alt

Για το μυθιστόρημα της Τοni Morrison «Jazz» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, εκδ. Παπαδόπουλος).

Του Διονύση Μαρίνου

Μαθήματα μουσικής jazz διά του προχείρου: κύριο χαρακτηριστικό της αρμονικής της χάρης είναι οι σειρές από ζεύγη συγχορδιών (υποδεσπόζουσα/δεσπόζουσα). Συνήθως, η υποδεσπόζουσα, ως η πιο ασθενής, τοποθετείται στο ισχυρό μέρος του μέτρου. Αντιστοίχως, η δεσπόζουσα, ως η πιο ισχυρή, τοποθετείται στο ασθενές μέρος του μέτρου. Οι συνδέσεις μεταξύ των ζευγών διακρίνονται σε τέσσερα βασικά είδη: κανονική λύση, έμμεση λύση, διπλή προσέγγιση και απροσδόκητη λύση. Τίποτα από όλα αυτά δεν μπορεί να λειτουργήσει στα χέρια ενός αδαούς. Καμία μουσική δεν θα μπορούσε να παραχθεί και καμία νότα δεν θα εξέπεμπε το σήμα της. Αν, όμως, αυτή η αρμονική γραμμή, με διαφορετικό τροπισμό, τηρουμένων των αναλογιών, αποσυνδεθεί από τα συγκείμενα του πενταγράμμου και μεταφερθεί στο χαρτί, και μέσω αυτού σε μια ιστορία, τότε το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι και πάλι jazz. Σαν το Jazz της Τόνι Μόρισον.

Έχουμε να κάνουμε με ένα βραδυφλεγές, οργασμικό, ψυχωφελές τζαμάρισμα, που για λόγους ανάγκης έλαβε το σχήμα ενός μυθιστορήματος.

Υπάρχουν δύο τρόποι να διαβαστεί το συγκεκριμένο μυθιστόρημα δίχως η μια εκδοχή να απορρίπτει την άλλη. Μάλλον, το ευκταίο θα ήταν η μια να είναι αλληλοδιάδοχη της δεύτερης (και αντιστρόφως). Άλλωστε, και η προθεσιακή αρχή της Μόρισον ήταν να γράψει ένα μυθιστόρημα που θα ακούγεται διάβαζοντάς το. Επιθυμούσε να μεταφέρει τους ήχους αυτής της μουσικής και τις τονικότητες από όσα τραγούδια και μελωδίες άκουγε όταν ήταν μικρή. Τουτέστιν: να εγκολπωθεί η πλοκή από τη μουσικότητα που θα την περιβάλλει και να ενστερνιστεί το ηχόχρωμα τη ρυθμικότητα των λέξεων. Θα έλεγε κανείς πως έχουμε να κάνουμε με ένα βραδυφλεγές, οργασμικό, ψυχωφελές τζαμάρισμα, που για λόγους ανάγκης έλαβε το σχήμα ενός μυθιστορήματος.

Μόνο που η Μόρισον δεν μεταφέρει στο μυθιστόρημά της μόνο την επιδραστική δύναμη που είχε η jazz στην αφροαμερικανική κουλτούρα, αλλά καταφέρνει να αποδώσει μια περίοδο της ζωής των ομόφυλών της μέσα από ένα συγκεκριμένο φακό. Μεταφερόμαστε στα μέσα της δεκαετίας του ’20, στο Χάρλεμ ή, σύμφωνα με τη σημειολογία που αποδίδει στην περιοχή η Μόρισον, στην Πόλη (με το αρχίγραμμα κεφαλαίο).

alt
Η Toni Morrisson 

Είναι η ιστορία του Τζο Τρέις, ενός ανθρώπου που ήρθε στη μεγάλη πόλη για να πιάσει την καλή, και άρχισε να πουλάει πόρτα-πόρτα είδη καλλωπισμού για γυναίκες. Είναι ένας αφοσιωμένος σύζυγος, διάγει εύτακτο βίο, δεν προσφέρει ποτέ στον εαυτό του το δικαίωμα του παραστρατήματος. Η γυναίκα του, η Βάιολετ, είναι μια μεροκαματιάρα της σειράς. Τίποτα το ιδιαίτερα προσφιλές δεν υπάρχει πάνω της. Τίποτα που να την ξεχωρίζει από τον σωρό. Αμφότεροι, ερχόμενοι από τις νότιες πολιτείες, ακολούθησαν πιστά το μεγάλο ρεύμα της εσωτερικής μετανάστευσης έτσι όπως αυτό αναπτύχθηκε από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τα χρόνια της Μεγάλης Ύφεσης.

