση απόσυρσης από την ενεργό δράση. Αισθάνεται καταπονημένος και βιώνει μια ερωτική σχέση με την Ταμάρα. Ωστόσο, επειδή το δαιμόνιο δύσκολα φεύγει από μέσα του, δέχεται να αναλάβει την υπόθεση που του προτείνει ο παλιός του συμφοιτητής Μπόμπι Ρόκε. Ο ομοφυλόφιλος επιχειρηματίας έπεσε θύμα κλοπής από τον εραστή του. Πέραν των τιμαλφών που του αφαίρεσε από το σπίτι του, έκλεψε κι ένα ξύλινο άγαλμα της Παρθένου που προέρχεται από την Καταλονία και φέρεται να συνδέεται με λογής θαύματα. Η αμοιβή που προσφέρει στον Κόντε είναι διόλου ευκαταφρόνητη και, φυσικά, αυτός δελεάζεται και πέφτει με τα μούτρα στη διαλεύκανση της υπόθεσης. Για τις ανάγκες της έρευνας δεν διστάζει να ψάξει «σημάδια» ακόμη και στον πάτο της Αβάνας. Σε μια παραγκούπολη όπου ζουν άνθρωποι-«ποντίκια». Φτωχοί και καταφρονεμένοι από το υπόλοιπο κοινωνικό σώμα, ολότελα απόβλητοι από την πλειοψηφία των Κουβανών. Ο Παδούρα δεν διστάζει να χρωματίσει τη συγκεκριμένη περιοχή με μελανές σκιές και εκ των πραγμάτων να καυτηριάσει την πρακτική των κυβερνώντων, οι οποίοι όσο κι αν θέλουν να εμφανίσουν μια ειδυλλιακή εικόνα της σύγχρονης Κούβας δεν μπορούν να κρύψουν τη σκληρή πραγματικότητα.
Παρά το γεγονός ότι ο Κάστρο έχει βγει από το «κάδρο» των εξελίξεων, τα λουριά του καθεστώτος έχουν λασκάρει και έχει ξεκινήσει μια προσπάθεια τακτικού εκδημοκρατισμού, η Κούβα παραμένει μια φυλακή για αρκετές κατηγορίες ανθρώπων. Την ίδια στιγμή που άλλοι κερδοσκοπούν καθημερινά αποκομίζοντας υπερκέρδη με πληθωριστικό ρυθμό. Προσκολλημένος σε ένα παρελθόν περισσότερο ευφρόσυνο, ο Κόντε, προφανώς και ο Παδούρα, στοχάζεται με πικρία για τη σημερινή κατάσταση στη χώρα του. Κι ας προσφέρουν οι νέες συνθήκες μια ελευθερία δυσεύρετη σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες. Κάπως έτσι, με όχημα την αστυνομική ίντριγκα, ο Παδούρα εκτρέπει την πλοκή και μας μεταφέρει έως το μακρινό 1472. Τότε που κάποιος Αντόνι Μπαράλ ανακάλυψε το ξύλινο άγαλμα της Μαύρης Παρθένου σε μια βελανιδιά, ενώ ένας άλλος Αντόνι Μπαράλ, αιώνες μετά, το μετέφερε από την Ισπανία στην Κούβα την περίοδο του Φράνκο.
Προσκολλημένος σε ένα παρελθόν περισσότερο ευφρόσυνο, ο Κόντε, προφανώς και ο Παδούρα, στοχάζεται με πικρία για τη σημερινή κατάσταση στη χώρα του. Κι ας προσφέρουν οι νέες συνθήκες μια ελευθερία δυσεύρετη σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες.
Με την ίδια δυναμική που ο Παδούρα σκιαγραφεί τη σημερινή εικόνα της χώρας του (τις κοινωνικές ανισότητες, την κοινωνική «κηλίδα» με τους παρίες, την εσωτερική μετανάστευση όπου οι νεόπτωχοι διαβιούν κάτω από απάνθρωπες συνθήκες και την απουσία φωτεινού μέλλοντος παρά τη μετεξέλιξη του καθεστώτος), με την ίδια κάνει μια βουτιά στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο, αλλά και τις Σταυροφορίες. Η επίσημη Ιστορία βρίσκεται πάντα στο κέντρο της προβληματικής του. Όπως στους Αιρετικούς (εκδ. Καστανιώτη) ένας πίνακας του Ρέμπραντ μάς μεταφέρει στην εβραϊκή συνοικία του Άμστερνταμ (κατά τον 17ο αιώνα), έτσι και τώρα διατρέχουμε εποχές και τόπους. Ο Παδούρα ξέρει να χρησιμοποιεί το συγκεκριμένο λάιτ μοτίφ για να δείξει πως η Ιστορία όχι μόνο δεν έχει γραμμική ανάπτυξη, αλλά, τηρουμένων των αναλογιών, όμοια ζητήματα αναφύονται συνεχώς στις ανθρώπινες κοινωνίες. Στη Διαφάνεια του χρόνου και με άξονα τη σημερινή κατάσταση στην Κούβα, ο Παδούρα μιλάει ανοιχτά για την ανάγκη να μη δείξουμε καμία ανοχή απέναντι στην κοινωνική αδικία, αντιθέτως χρειάζεται να τη στηλιτεύουμε έτσι ώστε να εξαλειφθεί πλήρως. Από την άλλη, η καταβύθιση στο παρελθόν αποδεικνύει πως μόνο με τον σεβασμό στη διαφορετικότητα μπορούν οι κοινωνίες να κινητοποιηθούν προς τα μπρος. Η άρση των όποιων αποκλεισμών προσθέτει αντί να αφαιρεί στην καθημερινή εξίσωσης της ανθρώπινης συμβίωσης. Άλλως πως: η δυστυχία του ενός δεν μπορεί ποτέ να οικοδομήσει την ευτυχία του άλλου.
Η saga του Κόντε, καίτοι διαρκεί χρόνια, δεν έχει κουράσει, ούτε κι επαναλαμβάνεται. Αυτό συμβαίνει διότι ο Παδούρα εμφανίζεται πάντα έτοιμος να βουτήξει σε διαφορά «νερά» του παρελθόντος (οικείου και μη) και να συνδυάζει τα ευρήματα με το απαραίτητο επίχρισμα της αστυνομικής πλοκής. Το όλον αποδεικνύεται πάντοτε ευφάνταστο, καλογραμμένο και δυναμικό. Όπως ακριβώς συμβαίνει και σ’ αυτή την περίπτωση. Η μετάφραση ανήκει στον Κώστα Αθανασίου.
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΛΕΟΝΑΡΔΟ ΠΑΔΟΥΡΑ