Η Μόρισον χρησιμοποιεί τα αρχετυπικά σχήματα μόνο ως λαβές. Χρησιμοποιώντας τα ζεύγη των συγχορδιών που σημειώναμε αρχικά στην πλοκή, διαπλέκει όλα τα πρόσωπα που περιστοιχίζουν τους βασικούς ήρωες του δράματος για να φτιάξει έναν ολοφώτιστο καμβά μιας κοινωνίας που πάλλεται.

Διαμένουν σε μια συνοικία μαύρων στο Χάρλεμ, στη λεωφόρο Λένοξ, προσπαθώντας να κατακτήσουν το δράμι της κοινωνικότητας, δηλαδή της ενσωμάτωσης που τους αναλογεί (αν τους αναλογεί), σε μια μεγαλύτερη κοινότητα από εκείνη που είχαν συνηθίσει μέχρι τότε στη ζωή τους. Η ελπίδα της αποδοχής είναι ικανή να μετριάσει τον πόνο του εκπατρισμού. Φευ, για τον άνθρωπο η αποδοχή έχει πολλούς παραποτάμους. Ο πιο ισχυρός, ο πλέον ασυναγώνιστος είναι ο ερωτικός. Ας μην ξεχνάμε πως «l’ amour est un oiseau rebel». Αυτή την επαναστατική διάθεση να κάνει τα πάντα in extremis για τα μάτια μιας γυναίκας υποδέχεται ασμένως ο Τρέις όταν θα γνωρίσει την Ντόρκας. Ένα νεαρό κορίτσι, πολλές δεκαετίες μικρότερό του, που φέρει τη φρεσκάδα του ονείρου και την προσμονή μιας αγγελικής χάρης (όχι, δεν είναι το τυπικό δείγμα ομορφιάς, όμως η αύρα της είναι φωτεινή, άρα ηδονική).

Κυριευμένος από πάθος απροσμέτρητο και από μιαν ερωτική εγκαρτέρηση που δεν χωράει αρνήσεις, φτάνει στο σημείο να σκοτώσει την Ντόρκας για να μην τη χάσει. Τη στιγμή που η μικρή είναι έτοιμη να ανοίξει τα φτερά της στον μεγάλο κόσμο και να γνωρίσει όλες τις πτυχές του έρωτα, ο Τρέις της αποκόπτει βιαίως το όνειρο. Ωστόσο, δεν συλλαμβάνεται, καθώς η Τρέις, μέσα στο αγωνιώδες ψυχομαχητό της, τον αθωώνει.

Θα μπορούσε να είναι αμιγώς ερωτική ιστορία, ένα έγκλημα πάθους, το οποίο θα αναπαρήγαγε όλα τη στερεοτυπική φόρμα παρόμοιων ιστοριών. Ο παραστρατημένος άνδρας, η διψαλέα νεαρή, η εξαπατημένη σύζυγος. Η Μόρισον χρησιμοποιεί αυτά τα αρχετυπικά σχήματα μόνο ως λαβές. Χρησιμοποιώντας τα ζεύγη των συγχορδιών που σημειώναμε αρχικά στην πλοκή, διαπλέκει όλα τα πρόσωπα που περιστοιχίζουν τους βασικούς ήρωες του δράματος για να φτιάξει έναν ολοφώτιστο καμβά μιας κοινωνίας που πάλλεται.

Ο Τρέις, η Βάιολετ, η Ντόρκας, η μητέρα της Ντόρκας (θα φτάσει στο σημείο να συνομιλεί με τη Βάιολετ ωσάν να έχουν χάσει κάτι κοινό), οι γυναίκες της γειτονιάς, οι άνδρες τους, ο κοινωνικός περίγυρος, ο ρατσισμός, το αίτημα για ισότητα, τα υπερμεγέθη όρια της μεγάλης Πόλης και πάνω από όλα η ηδονιστική υπόκρουση μιας μουσικής, της jazz, που μεταμορφώνει τα ήπια πάθη σε διονυσιακές διαστάσεις. Όλα τούτα συλλειτουργούν εν αρμονία. Αισθησιασμός, καταπίεση, αποπλάνηση, θυμός, κατάπτωση στο σημείο της καταβαράθρωσης, εισέρχονται κι αυτά διά της μουσικής στο είναι των ηρώων και τους λειαίνουν τις αιχμηρές γωνίες.

Είναι σπάνια η περίπτωση να διαβάζεις για ένα ταξίδι κάποιων χαροκαμένων υπάρξεων και τούτο το δράμα, η έκσταση, η τραγικότητα και το ντελίριο να μετασχηματίζονται σε προτάσεις που κουβαλούν τη μουσικότητα που τους πρέπει.

Η Μόρισον επηρεάστηκε για τη συγγραφή του συγκεκριμένου βιβλίου από τον φωτογράφο Ντέιβιντ Βαν Ντερ Ζέε, ο οποίος στο βιβλίο του The Harlem Book of the Dead είχε συγκεντρώσει μια σειρά από νεκρικές φωτογραφίες. Σε μια από αυτές απεικονίζεται ένα κορίτσι πνιγμένο στα λουλούδια που το είχε πυροβολήσει ο αγαπημένος της σε ένα πάρτι. Αυτή η καταλυτική εικόνα σε συνδυασμό με μνήμες που ανέσυρε η συγγραφέας από το σπίτι της, από ένα μυστικό μπαούλο της μητέρας της εν προκειμένω, αποτέλεσαν τον κορμό του μυθιστορήματος. Το ακριβό του ντύμα, όμως, ήταν ο τρόπος με τον οποίο θα αφηγούνταν την ιστορία. Και αυτό το «ένδυμα» της το έδωσε αφειδώς η jazz που εκείνα τα χρόνια γίνεται η σκανδαλιστική απάντηση των μαύρων απέναντι στη μονοκρατορία των λευκών και το «όχημα» για να αποκτήσουν παλμό και φωνή τα αιτήματά τους.

Δεν είναι η πρώτη φορά που η Μόρισον αποτυπώνει στα βιβλία της τη δραματική ιστορία της αφροαμερικανικής κοινότητας. Η ίδια, άλλωστε, παραδέχεται πως γράφει για τους μαύρους και δεν νιώθει την ανάγκη να απολογηθεί γι’ αυτό. Εδώ, όμως, στο Jazz, αυτό που κυριαρχεί, πέραν της δεδομένης θεματικής, είναι ο ιδιάζον τρόπος της ανάπτυξης. Η ρυθμικότητα των προτάσεων, το τέμπο των παραγράφων, η συγχορδία των δράσεων. Είναι σπάνια η περίπτωση να διαβάζεις για ένα ταξίδι, διότι περί αυτού πρόκειται, κάποιων χαροκαμένων υπάρξεων (πολλών, για να είμαστε ακριβείς) από τις νότιες πολιτείες στις μεγαλουπόλεις των ΗΠΑ και τούτο το δράμα, η έκσταση, η τραγικότητα και το ντελίριο να μετασχηματίζονται σε προτάσεις που κουβαλούν τη μουσικότητα που τους πρέπει. Όλα τούτα μεταφερόμενα σε μια κοινωνία σε φάση αναβρασμού. Το αίτημα της αλλαγής έχει αρχίσει να τίθεται, αλλά θα περάσουν πολλά χρόνια έως τη στιγμή που θα πάρει τη θέση μιας κοινωνικής κατάκτησης. Ως ρευστά υποκείμενα που αναζητούν την ταυτότητα και τη θέση τους σε έναν κόσμο αδιαμόρφωτο, άνθρωποι σαν τον Τρέις, τη Βάιολετ και την Ντόρκας φέρουν την τραγικότητα των πρωτόπλαστων. Η μετάφραση και το επίμετρο ανήκουν στην Κατερίνα Σχινά.

* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.

Στην κεντρική εικόνα: Το θεατρικό καστ της παράστασης «Jazz» στο Baltimore Center Stage (Φωτογραφία © Richard Anderson).

altJazz
Toni Morrison
Μτφρ. Κατερίνα Σχινά
Παπαδόπουλος 2018
Σελ. 288, τιμή εκδότη €14,99

alt

TA ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ TONI MORRISON

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Μαγδαληνή Ρεμούνδου: «Τα προγράμματα σπουδών που παρέχει το Μητροπολιτικό Κολλέγιο είναι προγράμματα δημόσιων Βρετανικών Πανεπιστημίων»

Μαγδαληνή Ρεμούνδου: «Τα προγράμματα σπουδών που παρέχει το Μητροπολιτικό Κολλέγιο είναι προγράμματα δημόσιων Βρετανικών Πανεπιστημίων»

Μιλήσαμε με την κα Μαγδαληνή Ρεμούνδου, Κοσμήτορα της Σχολής Πολιτισμού, στο Μητροπολιτικό Κολλέγιο, για τη Σχολή Πολιτισμού και Επικοινωνίας του Κολλεγίου, που έχει ήδη ξεχωρίσει με τα ποιοτικά της προγράμματα σε τομείς όπως η σκηνοθεσία, η δημιουργική γραφή ή η δημοσιογραφία. 

Συνέντευξη στον ...

Έφυγε από τη ζωή ο βραβευμένος Σύριος συγγραφέας Χάλιντ Χαλίφα

Έφυγε από τη ζωή ο βραβευμένος Σύριος συγγραφέας Χάλιντ Χαλίφα

Ο Χάλιντ Χαλίφα [Khaled Khalifa], ένας από τους γνωστότερους συγγραφείς της Συρίας, έφυγε από τη ζωή στις 30 Σεπτεμβρίου, σε ηλικία 59 ετών, από καρδιακή ανακοπή. Το βιβλίο του «Ο θάνατος είναι ζόρικη δουλειά» κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη, σε μετάφραση Αγγελικής Σιγούρου.

...
Διεθνείς Εκθέσεις Βιβλίου: Μαδρίτη, Φρανκφούρτη, Σάρζα, Γουαδαλαχάρα – Τέσσερις σταθμοί για το ελληνικό βιβλίο

Διεθνείς Εκθέσεις Βιβλίου: Μαδρίτη, Φρανκφούρτη, Σάρζα, Γουαδαλαχάρα – Τέσσερις σταθμοί για το ελληνικό βιβλίο

Η χώρα μας θα πάρει μέρος σε τέσσερις Διεθνείς Εκθέσεις Βιβλίου έως το τέλος του 2023. Στην αποστολή μετέχουν συγγραφείς, μεταφραστές, κριτικοί λογοτεχνίας, πανεπιστημιακοί, εκδότες, πολιτιστικοί οργανισμοί και φορείς.

Επιμέλεια: Book Press

Μαδρίτη, Φρ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευσητο από το μυθιστόρημα του Κολμ Τόιμπιν [Colm Tóibín] «Ο μάγος» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίμπεκ, 1892

Η ορχήστρα έπαιζε το Πρ...

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Σον Μπίθελ [Shaun Bythell] «Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» (μτφρ. Μαριάννα Καλέμη) το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 18 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Key Books.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τύπος τρία

ΕΙΔΟΣ: PARENTE...

«Οδός Ευτυχίδου» της Χρύσας Φάντη (προδημοσίευση)

«Οδός Ευτυχίδου» της Χρύσας Φάντη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Χρύσας Φάντη «Οδός Ευτυχίδου», το οποίο κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Σμίλη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Πέτρο;»
«Εμένα φωνάζεις, γιαγιά;»
«Εσένα, γιε μου. Πάμε να δούμε τη θ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